مرگ آبخوان‌ها و نفوذ آب شور دو مسئله‌ای که باید جدی گرفته شود
مرگ آبخوان‌ها و نفوذ زبانه آب‌شور دو پیامد اصلی برداشت‌های بی‌رویه است اما این دغدغه همچنان جدی گرفته نمی‌شود.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان؛ در سال‌های اخیر آمارهای بسیاری در خصوص برداشت‌های بی‌رویه مطرح می‌شود اما فرونشست، مرگ آبخوان‌ها و نفوذ زبانه آب شور پدیده‌های خزنده‌ای است که آرام و بی‌صدا در حال گسترش است بی‌آنکه به‌عنوان دغدغه‌ای جدی موردتوجه قرار گیرد.
ایران ۱.۱ درصد از خشکی‌های جهان و ۰.۳۴ درصد از آب‌های موجود در خشکی‌های جهان را در اختیار دارد و میزان کل بارندگی متوسط سالانه در آن ۲۵۰ میلی‌متر و حجمی در حدود ۴۱۳ میلیارد مترمکعب است.
از این میزان بارندگی در کشور ۷۰ درصد آن تبخیر می‌شود و حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به‌عنوان پتانسیل آب تجدیدشونده کشور محسوب شده که از این میزان حدود ۹۰ میلیارد مترمکعب یعنی ۶۹ درصد در حال استحصال است و باقی‌مانده آن از دسترس خارج می‌شود.
مطابق آمار منتشره برداشت از آب‌های زیرزمینی کشور حدود ۴۲ میلیارد مترمکعب است که از طریق ۴۵۰ هزار حلقه چاه مجاز و ۳۳۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز انجام می‌شود که طبق برنامه ششم توسعه باید ۱۱ میلیارد مترمکعب از برداشت آب‌های زیرزمینی کاهش یابد.
کارشناسان معتقدند در سال‌های اخیر هرچند راجع به‌اضافه برداشت در محافل مختلف صحبت می‌شود اما پیامدهای این موضوع که خشکی جنگل‌ها، نفوذ زبانه آب شور، فرونشست، فروچاله و ... است مورد غفلت قرار گرفته و به نگرانی‌ها و دغدغه‌های این حوزه کمتر توجه شده است.
اضافه برداشت ۱۱ میلیارد مترمکعبی
یک دکترای علوم مهندسی آبخیزداری با تأکید بر این‌که بحث آب‌های زیرزمینی مقوله بسیار مهمی است و باید بیش‌ازپیش موردتوجه قرار گیرد، اظهار کرد: در ایران یکی از مهم‌ترین منابعی که برای شرب در درجه اول و بعد کشاورزی مورداستفاده قرار می‌گیرد، آب‌های زیرزمینی هستند.
محمد عباسی افزود: ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک است و به دلیل قرار گرفتن در عرض ۲۰ تا ۴۰ درجه عمدتاً بارش مناسبی ندارد و میزان بارش در ایران یک‌سوم بارش جهانی (۲۵۰ میلی‌متر از ۸۵۰ میلی‌متر بارش جهانی) است و ازاین‌رو نیاز داریم از آب‌های زیرزمینی و منابع پایدارتر استفاده کنیم.
وی با اشاره به این‌که آب‌های زیرزمینی به آب‌هایی اطلاق می‌شود که در زیر زمین قابلیت حرکت و امکان استحصال و بهره‌برداری را دارند، ادامه داد: آب‌های زیرزمینی از نظر موقعیت مکانی در قسمتی از زمین قرار دارند که به آن آبخوان یا سفره زیرزمینی گفته می‌شود.
به گفته این کارشناس آبخیزداری، آبخوان‌ها ظرف‌های طبیعی هستند که امکان حرکت، ذخیره و نفوذ و همچنین استحصال آب را به ما می‌دهند و اگر بهره‌برداری متناسب و مجاز از آب‌های زیرزمینی انجام نشود دچار تبعات و مشکلات متعددی می‌شویم.
وی اضافه کرد: در ۵۰ سال گذشته حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب از آب‌هایی را که اصلاً نباید به آن‌ها دست می‌زدیم را استفاده کرده‌ایم و الان هم که تنها مجاز به برداشت ۳۱ میلیارد مترمکعب آب هستیم ۴۲ میلیارد مترمکعب برداشت داریم.
وی با اشاره به این‌که هم‌اکنون ۱۱ میلیارد مترمکعب اضافه برداشت داریم، گفت: از ۶۰۹ دشت کشور ۳۵۷ دشت ازلحاظ بهره‌برداری نباید هیچ‌گونه توسعه‌ای داشته باشند و در حال حاضر در شرایط نگران‌کننده قرار دارند.
عباسی تصریح کرد: آمارها نشان می‌دهد در گلستان افت حدود ۸۰ سانتی‌متری آب زیرزمینی در آبخوان آزاد نسبت به دوره درازمدت را شاهد هستیم.
وی با بیان این‌که کشاورزی یکی از بخش‌های اثرگذار در میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی است، گفت: افزایش فرونشست و فروچاله در واقع نمود بیرونی استحصال بیش‌ازحد و اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی است.
در گلستان درگیر فروچاله‌ها نمی‌شویم اما دغدغه‌های بزرگ‌تری داریم
وی با اشاره به این‌که در گلستان عملاً خیلی با پدیده فروچاله درگیر نمی‌شویم، به دلیل آن اشاره و بیان کرد: فروچاله‌ها اساساً در مناطقی که در زیر آبخوان آبرفتی، آهک وجود دارد، اتفاق می‌افتند اما زیر آبخوان گلستان را آهک تشکیل نمی‌دهد.
این دکترای علوم مهندسی آبخیزداری با بیان این‌که در گلستان نگرانی‌های بزرگ‌تر از فروچاله را داریم، افزود: گلستان چهاردهمین استان درگیر کشور با پدیده فرونشست است و هم‌اکنون حدود ۴۰۰ هزار هکتار و ۳۸ روستای استان درگیر این پدیده هستند.
وی از فرونشست به‌عنوان پدیده‌ای آرام و خزنده که پیامدهای آن را در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد خواهیم بود، نام برد و ادامه داد: پدیده فرونشست با چشم دیده نمی‌شود اما از طریق ماهواره قابل رصد است.
عباسی اضافه کرد: اضافه برداشت‌ها به‌جز فرونشست‌ها به دلیل مرگ آبخوان‌ها (که منجر به خشکی و نابودی جنگل‌ها می‌شود) باعث نفوذ زبانه آب‌شور می‌شود که می‌تواند آب‌های شیرین ما را شور کند و این پدیده گلستان را تهدید می‌کند.
وی با بیان این‌که هم‌اکنون در ۴۰۰ هزار هکتار از اراضی گلستان به‌ویژه در یساقی و سلطان‌آباد در گرگان با پدیده لوله‌زایی مواجه هستیم، تصریح کرد: هم‌اکنون دو هزار و ۴۰۰ «گالی»(نوعی فرسایش خاک) فعال در این استان داریم.
وی با اشاره به این‌که دو هزار و ۴۰۰ «گالی» فعال گلستان بیشتر در شمال و شرق استان وجود دارند، گفت: «گالی»ها (نوعی فرسایش خاک) در استان تا چند متر توسعه پیدا می‌کنند و باعث قطع خطوط آب و برق، و جاده‌ها و ... می‌شوند و روستای قِرناق یکی از روستاهای درگیر با این موضوع است تا جایی که «گالی»، روستا را به دو قسمت تقسیم کرد.
وی با بیان این‌که تغذیه آبخوان آزاد می‌تواند باعث تغذیه آبخوان عمیق شود، افزود: متأسفانه گلستان با چالش بزرگی در این حوزه مواجه است چراکه آبخوان آزاد گرگان (وسیع‌ترین آبخوان استان) توسط شهرها پوشش پیداکرده و امکان نفوذ را از دست داده است در شرایطی که مناطق جنوبی استان منطقه حساس و تغذیه آبخوان‌هاست.
وی یادآور شد: آبخوان‌های آزاد و کم‌عمق، به خشکی حساس هستند و اگر ۶ ماه بارندگی در آن‌ها نداشته باشیم کاهش بارندگی در افت آب‌های زیرزمینی نمود پیدا می‌کند؛ به‌علاوه این‌که این نقاط به‌شدت به آلودگی‌ها حساس هستند.
چه باید کرد
عباسی با اشاره به این‌که چاه‌های غیرمجاز در استان هم بیشتر در همین نوار جنوبی و آبخوان آزاد (امتداد رشته‌کوه البرز از نوکنده تا شرق مینودشت) قرار دارند، متذکر شد: باید نگاهمان را تغییر دهیم؛ ارتفاعات جنوبی استان، به‌عنوان زون تغذیه عمل می‌کنند و مشکلات سایر بخش‌ها را ندارند؛ اگر قرار است کار تغذیه انجام دهیم باید به سمت ارتفاعات برویم.
وی تأکید کرد: باید با اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری و همچنین شناسایی زون‌های تغذیه، شرایط و فرصت نفوذ را تسهیل و فراهم کرده و خسارت سیل را کاهش دهیم و همچنین منابع پایدار ایجاد کنیم.
منبع: مهر
انتهای پیام/
