علی‌رغم عدم کارآیی روش اتاق تاریک در بازگشت پول نفت به خزانه در تجربه‌های قبلی و بروز فساد و تولید بابک زنجانی‌ها در آن، وزارت نفت همچنان اصرار دارد از این راهکار برای فروش نفت کشور استفاده کند. اجرای این روش موجب می‌شود که راهکار ضدتحریمی عرضه نفت در بورس که در فاز آزمایشی با موفقیت اجرا شد، نیز به شدت آسیب ببیند.

به گزارش خبرنگار اقتصاد و انرژی گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، کارشناسان معتقدند دلیل اثرگذاری تحریم‌های نفتی آمریکا و افت میزان صادرات نفت کشور به مدل سنتی فروش نفت توسط شرکت ملی نفت ایران بازمی‌گردد. در این روش نفت کشور توسط یک صادرکننده (امور بین‌الملل شرکت ملی نفت) و به طور مستقیم به تعداد محدودی از پالایشگاه‌های شناخته شده به فروش می‌رسد؛ بنابراین با مشخص بودن مبدأ و مقصد محموله‌های نفت ایران، شناسایی و تحریم‌پذیری نفت کشور برای آمریکا به راحتی امکان‌پذیر است. در نتیجه راهکار مناسب برای جلوگیری از شناسایی محموله‌های نفت ایران، متنوع‌سازی روش‌های فروش نفت است.

پس از اعمال تحریم‌های نفتی شواهد نشان می‌دهد که میزان صادرات نفت کشور افت شدیدی داشته و میزان صادرات فعلی  در چارچوب معافیت‌های موقت آمریکا به خریداران نفت ایران و از طریق مدل سنتی فروش نفت پیگیری می‌شود. باید توجه داشت که تنها چهار ماه دیگر به پایان زمان معافیت‌های موقت آمریکا باقی مانده و در صورت اتکا به مدل سنتی فروش نفت، افت صادرات نفت کشور تشدید خواهد شد. در این صورت اقتصاد کشور با چالش‌های جدی مواجه می‌شود که ضرورت گذر از مدل سنتی و فروش نفت در چارچوب‌های جدید را دو چندان می‌کند.

هر چند تحریم‌های نفتی مانع صادرات نفت کشور در مدل سنتی می‌شود؛ اما تجربه این دوره و دوره قبلی تحریم‌ها نشان می‌دهد که اعمال تحریم‌ها توجه بخش قابل ملاحظه‌ای از تجار داخلی و خارجی را به خرید نفت کشور با قیمتی پایین‌تر از قیمت جهانی جلب می‌کند. در واقع در بازه‌ زمانی تحریم‌های نفتی شرکت‌هایی هستند که توانایی دور زدن تحریم‌های نفتی را داشته و می‌توانند بدون شناسایی آمریکا پس از دریافت مقداری تخفیف در قیمت، نفت ایران را به فروش برسانند. در نتیجه ایجاد ساختاری جدای از مدل سنتی فروش نفت، برای پاسخ به درخواست متقاضیان خرید نفت ایران و افزایش میزان صادرات نفت کشور ضروری به نظر می‌رسد.

بیشتر بخوانید: سومین مرحله عرضه نفت خام در بورس انرژی بدون مشتری به پایان رسید 

در دوره‌ قبلی تحریم‌ها، وزارت نفت برای فروش نفت به شرکت‌های خصوصی خارجی و داخلی در مدل غیرسنتی فروش، کمیته‌ پنج نفره مشهور به اتاق تاریک، ایجاد کرده بود که این کمیته مسئول ارتباط‌گیری با این شرکت‌ها و اعطای تخفیف و فروش نفت به آنها بود. عدم وجود شفافیت در این سازوکار و همچنین عدم وجود ضابطه و فرآیند مشخص برای خرید نفت کشور باعث ایجاد رانت و فساد و ظهور پدیده‌هایی مانند بابک زنجانی شد و در نهایت پول محموله‌های نفتی فروخته شده در این روش به کشور بازنگشت.

بورس انرژی بستری مناسب برای فروش نفت ایران به شرکت‌های خصوصی

بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که فروش نفت در سازوکاری غیر از مدل سنتی و ایجاد بازار جدید برای فروش غیر مستقیم نفت ایران نیازمند یک ساختار شفاف و مشخص و ضابطه‌مند بوده تا بتواند به تقاضای شرکت‌های داخلی و خارجی برای خرید و صادرات نفت پاسخ بدهد. از طرفی دیگر ایجاد یک ساختار نظام‌مند موجب می‌شود که توجه مابقی فعالان داخلی و خارجی به این بازار جلب شده و شرایط برای جذب مشتریان بیشتر برای فروش نفت در مدل غیرسنتی فراهم می‌شود. کارشناسان معتقدند که بورس انرژی کشور هم‌اکنون ظرفیت لازم برای فروش نفت کشور را داشته و در کنار مدل سنتی می‌تواند به صادرات نفت ایران کمک کند.

سازوکار رقابتی و شفاف بورس انرژی و همچنین قواعد و ضوابط مشخص خرید نفت ایران در این بازار موجب می‌شود که همه‌ی شرکت‌های داخلی و خارجی که تمایل به خرید نفت کشور دارند، وارد این سازوکار شده و پس از اعطای ضمانت‌نامه‌های لازم و طی کردن مراحل تعیین شده در اطلاعیه بورس انرژی، نفت ایران را دریافت کنند. همچنین رقابتی بودن سازوکار تعیین قیمت در بورس انرژی موجب می‌شود نفت کشور که به دلیل تحریم‌ها با کاهش قیمت (۱) مواجه شده است با بالاترین قیمت ممکن به فروش برسد و مانع تخفیف اضافه به مشتریان داخلی و خارجی همانند روش اتاق تاریک می‌شود.

عرضه نفت در بورس پس از تصویب شورای عالی هماهنگی اقتصادی کشور در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت و در مرحله‌ آزمایشی با استقبال شرکت‌های خصوصی یک میلیون بشکه نفت خام سبک ایران تنها در دو عرضه به فروش رسید تا نخستین اقدام ایران برای مقابله با تحریم‌های نفتی با موفقیت اجرا شود. اما علیرغم موفقیت عرضه نفت در بورس در صادرات نفت کشور و ظرفیت بالقوه این راهکار ضدتحریمی، اجرای این روش به دلیل تعلل وزارت نفت با وقفه‌ای ۷۰ روزه مواجه شد.

همچنین اخبار منتشر شده نشان می‌دهد، وزارت نفت که از ابتدای اجرای این راهکار با آن مخالف بود، هم اکنون با ایجاد کمیته‌ای خارج از سازوکار بورس انرژی در حال ارتباط گیری با مشتریان و اعطای تخفیف کلان و فروش نفت کشور در اتاق تاریک است. این اقدام وزارت نفت نه تنها باعث تکرار تجربه‌ی تلخ بابک زنجانی و عدم بازگشت پول محموله‌های نفتی می‌شود بلکه باعث می‌شود فرآیند فروش نفت در بورس انرژی نیز تحت الشعاع آن قرار گیرد، زیرا در سازوکار رقابتی بورس تخفیف داده شده به خریداران به حداقل میزان ممکن می‌رسد. در نتیجه اعطای تخفیف‌های کلان در اتاق تاریک توجه مشتریان را از بازار بورس به اتاق تاریک جلب کرده و مانع از اجرای صحیح این راهکار ضدتحریمی می‌شود.

در مجموع به نظر می‌رسد علی‌رغم عدم کارآیی روش اتاق تاریک در بازگشت پول نفت به خزانه در تجربه‌های قبلی و بروز فساد و رانت بسیار در آن، وزارت نفت همچنان اصرار دارد از این راهکار برای فروش نفت کشور استفاده کند، راهکاری که عدم کارایی آن در دور زدن تحریم‌های نفتی اثبات شده است. همچنین با اجرای این روش، راهکار ضدتحریمی عرضه نفت در بورس به شدت آسیب می‌بیند و ممکن است ظرفیت بالقوه این راهکار برای خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی هرگز بالفعل نشود که در این صورت مقصر اصلی این ماجرا وزارت نفت است.

پی نوشت: (۱) قیمت نفت ایران به دلیل هزینه‌های تحریم‌ها عملا کمتر از قیمت نفت در شرایط عادی می‌شود، زیرا پوشش‌های بیمه‌ای و ریسک شناسایی و رهگیری محموله‌ها و همچنین بلوکه شدن پول در بانک‌های خارجی به هزینه‌های فروش نفت خریداری شده از شرکت ملی نفت اضافه می‌شود.

انتهای پیام/