ازجمله آیین‌های پیشواز نوروز در کاشان است که با عطر اسفندی نوعروسان تا آیین شب پنجه برای آنان که آسمانی شدند برگزار می‌شود.
کارشناس میراث ناملموس استان اصفهان، در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان، با تأکید بر اینکه عید نوروز کهن‌ترین و بزرگ‌ترین عید و جشن ایرانیان است که نو شدن و جوان شدن جهان را به همگان نوید می‌دهد گفت: رخت بربستن زمستان آمدن بهار و تابستان و شروع جنب‌وجوش برای استقبال از زایش طبیعت جشن نوروز ایرانیان را به همراه دارد.
به گفته عباس تراب زاده، همان‌طور که طبیعت، مراتع، کشتزار و باغستان‌ها در فصل زمستان می‌آرامند و خموده می‌شوند، جوامع انسانی هم ازکارو تلاش و جنبش می‌افتند و مدتی را در آرامش و آسایش به سر می‌برند تا جان بگیرند و کاروتلاش را در سالی نو آغاز کنند.
این کارشناس، پویایی را یکی از شاخصه‌های این جشن باشکوه می داندکه مردمان این دیار طی هزاران سال، به پیروی از نیاکان خود، هرسال با زیباترین رفتارهای گروهی جشن نوروز را برگزار می‌کنند البته اشاره دارد به نظر و دیدگاه‌های مختلف پیدایش نوروز که در متون و منابع آورده شده است.
نوروز از دیدگاه مشاهیر تاریخ
به گفته وی، نوروز به بیان ابوریحان بیرونی روز نوزایی آفرینش و به روایت شمس‌الدین محمد دمشقی، روز آفرینش نور و روزی است که مردم را در این «روزی نو از ماهی نو و سالی نو به آراسته و نو گردانیدن آنچه گذشت زمان کهنه کرده برمی‌انگیزاندند» و معتقد بودند که در نوروز مقدرات مردم برای یک سال تمام تعیین و استوار می‌شود.
کارشناس مردم‌شناسی اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی کاشان، تصریح کرد: ذبیح‌الله صفا در کتاب گاه‌شماری و جشن‌های ملی ایرانیان آورده است «بنا به عقیده زرتشتیان ماه فروردین و جشن فروردین متعلق به فروردهای مقدس است و اینان در اماکن اولیه خود فرود می‌آیند و ازاین‌جهت مردم برای خشنودی ارواح نیاکان و گذشتگان خود برای این ایام تشریفاتی قائل می‌شده‌اند که رفته‌رفته صورت مذهبی بدان داده است و ازاین‌روی این جشن بسیار شبیه به عید اموات است. بدین ترتیب این عده معتقدند که نوروز در اصل جشن مردگان بوده و بعد از صورت اصلی خود برگشته و به شکل جشنی ملی درآمده است.»
تراب زاده معتقد است: بعضی از مورخان، شاعران و دانشمندان ازجمله ابوریحان بیرونی، خیام نیشابوری و حکیم فردوسی پیدایش نوروز را به چهارمین پادشاه پیشدادی جمشید نسبت می‌دهند و به عبارتی جمشید را بنیان‌گذار نوروز و آیین نوروزی می‌دانند.
آیین‌های پیشواز نوروز در کاشان از اسفند تا شب پنجه آسمانی شدگان
وی با اشاره به اینکه مردم حوزه‌های فرهنگی مردم منطقه‌ی کاشان نیز جشن نوشتن سال را در پرتو آیین‌ها و سنت‌های اساطیری که نسل به نسل از فرهنگ نیاکان خود به ارث برده‌اند برگزار می‌کنند، افزود: بر اساس سنتی دیرینه مردم این منطقه پس از برگزاری جشن کهن و باستانی اسفندی یا اسفندی به پیشواز سال نو می‌روند.
به گفته این کارشناس ، جشن اسفندی در کاشان و آبادی‌های آن دست‌کمی از جشن نوروز ندارد بطوریکه آیین‌های آن با جنب‌وجوش همگانی، خانه‌تکانی، گردگیری، خرید لباس نو، حنابندان، تهیه شیرینی، آجیل و تنقلات مخصوص، پخت غذاهای مخصوص، رفتن سر خاک اموات، بردن کادوی اسفندی برای نوعروس‌ها و آیین شب پنجه (پنج روز مانده به سال نو) با گذاشتن کوزه آب روی پشت‌بام برای درگذشتگان اجرا می‌شود.
جشن اسبندی در زمره جشن‌های زمستانی و آیین پیشوازی نوروزی
تراب زاده، گفت: هرچند جشن اسبندی در زمره جشن‌های زمستانی قرار دارد ولی با توجه به حال و هوایی که بعد از جشن اسفندی شهر و آبادی‌ها را فرامی‌گیرد می‌توان آن را نوعی آیین پیشوازی نوروزی به‌حساب آورد.
کارشناس میراث ناملموس به تلاش همگان برای نو شدن و استقبال از جشن نوروز مطابق سنت‌های کهن با جنب‌وجوش شهر از اویل اسفند اشاره و تأکید می کند : مهم‌ترین و اولین اقدام برای استقبال از سال نو، تعمیر خانه و ساختمان، رنگ‌آمیزی در و پنجره‌های خانه‌ها، تعمیر و تعویض مبلمان، پرده و آرایه‌گری داخلی، شستشوی فرش و زیرانداز، تعویض وسایل و تجهیزات آشپزخانه و غیره است.
به گفته وی، در طول این مدت بازار کار نقاش‌های ساختمان، نجارها، مبل‌ساز، پرده‌دوزها، فرش‌فروش‌ها، قالی شوی تا بنّاها و تمام کسبه مربوط به ساختمان و آرایه‌گری داخلی از رونق بالایی برخورداراست.
تراب زاده با اشاره به اینکه اهالی روستاها هم در طول این ایام به بازار کاشان می‌آیند تا مایحتاج مقدمات استقبال از عید را فراهم کنند گفت: با نزدیک شدن به پایان سال بازار شهر مملو از جمعیت شهری و روستایی می‌شود، نخودبریزها، آجیل‌فروش‌ها، قنادی‌ها، لباس و کفش‌فروش‌ها، پرکارترین روزهای سال را سپری می‌کنند.
سبزه کاری زنان کاشانی با حبوبات
مسئول ثبت پرونده‌های میراث معنوی اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کاشان، سبزه کاری زیبا و جذاب زنان باذوق و سلیقه کاشانی با دانه‌های مختلف حبوبات یا دانه‌های خوراکی دیگر به اشکال متنوع برای نوروز را یادآور شد و گفت: شروع خانه‌تکانی با کمک سایر اعضای خانواده در اسفند از نظافت درودیوار، گردگیری، غبار رویی و شستن فرش‌ها، پرده‌ها و وسایل و تجهیزات آشپزخانه از امور خانه‌تکانی است.
رسوم نوروزی در مناطق کوهستانی ازجمله سده برزک
تراب زاده، اشاره ای هم دارد به رسوم نوروزی در مناطق کوهستانی ازجمله سده برزک « در این مناطق با نوعی خاک سفید مشابه گچ موجود در کوه‌های اطراف آبادی، ملاطی رقیق درست می‌کردند و با آن اتاق و خانه را سفید می‌کردند.
مردم منطقه کاشان هم‌زمان با زدودن سیاهی، ناپاکی و از بین بردن کهنگی و نو کردن خانه و اسباب و وسایل زندگی، در چهارشنبه آخر سال یا چهارشنبه‌سوری نیز با آتش‌افروزی و برپایی جشن و سرور غم و محنت و اندوهشان را به آتش می‌سپارند تا در سالی نو با رفتار و نگرشی نو زندگی اجتماعی خود را شروع کنند».
آیین شب پنجه
به گفته وی، آن‌ها مانند ایرانیان باستان در روزهای آخر سال از مردگان خود نیز غافل نمی‌شوند و با اعتقاد به اینکه ارواح مردگان به منازلشان برمی‌گردد در پنج روز آخر سال که مطابق گاه‌شماری محلی به آن «پنجه» می‌گویند با آداب و آیین خاص ازجمله گذاشتن کوزه آب در پشت‌بام خانه برای اموات یاد مردگانشان را زنده نگه می‌دارند.
تراب زاده افزود: به‌طورکلی مردم کاشان جشن‌های ملی را بر مبنای تقویم یا گاه‌شماری محلی موسوم به تقویم «رعیتی» برگزار می‌کرده‌اند که یک سال را سیصـد و شصت روز و پنج روز باقی‌مانده را در آخر سال حساب می‌آوردند و برای آن آداب و آیین خاص دارند.
وی، اجرای مراسم سر خاک و آداب خیرات برای اموات تازه گذشته (امواتی که نخستین نوروز از وفاتشان می‌گذرد)، فرستادن عیدی برای نوعروسانی که عقد و منزل پدر هستند، استحمام و حنابندان را ازجمله آیین‌های پیشواز نوروز در کاشان برشمرد و گفت: کاشانی‌ها با اجرای این آداب و تهیه وسایل سفره هفت‌سین در انتظار شروع سال نو در کنار خوان نوروزی می‌نشینند.
سمنوپزان در شهر مشکات
تراب زاده در خصوص پخت سمنو نیز که از جوانه‌های تازه‌رسیده گندم تهيه می‌شود آن‌ها نماد زايش و بارورى گياهان ذکر کرد و گفت: لغت‌نامه‌ها سمنو را نوعی حلوا یا شیرینی تعریف کرده‌اند که از جوانه‌های گندم درست می‌شود و جزئی از سفره هفت‌سین است.
وی افزود: نذر پخت سمنو یکی از جشن‌های مذهبی است که در پی رویدادی دینی، خاستگاه مذهبی این عنصر فرهنگی را تعریف می‌کند.
به گفته کارشناس میراث ناملموس ، نذر پخت سمنو در حوزه فرهنگی شهر مشکات نیز جشن مذهبی است که صاحب نذر در پی اتفاقی که برایش رخ‌داده بدون توجه به سمنوی سفره هفت‌سین در منزلش برگزار می‌کند.
تراب زاده گفت: پخت سمنو در مشکات، نوعی جشن نیایش و پرستش پروردگار است که به حتم پس از رفع مشکلات دفع بلا و در کل رسیدن به حاجت و خواسته‌ای انجام می‌گیرد.
وی اظهار داشت: افرادی هستند که سالیان سال است با آداب و تشریفات خاص حتی پس از او فرزندانش در پی رسیدن به حاجتی است که پیش‌تر، پخت سمنو را نذر رسیدن به آن حاجت کرده است با پخت سمنو نذر خود را ادا می‌کنند.
به گفته وی، به‌هرحال پخت سمنو در برخی از خانواده‌ها به‌صورت موروثی است که نسل به نسل منتقل می‌شود ازجمله خانواده‌های بابا رحمت، عباس فلاحتی، سلطان‌علی محمدزاده، کریم میرشکاری، حسین عمارتی، عباس کریمی، یعقوب فریدونی، محمد فریدونی، محمد فلاحتی خانواده‌هایی هستند که از دیرباز سمنو می‌پزند و نذر می‌کنند.
محتوای سفره‌های هفت‌سین در مناطق کوهستانی
تراب زاده، افزود: در مناطق کوهستانی سفره‌های هفت‌سین خود را با تنقلات و خشکبارهای محلی و بومی می‌آرایند که به‌تناسب میزان و نوع محصول زراعی و باغی هر آبادی تغییر می‌کند.
به گفته وی، اگر خانواده‌اي داغدار و عزادار عزیزانش بود کاشانی‌ها در شب اسفند با فرستادن یک زن سالخورده و از بزرگان فامیل به خانه آن‌ها مي‌رفت و اتاقشان را تميز مي‌كرد و ديگ پلو اسفندی‌شان را روي اجاق مي‌گذاشت كه اجاقشان خاموش نماند.
از عزا درآوردن خانواده‌های داغدار در شب اسفند با حنابندان
وی گفت: در روستاهای تجره، پنداس و ورکان فامیل و یا از نزدیکان از قبل سبزه‌ای کاشته به منزل شخصی که تازه گذشته داشته می‌برند همچنین چنان چه شخص فوت‌شده از افراد مسن و سالخورده باشد همسایگان و آشنایان بعد از اجازه از صاحبان عزا منزلشان را خانه‌تکانی می‌کنند.
به گفته وی، گاهی نیز همسایگان و آشنایان بااطلاع قبلی و کسب اجازه مقداری حنا را آماده کرده به منزل صاحب‌عزا می‌برند و با حنابندان سعی می‌کنند غم و اندوه را از خانه آن‌ها دور کنند.
این کارشناس مردم‌شناسی، رسم دیگر در حوزه فرهنگی کاشان را رفتن بر سر خاک اموات دانست و گفت: کاشانی‌ها در آخرین شب جمعه سال بر سر خاک اموات می‌روند و برای آمرزش و شادی روح مردگان با خواندن فاتحه خیرات می‌کنند.
بازدید روز اول عید از صاحبان عزا با گرامیداشت یاد عزیزانشان
تراب زاده گفت: در برخی مناطق دیگر ازجمله برزک در اولین جمعه سال نو بر سر خاک اموات جمع می‌شوند و در صبح روز عید بازدید عید را از منزل تازه گذشته یا صاحبان عزا شروع می‌کنند.
وی در پایان گفت: به‌هرحال آداب و عقاید لحظه تحویل سال و سنت‌های کهن دیدوبازدید و آیین‌های سیزده‌بدر نیز در حوزه‌های مختلف فرهنگی به اشکال متفاوت برگزار می‌شود که تقریباً در سراسر کشور نیز دیده می‌شود.
گزارش از حرمت سادات متولی
انتهای پیام/م
