گزارش  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان ،فک خزری به عنوان یکی از کوچک‌ترین اعضای خانواده فک‌های جهان در سال‌های اخیر با کاهش شدید جمعیت مواجه شده و در آخرین رده بندی جانوران در خطر نابودی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) به عنوان گونه‌ای در خطر انقراض جهانی معرفی شده است.

بر اساس اعلام این اتحادیه جهانی، جمعیت فک‌های خزری از زمان فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ از یک میلیون به کمتر از ۱۰۰ هزار در سال ۲۰۰۸ کاهش یافته و اکنون شکار و صید بی رویه و آلودگی‌های دریایی آخرین بازماندگان این جمعیت را همچنان تهدید می‌کند.

سواحل جنوب شرق خزر و آشوراده تنها جزیره ایرانی آن از بهترین زیستگاه‌های فک است و بخش عمده جمعیت این گونه آبزی در این منطقه زندگی می‌کند که بر همین اساس و با کوشش فعالان محیط زیست و حمایت مرکز تحقیقات فک کشور هلند، مرکز امداد و نجات فک خزری در جزیره آشوراده راه اندازی شده است.

برنامه حفاظت از فک خزری در سال ۲۰۰۸ و به دنبال انتشار نتایج به دست آمده از وضعیت جمعیت این تنها پستاندار دریاچه خزر آغاز شد که مرکز درمانی و تحقیقاتی «Zeehondencreche» کشور هلند با حدود نیم قرن پیشینه در زمینه حفاظت از فک‌ها، حامی این برنامه بود.

در بررسی‌های اولیه مشخص شد با توجه به شرایط پنج کشور حاشیه دریای خزر، ایران مناسب‌ترین کشور برای حفاظت از فک خزری است.

از سوی دیگر همه ساله در فصل تابستان جمعیت زیادی از فک‌ها به آب‌های جنوبی به ویژه جنوب شرقی خزر مهاجرت می‌کنند و به همین علت جزیره آشوراده به عنوان بهترین مکان احداث ساختمان مرکز درمانی و تحقیقاتی این گونه انتخاب شد.

اما یکی از دشواری‌های زندگی فک‌های خزری شکار فراوان و مداوم آن در دیگر کشور‌های حاشیه دریا بویژه روسیه و افزایش آلودگی‌های آب دریا است.

هر سال هزاران فک به دست شکارچیان شکار و کشته و صد‌ها مورد نیز در تور ماهیگیران گرفتار می‌شوند و جان خود را از دست می‌دهند، اما آلودگی روز افزون دریای خزر این روز‌ها مزید بر علت شده تا نسل فک با خطر قطعی انقراض مواجه شود.

چندی پیش مدیر مرکز درمانی و تحقیقاتی فک هلند گفته بود اگر وضعیت به همین شکل پیش رود و کشور‌های همسایه خزر نتوانند به ساز و کاری مناسب و همکاری منطقه‌ای برای نجات فک‌ها دست یابند، جمعیت باقی مانده این گونه تا ۱۰ سال آینده به طور کامل از بین خواهد رفت.

نماینده مرکز تحقیقات و بازتوانی سگ‌های آبی هلند در ایران گفت: کوشش می‌کنیم تا نظر کشور‌های حاشیه خزر را به وضعیت بغرنج و نگران کننده فک‌ها جلب کنیم.

امیر شیرازی اظهارداشت: اکنون سواحل روسیه و جمهوری داغستان این کشور و قزاقستان از مهم‌ترین مکان‌های زادآوری فک به به 

شمار می‌رود، اما روسیه تنها کشوری است که همچنان هر سال مجوز شکار این گونه را صادر می‌کند و حاضر نیست اقدامی برای نجات آن انجام دهد.

وی بیان کرد: در نتیجه فشار‌های بین المللی و تلاش حامیان حیات وحش و پویش امضا‌های مردمی در حمایت از فک خزری، روسیه شکار این آبزی را در سال ۲۰۱۸ میلادی به طور موقت ممنوع کرد، اما مافیای شکار تلاش می‌کند با صدور پروانه‌های شکار غیررسمی و مخفیانه این ممنوعیت را جبران کند.

شیرازی گفت: تا چند سال پیش روسیه سالانه مجوز شکار ۱۰ هزار فک صادر می‌کرد، اما با هشدار‌های فعالان محیط زیست و جهانی کردن خطر نابودی این گونه ارزشمند آبزی، سال گذشته میلادی این کشور تعداد مجوز‌های شکار را به دو هزار فک کاهش داد.

نماینده مرکز تحقیقات و بازتوانی سگ‌های آبی هلند در ایران افزود: با توجه به شرایط اقلیمی کشور روسیه و سرمای شدید این کشور از پوست فک برای تولید پالتو، دستکش و کلاه استفاده می‌شود که این رویه همچنان ادامه دارد.

وی گفت: پس از کندن پوست فک، گوشت این پستاندار نیز به سبب دارا بودن چربی و کالری بالا در مزارع پرورش روباه کشور روسیه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

شیرازی ادامه داد: رسیدن به شکارگاه‌های فک خزری در کشور روسیه به سبب ضرورت استفاده از کشتی‌های یخ شکن و بالگرد و یا اسنوموبیل (خودرو‌های دارای قابلیت حرکت در برف) گران و پرهزینه است و به همین علت شکارچیان تلاش می‌کنند بهره وری اقتصادی از این پستاندار آبی را به حداکثر برسانند.

وی اظهارداشت: یکی از دغدغه‌های فعالان و محققان فک خزری کاهش شدید گله‌های بزرگ این گونه در دریای خزر است.

او ادامه داد: مدتهاست که گله‌های فک دیگر در کشور‌های قزاقستان، ترکمنستان و روسیه دیده نمی‌شود و در صورت صدور پروانه شکار سال آینده میلادی در روسیه زنگ خطر جدی برای بقا و تداوم نسل این پستاندار دریای خزر به صدا درمی آید.

شیرازی آلودگی دریای خزر را یکی دیگر از عوامل نابودی فک‌های خزری دانست و گفت: بررسی‌ها نشان داده آلودگی‌های این دریا به نازایی ماده فک‌ها و عقیم شدن نر‌ها منجر شده است که این مساله را باید جدی گرفت.

وی یکی از اثر‌های مضر آلودگی‌های نفتی را ایجاد ضعف در باروری فک‌ها اعلام کرد و افزود: بسیاری از فک‌ها به سبب مواجه با آلودگی‌های نفتی عقیم شده یا تولید مثل آن‌ها سخت می‌شود.

پژوهشگر زیستمندان آبی دریای خزر ادامه داد: در حالی که به صورت طبیعی هر فک ماده در زمستان یک توله به دنیا می‌آورد، اما گزارش‌های اخیر ثابت کرد این رویه به زادآوری در سه یا چهار سال یک بار تغییر کرده است.

شیرازی اضافه کرد: افزون بر تاثیر مستقیم آلودگی‌های نفتی دریای خزر و پسماند‌های صنعتی سرازیر شده به دریا در حیات و باروری فک‌های خزر، خانه سازی‌های بی‌رویه در ساحل دریا نیز سبب از دست رفتن زیستگاه‌های این آبزی شده است.

نماینده مرکز تحقیقات و بازتوانی سگ‌های آبی هلند در ایران بیان کرد: آب شدن یخ‌های شمال دریای خزر نیز باعث زایمان زودهنگام فک‌ها و نارس و ضعیف شدن توله‌ها شده است.

شیرازی ادامه داد: کارشناسان اداره شیلات روسیه آمار‌های غلط و نادرست از جمعیت فک‌ها به مقام‌های بالادست می‌دهند و به همین سبب هنوز کسی در این کشور به صورت جدی نگران انقراض فک نیست.

وی گفت: در روسیه فک خزری را با قابلیت بهره‌برداری اقتصادی می‌شناسند و به دنبال درآمد زایی بیشتر از این آبزی هستند و به همین علت تلاش گروه‌های حامی محیط زیست برای گنجاندن نام این گونه در کتاب گونه‌های قرمز روسیه با مقاومت مواجه می‌شود.

او به آخرین آمار جمعیت فک خزری اشاره کرد و افزود: در بررسی میدانی کارشناسان دانشگاهی در انگلستان، سال ۲۰۱۷ میلادی آمار فک‌های خزری حدود ۷۰ هزار قلاده تخمین زده شد، اما مجموعه‌ای تحقیقاتی زیرنظر سازمان شیلات روسیه با تکیه بر آمارسازی، رقم بالای ۳۶۰ هزار قلاده از جمعیت این پستاندار را منتشر کرده است.

شیرازی بر لزوم فرهنگ سازی برای آشنایی بیشتر بومیان و صیادان گلستانی با فک خزری تاکید کرد و گفت: در چند سال اخیر کار‌های آموزشی بیشتر شده و صیادان و فعالان حوزه دریا با اهمیت این گونه و چگونگی نجات فک‌های گرفتار در تور صیادی آشنا شدند.

پژوهشگر زیستمندان آبی دریای خزر بیان کرد: از طرف دیگر با تعیین مژدگانی ۲۰۰ هزار تومانی یا جبران هزینه‌های حمل و نقل فک توسط ماهیگیران تا پایگاه امداد و یا هزینه تعمیر تور‌های صیادی تلاش می‌کنیم خطر کشته شدن فک‌ها را به حداقل برسانیم.

به گفته منابع محلی تا بیست سال پیش ایرانیان می‌توانستند گله‌های فک خزری را در حال شنا یا استراحت در سواحل شمالی کشور ببینند، اما اکنون حتی نام این گونه آبزی برای بسیاری از حاشیه نشینان خزر ناآشناست.

فک خزری که کوچک‌ترین عضو خانواده فک‌های حقیقی یا بدون گوش است، در بهار و تابستان به سمت سواحل جنوبی دریای خزر که صخره‌ای یا ماسه‌ای است کوچ و پاییز و زمستان را در بخش شمالی دریا بر روی برف و یخ سپری می‌کند.

برگزاری دوره‌های متعدد آموزشی برای ساکنان حاشیه خزر در استان گلستان موجب شده، فک‌های خزری گرفتار در تور صیادان به مرکز درمان و تیمارداری این آبزی تحویل داده شوند.

امسال پنج فک در پهنه آبی دریای خزر نجات یافته و پس از تیمارداری رها شدند.

به علت اشغال نوار ساحلی خزر در ایران توسط ارگان‌های دولتی و اشخاص با ساخت ویلا و شهرک‌ها فک خزر تنها می‌تواند در صورت حضور نداشتن ماهیگیران در بخش کوچکی از سواحل پناهگاه حیات وحش میانکاله و جزیره آشوراده به استراحت بپردازد.

افزایش دانش عمومی و آگاه سازی جوامع حاشیه نشین زیستگاه‌های این پستاندار گامی موثر در پیشبرد اهداف حمایت از فک خزری است که حمایت و مشارکت گروه‌های سرشناس و مطرح از قبیل: هنرمندان و ورزشکاران و سایر متنفذان اجتماعی و فرهنگی حتی سیاسی بر اثرگذاری آن خواهد افزود.

فک خزری که ساحل‌نشینان شمال به آن «سگ آبی» نیز می‌گویند، یکی از پستانداران کمیاب آبزی جهان است که فقط در دریای خزر و رودخانه‌های منتهی به آن زندگی می‌کند این گونه خزری به طور میانگین ۱.۵ متر طول و ۸۰ کیلوگرم وزن دارد و از کوچک‌ترین انواع فک به شمار می‌رود.

فک‌ها با خوردن آبزیان بیمار و ایجاد تعادل در جمعیت آن ها، در سالم سازی اکوسیستم و محیط زیست دریای خزر نقش مهمی ایفا می‌کنند.

انتهای پیام /پ

منبع ایرنا

افزایش آلودگی دریا و سرازیر شدن پسماند‌های صنعتی