همه آنچه درباره میناکاری، هنری با قدمت ۵ هزارساله نمی‌دانید +آموزش میناکاری
مینا کاری هنری است که طرح‌های متفاوتی که معمولاً با قلم سفید است بر روی ظروف مسی، نقره‌ای و طلایی نقش می‌شود.
به گزارش حوزه میراث و گردشگری گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، میناکاری، هنری است چند هزار ساله که در طی آن آثاری خارق العاده و چشم نواز خلق می شوند. آثاری که گویی زمینی نیستند! اما به راستی چه تاریخچه ای در پشت این هنر جادویی پنهان شده است؟
در همین راستا امروز باشگاه خبرنگاران جوان قصد دارد تا شما را با این هنر آشنا نموده و آموزشی کوتاه درباره آن بدهد، پس با ما همراه باشید.
میناکاری چیست؟
میناکاری یا میناسازی هنری است با سابقه‌ای در حدود پنج هزار سال که زیرمجموعه صنایع دستی جای گرفته است.
امروزه این هنر بیشتر بر روی مس انجام می‌شود، ولی می‌توان بر روی طلا و نقره نیز آن را به عمل آورد.
بیشتر بخوانید: آثار هنری از خلاقیت بی بهره اند
طلا تنها فلزی است که به هنگام ذوب شدن مینا اکسید نمی‌شود از اینرو امکان اجرای طرحی همراه با جزئیات و با شباهت هر چه تمامتر بر روی مینا را ایجاد می‌کند در حالی که مینا‌های مسین و نقره‌ای چنین کیفیتی را ندارند.
شکل‌گیری مینا نیز از ترکیب اکسید‌های فلزات و چند گونه نمک در مجاورت حرارت بالا (۷۵۰ تا ۸۵۰ درجه سانتی گراد) است که رنگ‌ها در طول زمان و بر اساس دما بوجود می‌آیند.
امروزه در ایران کانون تولید میناکاری شهر اصفهان است و استادان برجسته‌ای در تولید آثار مینا مشغول به فعالیت هستند.
مینا کاری در لغت به چه معناست؟
نزدیک‌ترین معنای لغوی برای مینا به معنی آسمان آبی است.
مینا کاری هنری است که طرح‌های متفاوتی که معمولاً با قلم سفید است بر روی ظروف مسی، نقره‌ای و طلایی نقش می‌شود.
بیشتر بخوانید: آینده نامعلوم هنر و هنرمند در ایران/ خرید آثار هنری آخرین بخش از سبد خرید ایرانیان
رنگ زمینهٔ زیر نقوش معمولاً به رنگ‌های آبی، سبز و گاهی قرمز است که اگر به چشم هنر به داخل ظروف منقوش مینا بنگریم یادآور پهنای زیبای آبی آسمان باشد.
شاید به همین خاطر است که اسم این هنر را مینا کاری نامیده‌اند.
تاریخچه میناکاری
میناکاری هنری با پیشینه‌ای در حدود پنج هزار سال است که برای زیبایی بخشیدن زیور آلات و ظروف مختلف استفاده می‌شده‌است.
این هنر ترکیبی از آتش و خاک است که با هنر نقاشی آمیخته می‌گردد و نقش‌های زیبایی را می‌آفریند.
به گفته برخی کارشناسان و در پی تطبیق دادن میناکاری‌های بیزانس با آثار ایرانی، این هنر در ایران شکل گرفته و سپس به دیگر کشور‌ها رفته‌است.
البته در اروپا آثاری باستانی یافت شده که پیشینه‌ای بسیار طولانی دارند.
بیشتر بخوانید: ابزار نقاشان هنر است اما کمتر کسی ما را می‌شناسد
برای نمونه شش انگشتر طلا مربوط به سیزده سده پیش از میلاد در قبرس یافت شده که نمونه‌ای از میناکاری مرصع است.
همچنین مجسمه معروف زئوس که در یونان پیدا شده مربوط به پانصد سال پیش از میلاد است.
همچنین در مورد لعاب شیشه‌ای مینا بر روی فلز؛ و در کاوش‌هایی که در نهاوند صورت گرفت یک جفت گوشواره طلا به دست آمده‌است که سبک زرگری آن به سده هفتم تا هشتم پیش از میلاد مربوط است.
یکی از این نمونه‌های قدیمی بازوبندی از طلا به همراه میناکاری‌های تزیین شده بر روی آن است که مربوط به دوران هخامنشیان است. در حال حاضر این اثر باستانی در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود.
اوج هنری این هنر در دوره سلجوقیان بوده که تهیه ظروف برنجی و میناکاری مرسومیت داشته‌است و این آثار به کشور‌های همسایه نیز فرستاده می‌شده‌است.
یکی از نمونه‌های ارزشمند این دوره «سینی آلب ارسلان» است که میناکاری بر روی نقره است و در موزه صنایع ظریفه بوستون نگهداری می‌شود.
بیشتر بخوانید: خانه سنتی «ستایش» اقامتگاهی برای خلق آثار هنری
این اثر توسط استادی به نام «حسن الکاشانی» ساخته شده و نامش با خط کوفی بر روی آن حک شده‌است.
بشقاب‌های ساسانی که در ارمنستان کشف شده در موزه هنر‌های اسلامی برلین و در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شوند، نمونه‌های از آثار باستانی میناکاری ایرانی است.
همچنین در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ و موزه‌های انگلستان و فرانسه نیز آثار دیگری از میناکاری ایرانی موجود است.
معرفی انواع میناکاری
مینا به لحاظ روش تولید به دو دسته تقسیم می‌شود:
- مینای خانه‌بندی
- مینای نقاشی
مینای خانه‌بندی چیست؟
مینای خانه‌بندی شیوه‌ای قدیمی است که به «مینای سیمی» نیز معروف است از مفتول‌های بسیار نازک استفاده می‌شود.
بیشتر بخوانید: هنر انقلاب خویش فرماست/ «پلاک ۴۰» روایت رنگ و قلم از تاریخ ایران است
مفتول‌ها را به شکل دلخواه درمی‌آورند و با چسب روی قطعه کار قرار داده با یک لعاب شیشه‌ای روی آن را می‌پوشانند.
سپس آن را در داخل کوره‌ای با حدود ۱۰۰۰ درجه حرارت قرار می‌دهند و مفتول‌ها به قطعه کار جوش می‌خورند.
در مرحله بعد رنگ‌های مخصوص میناکاری را که به شکل پودر است را بر روی سطح کار پر می‌کنند.
بعد از آنکه سطح کار یکسان و هموار شد آن را به مدت ۳ دقیقه در داخل کوره‌ای با حرارتی حدود ۱۰۰۰ درجه قرار می‌دهند.
مفتول‌های با برنجی بعد از قرا گرفتن در کوره سیاه می‌شوند و باید با اسیدکاری رنگشان به حالت نخستین بازگردد.
مینای خانه بندی در اصفهان و تهران رایج بوده، ولی در حال حاضر تنها کارگاه آموزشی مینای خانه بندی در پژوهشکده میراث فرهنگی است که این هنر را آموزش می‌دهد.
بیشتر بخوانید: خرید آثار هنری جزو سیاست‌های اداره کل موزه‌ها نیست
«مینای سیاه» یک گونه از «مینای خانه‌بندی» به‌شمار می‌آید که به «مینای صائبین» نیز معروف است.
این شیوه میناکاری به‌طور عمده در جنوب کشور و به ویژه در اهواز انجام می‌شود.
مینای نقاشی چیست؟
روشی که امروزه در اصفهان مرسوم است به این صورت که نقش‌های مینا بر روی لعابی شفاف شکل می‌گیرد.
بدین منظور و برای میناکاری، ابتدا استادی مسگر یا دواتگر می‌بایست که شیئ مربوطه را بر اساس طرح مورد نظر بسازد و سپس استادی میناکار روی آن را لعاب سفید رنگ بدهد.
مرحله لعاب دهی سه یا چهار بار انجام می‌گیرد و هر بار نیز همراه با قرار گرفتن در کوره با ۷۰۰ درجه گرما هست تا رنگ لعاب ثابت شود.
این مطلب را از دست ندهید: موزه‌ای عجیب که نابینایان آثار هنری را می‌بینند+ تصاویر
سپس نقاشی روی این جسم سفیدرنگ انجام می‌شود و دوباره شی به کوره می‌رود تا در درجه‌ای در حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ درجه پخته شده و رنگ‌ها به شکل دلخواه در آیند.
هم‌اکنون از رنگ‌های شیمیایی در نقاشی شی استفاده می‌گردد حال آنکه در گذشته رنگ‌های بکار گرفته شده گیاهی یا معدنی بودند.
این مطلب را از دست ندهید: نقاشی‌های سه‌بعدی بی‌نظیر +تصاویر
شفافیت مینا نیز از وجود اکسید قلع بدست می‌آید؛ ولی در مینای منقوش که در زمان قدیم معمول بود و امروزه استادعلیرضاپروازی در میناکاری به کار می‌بندد ابتدا ماده لعابین را که از سیلیس و زنگار‌های فلزات بدست می‌آید به صورت گرد درآورده وبا قلع کدر می‌کنند آنگاه حرارت می‌دهند تا مینای کدر به فلز جوش داده می‌شود و آنگاه بر این زمینه طرح مورد نظر به رنگ‌های آبگینه‌ای رسم و سپس ذوب می‌شود.
آموزش هنر میناکاری
وسایل مورد نیاز
- پرگار
- قلم جهت رنگ گذاری و رنگ برداری اضافه
- قلم‌های دست ساز که توسط خود شخص ساخته می‌شود.
- رنگ مخصوص میناکاری (پودری)
- صمغ مخصوص میناکاری
- ظرف مسی لعاب داده شده در طرح دلخواه
میناکاری هنر درخشان آتش و خاک است با رنگ‌های پخته که سابقه‌ی آن به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد.
بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که میناکاری برای اولین بار در ایران به وجود آمده و بیش از نقاط دیگر تجلی یافته و سابقه‌ی این هنر به زمان اشکانیان و ساسانیان می‌رسد.
این مطلب را از دست ندهید: خلق آثار هنری بی‌نظیر با خودکار بیک +تصاویر
رواج صنعت میناکاری در اصفهان از دوران پهلوی و حدود ۱۳۱۰ شمسی است و طی سی سال اخیر به وسیله‌ی استاد هنرمند آقای شکرالله صنیع زاده بسط و توسعه یافته است.
مینا که طبعاً شفاف است شفافیت خود را از اکسید قلع به وجود می‌آورد. میناکاری روی مس انجام می‌شود. برای فراهم آوردن مینا ابتدا آن چیزی که می‌خواهند میناکاری کنند به هر شکل و هر اندازه باید به وسیله مس گر متخصص به شکل لازم درآید و پس از آن که ساخته شد استاد مینا کار به آن لعاب سفید رنگ می‌دهد معمولاً سه الی چهار بار لعاب داده می‌شود و در هر بار شی به کوره می‌رود و حدود ۷۰۰ درجه حرارت می‌بیند تا رنگ لعابش ثابت شود بعد روی آن با رنگ‌های گوناگون نقاشی می‌شود.
شیء باز هم به کوره می‌رود و حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ درجه حرارت می‌بیند تا رنگ‌ها به صورت مطلوب درآید.
توضیحی کوتاه راجع به قلم
انتهای لوله‌ی خودکار را روی شعله گرفته، مقداری که ذوب شد سر آن را سوزن فرو کنید. ظرافت سوزن بستگی به نظر شخص هنرمند دارد.
این مطلب را از دست ندهید: حسرتی که به آثار هنری زیبا تبدیل شد+تصاویر
همچنین از چوب‌های کبابی و یا چوب‌هایی که توسط اشخاص تراشیده می‌شود استفاده می‌گردد.
مراحل کار
- رنگ آبی لاجوردی را با میزان مساوی صمغ مخلوط کرده به گونه‌ای که رنگی با پوشش دهی کامل به دست آید. توسط قلم مو مرکز ظرف را رنگ کنید.
- توسط قلم موی دیگری اضافه‌های رنگ در حاشیه طرح را تمیز نمائید.
- دهانه‌ی پرگار را به اندازه‌ی ۲/۵ سانتیمتر باز کنید. این میزان برای هر بشقاب یا کار دیگر ممکن است تغییر کند.
- با استفاده از پرگار باز شده مرکز بشقاب را پیدا کنید. در ضمن دایره را قسمت بندی کرده تا نقش از پراکندگی مساوی برخوردار شود.
- توسط قلم ظریف نقش مورد نظر را بکشید به گونه‌ای که رنگ اضافه برداشته شود و رنگ سفید زمینه مشخص گردد. نقوش انتخاب شده سنتی بوده و بستگی به ذوق شخصی دارد البته هنرمندان این رشته از طرح‌های اسلیمی استفاده می‌نمایند.
- خطوط سفید به دست آمده را با رنگ آبی فیروزه‌ای پرکنید. باید توجه داشته باشید که رنگ‌ها متضاد بوده یعنی آبی فیروزه‌ای روی آبی لاجوردی و برعکس.
- مرز‌های طرح‌های پر شده از مرحله‌ی قبل را با قلم مخصوص دورگیری که بسیار ظریف و نازک است دورگیری کنید.
- خطوط نازک برای مشخص کردن و جدا نمودن طرح از زمینه است. پس خطوط را در مرز رنگی بکشید تا رنگ طرح اسلیمی در بین خطوط قرار گیرد.
- اطراف طرح را با نقش‌های گل و برگ پر کنید.
- توسط قلم موی تمیز رنگ‌های اضافه را از دور طرح برداشته و با قلم، خطوط اصلی هر مرز را بکشید تا زمینه‌ی بشقاب مشخص شود.
- با قلم ظریف‌تر دور طرح را خالی کنید (دورگیری نمایید) نقوش اضافه و ریز را بکشید. بقیه کار همانند توضیحات قسمت مرکزی است. در نهایت کار را جهت ثبات رنگ و درخشان شدن به کوره برده تا در درجه‌ی حرارت مشخص به آن گرما دهند.
انتهای پیام/
