اما امسال مدیریت شهری تهران با وجود مشکلات مالی که به آن دچار است، تلاش کرده از امکانات موجود استفاده کند و برنامه سه‌وجهی کاهنده آلودگی را به همین ترتیب طراحی کرده است. هرچند راه حل اساسی و تدبیر موثر کاهش آلودگی هوا و ترافیک، اخذ عوارض تردد خودرو در شبکه بزرگراهی است، اما از آنجا که فعلا عزمی برای عملیاتی شدن‌ این طرح وجود ندارد و دولت و شهرداری بر سر آن اختلاف دارند، راهکارهای دیگری جایگزین شده است.

با اخذ عوارض بزرگراهی، تردد با خودروهای پرآلاینده در سطح شهر بسیار پرهزینه خواهد شد و صرفه اقتصادی نخواهد داشت، در نتیجه استفاده از این خودروها در شبکه بزرگراهی محدود می‌شود. این در حالی است که برنامه کنونی شهرداری تهران، کاهش حجم انتشار ذرات آلاینده توسط خودروهای پرآلاینده به ویژه متهمان اصلی آلودگی هوا یعنی خودروهای دیزلی و کاربراتوری است.

طرح زمستان کم‌آلوده مدیریت شهری تهران سه وجه دارد که وجه نخست آن اجرای نسخه‌ای از طرح ترافیک ویژه خودروهای دیزلی است. در قالب این طرح که اجرای آزمایشی آن از دیروز آغاز شده و از ابتدای آبان‌ماه با اعمال قانون متخلفان همراه می‌شود، تردد خودروهای حمل بار که عمدتا از نوع دیزلی و تعدادی نیز وانت‌بار هستند، در سطح شهر تهران منوط به داشتن مجوزی تحت‌عنوان «باربرگ» است. صدور باربرگ فرآیند ساده‌ای دارد و هزینه‌ای به رانندگان این خودروها تحمیل نمی‌کند، اما باربرگ تنها برای خودروهایی صادر می‌شود که گواهی معاینه فنی معتبر داشته باشند و عدم آلایندگی فراتر از حد مجاز آنها احراز شده باشد. این اقدام ضمن ساماندهی عبور و مرور وسایل نقلیه حمل بار در سطح شهر، موجب می‌شود تمام خودروهای سنگین که قصد تردد در پایتخت را دارند، ناگزیر به مراجعه به مراکز معاینه فنی و رفع نقص خودرو برای احراز استانداردهای آلایندگی مبنای عمل در مراکز معاینه فنی شوند.

سهم بیش از ۴ میلیون خودروی سواری پلاک تهران از انتشار ذرات معلق در آسمان پایتخت حدود ۳ درصد است، این در حالی است که خودروهای دیزلی با وجود اینکه تعداد آنها به یک‌پنجاهم خودروهای سواری می‌رسد، سهمی حدود ۱۰ برابر خودروهای شخصی از تولید ذرات آلاینده هوا دارند. با الزام کامیون‌ها به اخذ گواهی معاینه فنی، حجم زیادی از کربن سیاه که یکی از ترکیبات سمی و سرطان‌زای ذرات معلق  است، کاهش خواهد یافت. از سوی دیگر حدود ۳۰ درصد از کامیون‌ها از سن فرسودگی یعنی ۲۰ سال عبور کرده‌اند و باید از رده خارج شوند. این در حالی است که با توجه به شرایط موجود و زمانبر بودن فرآیند نوسازی این ناوگان، معاینه فنی منظم این خودروها می‌تواند از حجم آلاینده‌های منتشر شده در هوا بکاهد.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، وجه دوم طرح مدیریت شهری برای کاهش آلودگی هوا در نیمه دوم امسال، الزام معاینه فنی اتوبوس‌ها اعم از اتوبوس‌های شرکت واحد اتوبوسرانی و نیز بخش خصوصی و سرویس ادارات است. با اجرای این طرح قرار است تردد اتوبوس‌های دودزا در تهران متوقف شود. به دنبال ابلاغ بخشنامه معاونت حمل و نقل و ترافیک در این رابطه، اخذ گواهی معاینه فنی توسط اتوبوس‌های زیرنظر شهرداری در یک ماه و نیم اخیر با ۱۲ درصد رشد مواجه بوده و تعداد اتوبوس‌هایی که معاینه فنی نداشته‌اند به نصف رسیده است.

اوایل تیرماه بود که معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران با ابلاغ بخشنامه‌ای اتوبوس‌های شرکت واحد و بخش خصوصی را ملزم به اخذ گواهی معاینه فنی کرد. بر اساس این بخشنامه تا اول مهرماه به اتوبوس‌های دودزا و فاقد معاینه فنی مهلت داده شده تا نسبت به تعمیر و اخذ گواهی معاینه فنی اقدام کنند. همچنین در بخشنامه مذکور به مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی ماموریت داده شد که حداقل ۱۰ درصد از ناوگان شرکت‌های خصوصی و ۵۰ درصد از اتوبوس‌های BRT قبل از مهرماه به فیلتر دوده مجهز شوند. در حال حاضرتعداد اتوبوس‌های زیر نظر شهرداری که فاقد معاینه فنی هستند به نصف رسیده است.

با گذشت حدود ۴۵ روز از ابلاغ این بخشنامه، با پیگیری کارگروهی که به‌منظور بررسی وضعیت معاینه فنی اتوبوس‌ها تشکیل‌شده است، اخذ گواهی معاینه فنی اتوبوس‌ها با ۱۲ درصد افزایش همراه بوده و در این مدت، تعداد اتوبوس‌های زیرنظر شهرداری که معاینه فنی نداشته‌اند به نصف رسیده است. همچنین درخصوص تجهیز اتوبوس‌ها به فیلتر دوده، ۵۰ دستگاه اتوبوس تک‌کابین و ۱۴ دستگاه اتوبوس دوکابین به فیلتر دوده مجهز شده‌اند و تعداد ۱۱۰۷ دستگاه اتوبوس شرکت واحد و ۱۰۱۲ دستگاه اتوبوس بخش خصوصی بازبینی و رفع عیب شده‌اند. البته فرآیند اجرای این بخشنامه ادامه دارد.

وجه سوم برنامه مدیریت شهری برای پیشگیری از آلودگی هوا با امکانات موجود ناظر بر خودروهای سواری و تاکسی‌ها است. ۸۰ درصد از وسایل نقلیه در حال تردد در تهران در این گروه دسته‌بندی می‌شوند که مسبب انتشار ۳ درصد از ذرات معلق در هوا هستند. ایده اصلی مدیریت شهری در این رابطه اجرای طرحی موسوم به «مناطق کم‌انتشار (LEZ)» بود. این در حالی است که طرح مناطق کم‌انتشار (کاهش) با مختصاتی کاملا متفاوت از ایده اصلی در تهران اجرایی شده است. مبنای اصلی این طرح اعمال محدودیت تردد خودروها در مناطق مشخصی از شهر که به شکل جدی‌تری با چالش آلودگی هوا روبه‌روست، بوده و بر اساس آن خودروهای غیرآلاینده همچون هیبریدی‌ها هیچ محدودیتی برای تردد در این مناطق ندارند، خودروهای انژکتوری نیز در شرایط عادی امکان تردد دارند اما در روزهای آلوده با ممنوعیت تردد روبه‌رو می‌شوند، در عین حال تردد خودروهای کاربراتوری در مناطق کم‌انتشار به کلی ممنوع است.

اما آنچه در نهایت با جلب نظر شورای عالی ترافیک امکان اجرا در تهران را یافت، با این مختصات متفاوت است؛ در فاز اول طرح کاهش در تهران تردد با خودروها در محدوده ۸۰ کیلومترمربعی زوج و فرد (که محدوده طرح ترافیک نیز در میانه آن قرار دارد)، منوط به برخورداری از گواهی معاینه فنی شد.

سید نواب حسینی‌منش، مدیرعامل ستاد معاینه فنی شهر تهران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» از اجرای فاز دوم این طرح از آبان‌ماه خبر داد و گفت: با عنایت به تشدید آلودگی هوا در نیمه دوم سال و براساس تصمیم دولت به زودی در قالب اجرای فاز دوم طرح کاهش، معاینه فنی خودروها در تمامی ساعات شبانه‌روز در شهر تهران با دوربین کنترل و به‌صورت مکانیزه خودروهای فاقد معاینه فنی اعمال قانون خواهند شد.

به گفته وی، طرح کاهش از ابتدای آبان‌ماه به‌صورت ۲۴ ساعته و در تمام روزهای هفته، در کل سطح شهر تهران اجرا خواهد شد. نرخ جریمه متخلفان، هر ۲۴ ساعت ۵۰ هزار تومان است. وی یادآور شد: این فاز از طرح کاهش به پشتوانه مصوبه کارگروه کاهش آلودگی هوا و نیز آخرین مصوبه شورای عالی ترافیک در این باره که در آن به صراحت قید شده کنترل معاینه فنی در شهر تهران باید به‌صورت ۲۴ ساعته و هفت روز هفته صورت گیرد، اجرا خواهد شد.

با این وجود با توجه به مشکلات اخیر در زمینه نوسازی خودروهای فرسوده و کارشکنی برخی بانک‌ها و خودروسازان در این مسیر، این نگرانی برای کسانی که پشت صف نوسازی باقی مانده‌اند وجود دارد که به شکل ناعادلانه جریمه شوند. حسینی‌منش با اشاره به چاره‌اندیشی برای این مشکل از سوی شهرداری تهران گفت: با توجه به مشکل کندی در روند نوسازی خودروهای فرسوده، شهرداری تهران این مجوز را به خودروهای فرسوده‌ای که در سایت نوسازی ثبت‌نام کرده و در صف قرار گرفته‌اند، می‌دهد که به شرط اخذ گواهی معاینه فنی، تا زمان تحویل خودروی جدید در سطح شهر تردد کنند.

وی تاکید کرد: هیچ تغییری در استانداردها و حدود مجاز آلایندگی خودروها به نفع صدور گواهی معاینه فنی برای خودروهای فرسوده صورت نگرفته و نخواهد گرفت. استانداردهای کنونی این اجازه را می‌دهد که خودروهای فرسوده نیز با برخورداری از سلامت فنی، گواهی معاینه فنی اخذ کنند.

وی با بیان اینکه اجرای فاز اول طرح کاهش و کنترل مکانیزه معاینه فنی در محدوده زوج و فرد و طرح ترافیک از ابتدای آبان ماه سال ۹۵ آغاز شد،‌ افزود: اجرای این طرح موجب شده تعداد خودروهای فاقد معاینه فنی حداقل ۳۳ درصد کاهش یابد؛ ضمن اینکه از ابتدای این طرح تاکنون بالغ بر ٤ میلیون و ٤٠٠ هزار خودروی فاقد معاینه فنی از طریق دوربین‌های ثبت تخلف محدوده زوج و فرد و محدوده طرح ترافیک اعمال قانون شده‌اند.

به اعتقاد وی، تاثیر طرح LEZ در تهران قابل توجه است؛ کمااینکه کل مراجعات خودروها به مراکز معاینه فنی در سال ۹۴، ۳۸۰ هزار خودروی یونیک بود. در سال ۹۶ این تعداد به یک میلیون و ۷۰ هزار خودرو رسید و این کوچکترین عملکرد طرح LEZ در تهران بود که باعث شد تعداد خودروهای دارای معاینه فنی در شهر تهران سه برابر شود.

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، مدل‌سازی‌های شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران و ستاد معاینه فنی نشان می‌دهد که با انجام تست معاینه فنی و رفع عیوب احتمالی خودروهای سواری، حجم انتشار آلاینده‌های گازی از این خودروها ۱۵ درصد و حجم ذرات معلق منتشر شده از این محل نیز ۱۷ درصد کاهش خواهد یافت؛ ضمن اینکه معاینه فنی تمام خودروهای در حال تردد در سطح شهر نیز به کاهش حداقل ۱۰ درصد از آلودگی هوای تهران منجر می‌شود.

تاثیر کاهنده آلودگی هوا با انجام تست معاینه فنی خودروهای کاربراتوری، از سوار‌ی‌ها نیز بیشتر است. خودروهای کاربراتوری در صورت اخذ گواهی معاینه فنی با کاهش چشمگیر آلاینده مونوکسید کربن (CO) خروجی از اگزوز روبه‌رو خواهند شد. سالانه حدود ۷۵۰ هزار تن آلاینده هوا در آسمان تهران منتشر می‌شود که بیشترین حجم آن را مونوکسید کربن تشکیل می‌دهد. هرچند غلظت این آلاینده گازی در هوای تهران بالا نیست، اما از نظر حجم انتشار رتبه بالایی دارد و سالانه بیش از ۵۰۰ هزار تن از این گاز در آسمان تهران منتشر می‌شود. اخذ گواهی معاینه فنی توسط خودروهای کاربراتوری موجب کاهش ۳۳ درصدی میزان انتشار مونوکسید کربن در هوای تهران می‌شود و در مورد خودروهای انژکتوری نیز به کاهش ۱۶ درصدی مونواکسید کربن هوا منجر می‌شود.

افزون بر این، میزان انتشار هیدروکربن‌ها (HC) به‌عنوان یکی از ترکیبات آلی فرار که به شکل ذره در هوا منتشر می‌شوند نیز با اخذ معاینه فنی به شدت کاهش خواهد یافت. انجام معاینه فنی خودروهای کاربراتوری با کاهش ۲۴ درصدی انتشار این آلاینده در شهر همراه خواهد بود و انجام معاینه فنی خودروهای انژکتوری نیز به کاهش ۱۰درصدی انتشار هیدروکربن‌ها منجر می‌شود.

مدیرعامل ستاد معاینه فنی شهر تهران در مورد تاثیر الزام معاینه فنی خودروهای سنگین بر کاهش آلودگی هوا به «دنیای‌اقتصاد» گفت: به‌طور میانگین ۱۰ درصد از جرم ذرات معلق کمتر از ۵/ ۲ میکرون را دوده یا کربن سیاه تشکیل می‌دهد که بخش عمده آن ناشی از فرآیند احتراق در موتورهای دیزلی است. از این رو در کنار استفاده از تکنولوژی‌های موثر در کاهش انتشار آلایندگی خودروهای دیزل به‌ویژه فیلتر دوده، بحث معاینه فنی خودروهای دیزلی می‌تواند تاثیر جدی در کنترل و کاهش آلاینده‌های هوا داشته باشد. به گفته حسینی‌منش، تست آلایندگی خودروهای سنگین در حقیقت کنترل وضعیت تولید دوده در حداکثر دور خودروهای دیزلی است. بنابراین برای اینکه خودرو دیزلی در این آزمون قبول شود، باید میزان کدری دود و سطح تولید دوده در حد استاندارد باشد. قطعا با انجام دوره‌ای معاینه فنی از تردد خودروهای سنگینی که کدری دود آنها فراتر از حد استاندارد است، جلوگیری می‌شود. وی خاطرنشان کرد: بر اساس مطالعات انجام شده اگر همه خودروهایی که در شهر تردد می‌کنند به حالت استاندارد کمپانی برگردند، ۱۰درصد در کاهش آلودگی هوای شهر تاثیر دارند.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، برنامه پیشگیرانه شهرداری تهران برای کاهش آلودگی هوا در حالی کلید می‌خورد که انجام این تست صرفا برای خودروها عملیاتی می‌شود و همچنان دومین متهم اصلی آلودگی هوای تهران پس از دیزلی‌ها از تور رصد و کنترل مدیریت شهری و پلیس خارج هستند. متهم دوم آلودگی هوای شهر تهران موتورسیکلت‌ها هستند که آمارهای مختلفی از تعداد آنها وجود دارد، اما برآورد می‌شود بیش از یک میلیون و۵۰۰ هزار موتورسیکلت پلاک تهران در پایتخت تردد می‌کند که بیش از ۹۰ درصد آنها کاربراتوری هستند و هر یک به تنهایی بین ۶ تا ۸ برابر یک خودرو استاندارد یورو ۲، آلاینده در هوا منتشر می‌کند. سهم موتورسیکلت‌ها از انتشار ذرات معلق در آسمان تهران دست‌کم ۱۰ درصد برآورد می‌شود که از سهم خودروهای سواری بیشتر است؛ اما با این حال برنامه‌ای برای کنترل آلایندگی آنها تدوین نشده است.

حسینی منش در این رابطه توضیح داد: در قانون قید شده که موتور سیکلت‌ها هم باید معاینه فنی داشته باشند، اما چون نظارت بر معاینه فنی موتور سیکلت‌ها بسیار سخت است، هنوز این موضوع در یک بستر اجرایی، عملیاتی نشده است. با این حال مراکز معاینه فنی آمادگی پذیرش موتور‌سیکلت‌ها را دارند و ۱۰ خط فعال در ۵ مرکز مختلف برای این منظور راه‌اندازی شده که عملا خاک می‌خورد. وی در عین حال معتقد است مشکل موتورسیکلت‌ها با معاینه فنی حل نخواهد شد، بلکه باید تلاش کنیم موتورسیکلت‌های کاربراتوری به کلی از رده خارج شوند.