به گزارش خبرنگار حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ همزمان با فرارسیدن شهادت حضرت علی ابن موسی الرضا (ع)، عاشقان این حضرت (ع) با هر گویش، زبان و ... امام رضا (ع) را صدا می کنند. یکی این امام رئوف را رضا را می خواند و دیگری او را شاه خراسان خطاب می کند، اما یکی از القاب آشنا، شمس الشموس است. لقبی که همه امام هشتم (ع) را با این نام خطاب می کنیم، ولیکن باید پاسخ داد که آیا اساسا درمنابع روایی ما چنین لقبی برای امام رضا (ع) آمده است؟ و یا چه کسی این لقب را به امام رضا (ع) انتساب داده است؟

دلیلش این است که وجود مقدس ائمه معصوم (ع) شمس و خورشید هستند، زیرا ائمه دلیل و هادی مردم به سوی کمالات و فضائل انسانی هستند و از نظر عامه مردم معروف است، که امام رضا (ع) را به لقب شمس الشموس یاد می‌کند و در زیارت آن را به کار می‌برند. اما از نظر روایات و منابع تاریخی حضرت به این لقب شهرت چندان ندارد.

 

در پاسخ به این پرسش لازم است نکاتی را بیان نمائیم:

۱. ائمه معصوم (ع) دارای القاب زیادی هستند، اکثر القاب آن‌ها در روایات آمده که بیشتر این، القاب از نظر عامه مردم ناشناخته مانده است مثلا امام رضا (ع) دارای القاب متعددی هست «رضا، صابر، رضی، وفی و رضا از همه القاب آن حضرت مشهور‌تر است. (۱) و، امّا بعضی از القاب ائمه معصوم (ع) در روایات و منابع تاریخی نیامده، ولی از نظر عامه مردم معروف و مشهور شده اند.

۲. حیات پر بار و مبارک امام رضا (ع) در دوران خلفای جور عباسی بوده و به خصوص در دوره مأمون، در عصر مأمون مباحث علمی رونق داشت و مأمون به مباحثی علمی توجه خاص داشت و لذا مجالس مناظرات را فراهم می‌کردند و از دانشمندان ادیان مختلف دعوت می‌کردند تا با هم مناظرات علمی داشته باشند؛ و از امام (ع) نیز دعوت می‌کرد، و این مناظره ها در منابع تاریخی موجود است.

۳. با توجه به این دو نکته که ذکر شد، وجه لقب امام رضا (ع) به شمس الشموس نیز روشن می‌شود: اولا: این تعبیر در مورد امام رضا (ع) در منابع ادعیه و زیارات آمده است، و حضرت را به این لقب مورد خطاب قرار داده است: «اللهم صلّ و سلّم و زد و بارک علی السید المعصوم و الأمام المظلوم و الشهید المسموم و الغریب المضموم و القتیل المحروم، العالم بالعلم المکتوم بدر النجوم شمس الشموس و أنیس النفوس المدفون بارض طوس...». (۲)

پروردگارا رحمت و درود خویش زیاد و با برکت قرار بده بر سرور پاکان، پیشوای ستمدیده، شهید زهر و غریب زجر دیده و کشته بی نصیب و عالم به غیب، ماه ستاره گان، خورشید خورشیدها، همنشین جان‌ها کسی که در سرزمین طوس دفن شده است.

 

باید علت این که حضرت را لقب شمس الشموس داده اند از این باب باشد، که وجود مقدس امام (ع) از نظر الهی و دینی خورشید دین و معارف دینی است یعنی امام (ع) با راهنمایی و روشنگری خویش مردم را به سوی حقیقت و به سوی سعادت ابدی، دلالت می‌نماید. چنان که این حقیقت در اهداف همه ائمه معصوم (ع) اعتبار شده است؛ و در مورد سایر ائمه (ع) نیز تعبیر شمس الشموس به کار رفته است، در دعای ندبه می‌خوانیم: «این الشموس الطالعة این الاقمار المنیرة». (۳) کجایند خورشید‌های فروزان، و در مورد حضرت امیر المؤمنین علی (ع) نیز این تعبیر وجود دارد: «شمس الشموس و انیس النفوس» دلیلش این است که وجود مقدس ائمه معصومین (ع) شمس و خورشید هستند، زیرا ائمه (ع) دلیل و هادی مردم به سوی کمالات و فضائل انسانی هستند یعنی آنچه که جامعه بشری را پر فروغ می‌کند و اثر معنوی در حیات انسان‌ها قرار می‌دهند، همان ائمه معصومین(ع) هستند؛ و این حقیقت است که ریشه در قرآن کریم دارد که آیه وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا (۴).

 

قسم به خورشید و روشنی آن. به وجود مقدس رسول خدا (ص) تفسیر شده است فرمود: منظور از شمس شخص حضرت پیامبر اسلام (ص) است. (۵)

۴. نتیجه آنچه که از نظر عامه مردم معروف است، این است: که امام رضا (ع) را به لقب شمس الشموس یاد می‌کند و در زیارت آن را به کار می‌برند. اما از نظر روایات و منابع تاریخی حضرت به این لقب شهرت چندان ندارد، و فقط در مصباح کفعمی این تعبیر آمده است که پیش از این به آن اشاره شد. بلکه باید گفت: در روایات ایشان به عالم آل محمد شهرت دارد.

 

اباصلت نقل کرده از اسحاق فرزند امام هفتم که از پدرش نقل کرده که امام (ع) به فرزندانش فرمود: این برادر شما علی بن موسی، عالم آل محمد است سؤالات دینی خود را از آن بپرسید و آنچه که برای شما می‌گوید آن را حفظ نمائید. (۶) و هیچ تفاوت ندارد به هر کدام از این دو لقبی که حضرت را یاد کند به یک معنا است.

منبع:

۱. عطاردی، عزیز الله، اخبار و آثار امام رضا (ع)، بی جا، ناشر کتابخانه صدر، بی تا، ج. ۱، ص. ۲۲.
۲. کفعمی، تقی الدین ابراهیم بن علی، مصباح الکفعمی، بی تا، بی جا، ص. ۷۱۱. حسینی اصفهانی، عمادالدین، زندگانی حضرت امام علی بن موسی الرضا (ع)، چاپ دوم، بی تا، بی جا، ج. ۲.
۳. قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، انتشارات آیین دانش، چاپ اول، ۱۳۸۴ ش، ص. ۸۷۲.
۴. شمس: ۱.
۵. القمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ناشر دارالکتاب للطباعة و النشر، چاپ سوم، بی تا، ج. ۲، ص. ۴۲۴.
۶. الطبرسی، الشیخ الفضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ناشر موسسه آل البیت، لاحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۷ ق، ج. ۲، ص. ۶۴.

 

انتهای پیام/