به گزارش خبرنگارحوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛قرآن سراسر اعجاز در زندگی مادی و معنوی است. اگر ما آن را با معرفت تلاوت کنیم، حتماً اثرات آن را خواهیم دید. برای آگاهی و فهم بهتر و بیشتر آیات قرآن کریم هر شب تفسیر آیاتی از این معجزه الهی را برای شما آماده می‌کنیم.
اعراف، نام دیگرش «المص» هفتمین سوره قرآن است که مکی و دارای ۲۰۶ آیه است. در فضیلت این سوره مبارکه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده است: هر کس سوره «اعراف» را قرائت کند خداوند بین او و ابلیس پرده‌ای بیفکند تا از شر ابلیس در امان بماند، او در زمره کسانی است که حضرت آدم علیه السلام در بهشت او را زیارت می‌کند و در بهشت به تعداد همه یهودیان و مسیحیان به او درجات داده خواهد شد.
امام صادق علیه السلام هم فرموده است: هر که این سوره را در هر ماه یک بار قرائت کند، در روز قیامت از جمله کسانی است که هیچ خوف و ترسی و هیچ حزن و اندوهی ندارد و هر کس در روز‌های جمعه این سوره را بخواند، در زمره کسانی است که خداوند از آن‌ها حسابرسی نمی‌کند، بدانید در آن آیات محکمی است؛ پس آن را فرو نگذارید، زیرا آن‌ها در روز قیامت به سود قاریان خود شهادت می‌دهند.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ ﴿۲۰۴﴾
و، چون قرآن خوانده شود گوش بدان فرا دارید و خاموش مانید امید که بر شما رحمت آید (۲۰۴)
وَاذْکُرْ رَبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعًا وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَکُنْ مِنَ الْغَافِلِینَ ﴿۲۰۵﴾
و در دل خویش پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس بىصداى بلند یاد کن و از غافلان مباش (۲۰۵)
إِنَّ الَّذِینَ عِنْدَ رَبِّکَ لَا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَیُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ یَسْجُدُونَ ﴿۲۰۶﴾
به یقین کسانى که نزد پروردگار تو هستند از پرستش او تکبر نمى ورزند و او را به پاکى مى ستایند و براى او سجده مى کنند (۲۰۶)
تفسیر
این سوره (سوره اعراف) با بیان عظمت قرآن آغاز شده، و با آیات مورد بحث که آنهم از قرآن سخن مى گوید، پایان مى پذیرد، هر چند بعضى از مفسران براى نزول نخستین آیه مورد بحث، شان نزولهایى ذکر کرده اند از جمله اینکه ابن عباس و جمع دیگرى گفته اند، مسلمانان در آغاز کار گاهى در نماز صحبت مى کردند، و گاهى شخص تازه وارد، به هنگامى که نماز را شروع مى کرد، از دیگران سؤ ال مى کرد، چند رکعت نماز خوانده اید.
آن‌ها هم جواب مى دادند فلان مقدار، آیه بالا نازل شد و آن‌ها را از این کار نهى کرد؛ و نیز از زهرى نقل شده: هنگامى که پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) تلاوت قرآن مى کرد، جوانى از انصار همراه او بلند قرآن مى خواند، آیه نازل شد و از اینکار نهى کرد.
به هر صورت قرآن در آیه فوق دستور میدهد: هنگامى که قرآن تلاوت مى شود، با توجه گوش دهید و ساکت باشید، شاید مشمول رحمت خدا گردید (و اذا قرء القرآن فاستمعوا له و انصتوا لعلکم ترحمون).
انصتوا از ماده انصات به معنى سکوت تواءم با گوش فرا دادن است. در اینکه آیا این سکوت و استماع به هنگام قرائت قرآن در تمام موارد است، یا منحصر به وقت نماز و هنگام قرائت امام جماعت، و یا به هنگامى که امام در خطبه نماز جمعه تلاوت قرآن مى کند، در میان مفسران گفتگو بسیار است، و احادیث مختلفى در کتب حدیث و تفسیر در این زمینه نقل شده است.
آنچه از ظاهر آیه استفاده مى شود این است که این حکم، عمومى و همگانى است و مخصوص به حال معینى نیست، ولى روایات متعددى که از پیشوایان اسلام نقل شده به اضافه اجماع و اتفاق علماء بر عدم وجوب استماع در همه حال، دلیل بر این است که این حکم به صورت کلى یک حکم استحبابى است، یعنى شایسته و مستحب است که در هر کجا و در هر حال کسى قرآن را تلاوت کند، دگران به احترام قرآن سکوت کنند و گوش جان فرا دهند و پیام خدا را بشنوند و در زندگى خود از آن الهام گیرند، زیرا قرآن تنها کتاب قرائت نیست، بلکه کتاب فهم و درک و سپس عمل است، این حکم مستحب به قدرى تاءکید دارد که در بعضى از روایات از آن تعبیر به واجب شده است.
در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: یجب الانصات للقرآن فى الصلوة و فى غیر‌ها و اذا قرء عندک القرآن وجب علیک الانصات و الاستماع.
بر تو واجب است که در نماز و غیر نماز در برابر شنیدن قرآن سکوت و استماع کنى و هنگامى که نزد تو قرآن خوانده شود، لازم است سکوت کردن و گوش فرا دادن، حتى از بعضى از روایات استفاده مى شود که اگر امام جماعت مشغول قرائت باشد فرد دیگرى، آیهاى از قرآن تلاوت کند، مستحب است سکوت کند تا او آیه را پایان دهد، سپس امام قرائت را تکمیل کند، چنانکه از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که على (علیه السلام) در نماز صبح بود و ابن کوا (همان مرد منافق تیره دل) در پشت سر امام (علیه السلام) مشغول نماز بود، ناگاه در نماز این آیه را تلاوت کرد و لقد اوحى الیک و الى الذین من قبلک لئن اشرکت لیحبطن عملک و لتکونن من الخاسرین (و هدفش از خواندن آیه این بود که به طور کنایه به على (علیه السلام) احتمالا در مورد قبول حکمیت در میدان صفین اعتراض کند)، اما با این حال امام (علیه السلام) براى احترام قرآن سکوت کرد تا وى آیه را به پایان رسانید، سپس امام (علیه السلام) به ادامه قرائت نماز بازگشت، و ابن کوا کار خود را دو مرتبه تکرار کرد، باز امام (علیه السلام) سکوت کرد و ابن کوا براى سومین بار آیه را تکرار نمود، و على (علیه السلام) مجددا به احترام قرآن سکوت کرد، سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمود: فاصبر ان وعد الله حق و لا یستخفنک الذین لا یؤ منون (اشاره به اینکه مجازات دردناک الهى در انتظار منافقان و افراد بى ایمان است و در برابر آن‌ها باید تحمل و حوصله به خرج داد) سرانجام امام سوره را تمام کرده و به رکوع رفت.
از مجموع این بحث روشن مى شود که استماع و سکوت به هنگام شنیدن آیات قرآن کار بسیار شایستهاى است ولى به طور کلى واجب نیست، و شاید علاوه بر اجماع و روایات جمله لعلکم ترحمون (شاید مشمول رحمت خدا بشوید) نیز اشاره به مستحب بودن این حکم باشد.
تنها موردى که این حکم الهى شکل وجوب به خود مى گیرد موقع نماز جماعت است که ماموم به هنگام شنیدن قرائت امام باید سکوت کند و گوش فرا دهد، حتى جمعى از فق‌ها این آیه را دلیل بر سقوط قرائت حمد و سوره از ماموم دانسته اند.
از جمله روایاتى که دلالت بر این حکم دارد حدیثى است که از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: و اذا قرء القرآن فى الفریضة خلف الامام فاستمعوا له و انصتوا لعلکم ترحمون: هنگامى که قرآن در نماز فریضه و پشت سر امام خوانده مى شود، گوش فرا دهید و خاموش باشید شاید مشمول رحمت الهى شوید؛ و امام در مورد کلمه لعل (شاید) که در این گونه موارد به کار میرود، سابقا هم اشاره کردهایم که منظور این است براى اینکه مشمول رحمت خدا شوید، تنها سکوت و گوش فرا دادن کافى نیست، شرائط دیگرى از جمله عمل به آن دارد.
ذکر این نکته نیز به مورد است که فقیه معروف فاضل مقداد در کتاب کنز العرفان تفسیر دیگرى براى آیه ذکر کرده است و آن اینکه، مراد از آن شنیدن آیات قرآن و درک مفاهیم آن و پى بردن به معجزه بودنش مى باشد. ذکر این تفسیر شاید به خاطر آن است که در آیه قبل، گفتگو از مشرکان بود که آن‌ها درباره نزول قرآن بهانهجوئى مى کردند، قرآن به آن‌ها مى گوید: خاموش شوید و گوش فرا دهید تا حقیقت را دریابید.
هیچ مانعى ندارد که مفهوم آیه فوقرا آنچنان وسیع بدانیم که مسلمان و کافر همه را در بر گیرد، غیر مسلمان باید بشنوند و سکوت کنند و در آن بیندیشند تا ایمان بیاورند و مشمول رحمت خدا شوند، مسلمانان هم باید گوش فرا دهند و مفاهیم آنرا دریابند و به آن عمل کنند، تا رحمت خدا آن‌ها را نیز فرا گیرد، زیرا قرآن کتاب ایمان و علم و عمل است براى همگان نه براى یک گروه معین.
سپس در آیه بعد براى تکمیل دستور فوق به پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) دستور میدهد (و البته یک حکم عمومى است اگر چه روى سخن در آن به پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) شده همانند بسیارى دیگر از تعبیرات قرآن) که پروردگارت را در دل خود از روى تضرع و خوف یاد کن (و اذکر ربک فى نفسک تضرعا و خیفة)سپس اضافه مى کند: و آهسته و آرام نام او را بر زبان بیاور (و دون الجهر من القول)
و این کار را همواره صبحگاهان و شامگاهان تکرار کن (بالغدو و الاصال) آصال جمع اصیل به معنى نزدیک غروب و شامگاه است؛ و هرگز از غافلان و بیخبران از یاد خدا مباش (و لا تکن من الغافلین)
یاد خدا در همه حال و در هر روز و در صبحگاهان و شامگان مایه بیدارى دل‌ها و کنار رفتن ابرهاى تاریک غفلت از دل آدمى است، یاد خدا همچون باران بهارى است که، چون بر دل ببارد گلهاى بیدارى، توجه، احساس مسئولیت، روشنبینى و هر گونه عمل مثبت و سازندهاى را میرویاند.
سپس با این سخن سوره را پایان میدهد که نه تنها شما باید در همه حال به یاد خدا باشید، فرشتگان مقرب پروردگار و آن‌ها که در مقام قرب، نزد پروردگار تواند هیچگاه از عبادت او تکبر نمیورزند، و همواره تسبیح او مى گویند و ذات پاکش را از آنچه شایسته مقام او نیست منزه مى شمارند و در پیشگاه او سجده مینمایند (ان الذین عند ربک لا یستکبرون عن عبادته و یسبحونه و له یسجدون).
کلمه عند ربک (آن‌ها که نزد پروردگار تواند) به معنى قرب مکانى نیست، زیرا خداوند مکانى ندارد، بلکه اشاره به قرب مقامى است، یعنى آن‌ها با آن همه موقعیت و مقام باز در بندگى و یاد خدا و سجده و تسبیح کوتاهى ندارند، شما هم باید کوتاهى نکنید.
به هنگام تلاوت آیه فوق، سجده کردن مستحب است، ولى بعضى از اهل تسنن مانند پیروان ابو حنیفه آنرا واجب مى شمرند.
بار ال‌ها قلب ما را به نور یاد خودت روشن فرما همان روشنائى که در پرتو آن را خویش را به سوى حقیقت بگشائیم و از آن در بپاداشتن پرچم حق و پیکار با ظالمان و ستمگران و درک مسئولیت‌ها و انجام رسالت‌ها مدد گیریم.
انتهای پیام/
