به گزارشگروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از قم؛ قدم در کوچه پس کوچه های بافت قدیمی شهر قم که بگذاری به آب انبارهایی  می رسی با قفلی بزرگ بر سر در آن، نگاهی که  از پشت میله های سر در  به داخل آب انبار بیندازی محوطه ای تاریک با پله های بسیار به چشم می خورد.

سراغ آن را از اهالی محل می گیری می گویند کلید آن در دست ریش سفید محله است اما چیز زیادی در این آب انبار انتظار بیننده را نمی‌کشد، زباله  و خس و خاشاک محله گوشه گوشه مخزن روی هم  انبار شده،آب انباری که روزگاری، عاشقی کوزه ی معشوق را پر کرده و تا حوالی خانه شان می رسانده...و این  حال و روز ده ها آب انبار قم است که این روزها حال و روز خوشی ندارند و غبار غفلت و فراموشی بر پیکره ی آن ها نشسته.

سری به گذر لبچال یکی از محلات قدیمی شهر قم زدیم جایی که نام محله از آب انباری به این اسم گرفته شده، با اهالی سالخورده گذر همراه شدیم، آب انبار لبچال یادآور خاطرات شیرین دوران کودکی شان بود.خانمی 70 ساله در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از قم گفت: 12 - 13 ساله بودم که عصرها با بچه ها می اومدیم پای آب انبار،از پله ها می رفتیم پایین،حدودا بیست تا پله داشت،کوزه هامونو از آب پر می کردیم،با هم مسابقه می گذاشتیم، دعوامون می شد سر آب برداشتن یکی می گفت نوبت منه، اون یکی می گفت نخیر نوبت منه،چه روزگارانی داشتیم.

آقایی 80 ساله  گفت: اون موقع که لوله کشی آب نبود مردم آب شرب  مورد نیاز خودشونو از آب انبارها تامین می کردند،کوزه هم خیلی ارزشمند بود اگر تو راه شکسته می شد نمی دونستیم از ترس چه جوابی به پدرمون بدیم،کوزه ها درهایی حصیری هم داشت که مبادا جانوری داخل آب بره.اون موقع ها مثل الان آب این همه اسراف نمی شد،چون به سختی آب به دست می آوردیم برامون خیلی ارزشمند بود.

قرار بود این آب انبار به قهوه خانه تبدیل بشه اما اهالی مخالفت کردند چون این اثر جزء میراث فرهنگی ماست نه این که مکانی بشه برای دود و دم و پاتوق یه سری!

خانمی 73 ساله گفت: آب کیفیت داشت، صبح تا شب این آب رو مصرف می کردن،خنک بود،قدیما که یخچال نبود،گوشت رو تو ظرف می گذاشتن  می بردن می گذاشتن ته  آب انبار، خراب نمی شد، چقدر خوب می موند.

نجف پور،کارشناس تاریخ در گفتگو با خبرنگارگروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از قم؛گفت: آب انباری که ملاحظه می کنید معروف به آب انبار  لب چال مربوط به اواخر دوره قاجار است که تا 50 سال گذشته هم کاربری خود را حفظ کرده بود و جزء آثار ملی به ثبت رسیده است.

وی  با بیان این که آب انبارها منبع تامین آب مورد نیاز و از شاخص های معماری شهرهای کویری است،افزود: آب در فرهنگ ايران باستان قداست فراوانی داشته است.

این کارشناس تاریخ عنوان کرد:آب انبارها از بناهای عام المنفعه ای بودند که توسط عوامل دولتی، خیرین محلی وحتی با همیاری مردم در مکان های مناسب ساخته می شده است.

نجف پور بیان کرد:آب انبارها اغلب به وسیله آب حاصل از نزولات جوی یا هدایت آب قناتها و رود خانه های فصلی یا دایم پر می‌شده است.

وی بیان کرد: در بسیاری از آب انبارها پاشیرهای متعدد(محل برداشتن آب از آب انبار) در ارتفاع های مختلف وجود داشته که به تدریج و با کاهش آب مخزن و پائین رفتن سطح آب از شیر های مختلف استفاده می شده است.

 رمز ماندگاری و گندیده نشدن  آب در آب انبارها چه بود؟

وی اضافه کرد: این بناها به دلیل ماهیت آنها همیشه در عمق زمین ساخته می شده است. در این سازه های آبی علاوه بر سنگ یا آجر از ملات ساروج استفاده  شده است،ساروج  از مهمترین ملات های آهکی علاوه بر استحکام بخشیدن به بنا خاصیت نفوذ ناپذیری نسبت به آب را هم داشته است.
این مورخ بیان کرد: آهک در واقع خاصیت گندزدایی داشته و  آب را ضدعفونی می کرده که موجب پیشگیری از تعفن ومانع از رشد میکروارگانیسم ها می شده است.

علت خنکی آب در آب انبارها چه بود؟

وی اظهار کرد: از دیگر ویژگی های آب انبار ها خنک تر بودن آب این مخازن نسبت به دمای هوای اطراف بوده است، که علت  قرار گرفتن  آن در عمق زمین و سایه بودن همیشگی محیط آن بوده است، همچنین وجود بادگیر های متصل به مخزن باعث تهویه و گردش هوا و موجب سلامتی و خنکی آب مخزن می شده است. این بناها معمولا به صورت استوانه ومدور ساخته شده که باعت افزایش مقاومت آن در برابر فشار وارد شده از وزن آب می‌شد.

آب انبارها امروزه کاربری گذشته را ندارندو تعداد کمی از این آب انبارها به مراکز فرهنگی،اقتصادی،اجتماعی،ورزشی تغییر کاربری پیدا کرده اند.

 آب انبار شادقلی خان قم با قدمتی به دوره ی قاجار  در حال حاضر به سفره خانه و چایخانه  سنتی یا همان کافی شاپ تغییر کاربری پیدا کرده است.

احیای آب انبار شاه حمزه قم به صورت مردمی و خودجوش

در قم تعداد زیادی آب‌انبار قدیمی وجود دارد که هرچند تعداد انگشت شماری از آنها احیا شده‌اند اما در این میان وضعیت یکی از آب‌انبارهای قدیمی قم واقع در خیابان آذر که بیش از صد سال از ‏ساخت آن می‌گذرد بسیار جالب توجه است، وقتی عده ای از جوانان آستین همت را بالا می زنند تا میراث اجدادیشان را حفظ کنند و از محیط این بنا با حفظ اصالت آب انبار گونه اش، استفاده کنند.

آب‌انبار امامزاده حمزه (ع)  ۱۰ سالی است که با ‏همت گروهی از جوانان و طلاب  به صورت خودش و با هزینه های شخصی احیا شده ‏است،این آب‌انبار در حال حاضر به محلی برای  برگزاری ‏کلاس‌های قرآنی،سالن ورزشی، تبدیل شده و با این کار غبار فراموشی از این چهره ی این آب‌انبار گرد گیری شده است.

غبار غفلت بر سر آب انبارهای قم

 تعداد زیادی آب انبار هم در شهر کویری قم وجود دارد که این روزها حال و روز خوشی ندارند و در غبار فراموشی به سر می برند،میراثی مغفول مانده که برای احیای هویت تاریخی خود نیازمند توجه جدی مسئولان هستند.

آب انبار کوه نمک قدیمی ترین آب انبار قم با قدمتی هزار ساله مربوط به دوره ی سلجوقیان است.آب انباری که قدمتی به درازای تاریخ به شکل مخروبه ای تبدیل شده است،یکی از ده ها آب انباری که اگر تابلوی میراث فرهنگی و شماره ثبت نباشد،هویت آب انبار گونه اش مشخص نیست.

رضایی،مدیر کل سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری قم در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوانازقم؛ با بیان این که یکی از کارهایی که خیرین نیکوکار برای خشنودی خداوند و مردم انجام می‌دادند وقف آب انبار بوده است گفت: وظیفه ی میراث فرهنگی و اداره کل اوقاف  به عنوان متولی آب انبارها این است که این میراث ارزشمند را احیا کند.

44 آب انبار قم در فهرست آثار ملی

رضایی عنوان کرد: به منظور حفظ، احیا و مرمت آثار تاریخی به ویژه آب انبارها تفاهم نامه ای بین سازمان میراث فرهنگی و اداره کل اوقاف و امور خیریه  امضا شده است با توجه به کمبود اعتبارات  باید به این تفاهم نامه جهت داده شود  و بخش خصوصی را برای سرمایه گذاری در این زمینه جذب کنیم.

وی با اشاره به این که  44 آب انبارقم در فهرست آثار ملی قرار گرفته افزود: در یک برنامه جامع و مشترک با اداره کل اوقاف و امور خیریه قم، درصدد  مرمت و  احیای  این میراث ارزشمندیم.

مدیرکل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری قم عنوان کرد: با تعامل خوب اداره کل  اوقاف و امور خیریه می توان  در  زمینه ی احیای آب انبارها سرمایه گذارانی که متقاضی هستند با حفظ اصل بنا چون این ،آثار جزء آثارتاریخی ما هستندبرای کاربری مختلف فرهنگی،اجتماعی،اقتصادی و غیره از این بناها استفاده شود.

احیای آب انبارهای قم در گرو مشارکت بخش خصوصی 

وی خاطر نشان کرد:برای احیای این میراث هر چند در گذشته کم و بیش تا میزانی که توانسته ایم برای مرمت بعضی از آب انبارهای تاریخی اعتباراتی اختصاص یافته،از جمله احیای آب انبار تاریخی پاچیان در بخش جعفریه و آب انبارمبارک آباد اما چون اعتبارات واقعا اندک است،بهترین حالت این است که بخش خصوصی را بیشتر در این زمینه جذب کنیم و تا آب انبارها به ویژه در مراکز پر تردد با کاربری درست فرهنگی به بهره برداری برسد.

با احیای آب انبارها و تغییر کاربری صحیح  می توان زندگی را در این آب انبارها به جریان انداخت،احیا و مرمت این بناها در نظر هر رهگذری طبق گفته های اجدادمان می تواند یادآور سختی ها و مشقات به دست آوردن آب در گذشته های دور باشد در این روزها که هشدار برای بحران آب جدی است.

گزارش از زهره شعبانی

انتهای پیام/ش