به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ سواحل جنوبی کشور به دلیل تنوع گونه های دریایی در آسیا شهرت دارد. مرجان‌ها یکی از این گونه های دریایی هستند و در طبیعت خلیج فارس و دریای عمان تاثیرات به سزایی دارند.

مرجان دریایی یکی از جانوران ساده است که در شاخه مرجانیان و رده گُل‌سان‌زیان (آنتوزوآ) رده‌بندی می‌شود.

مرجان‌ها تقریباً ۵۴۰ میلیون سال پیش در نتیجه ترکیب یک حیوان (توتیا) و یک گیاه تک‌سلولی در بدن بعضی موجودات مرکب، بر روی زمین ظاهر شدند. مرجان‌ها را در سلسله بی‌مهرگان، شاخه کیسه‌تنان و رده آنتوزوا (شامل مرجان‌ها و شقایق‌های دریایی) قرار می‌دهند. این گروه از جانداران، صخره‌سازان مهمی را در بر می‌گیرند که ساکن اقیانوس‌های مناطق گرمسیری هستند و برای تشکیل یک پوسته اسکلتی سخت، کربنات کلسیم ترشح می‌کنند. پولیپ مرجانی اسکلتی آهکی ترشح می‌کند که با گذشت زمان تبدیل به صخره مرجانی می‌شود.

مرجان‌ها در ایجاد ساختار فیزیکی صخره‌های مرجانی که عمدتاً در آب‌های استوایی و نیمه‌استوایی واقع شده‌اند، سهم زیادی دارند از جمله این ساختارها می‌توان به صخره‌های بلند مرجانی در ساحل کوینزلند در استرالیا اشاره کرد. مرجان‌هایی که با جلبک‌ها همزیستی ندارند، می‌توانند در آب‌های عمیق‌تر زندگی کنند و همراه با گونه‌های ساکن آب‌های سرد همچون سرده لوفلیا در عمق ۳۰۰۰ متری اقیانوس‌ها به حیات خود ادامه دهند.

تغذیه

مرجان‌ها از دو سیستم تغذیه اتوتروفی و هتروتروفی بهره می‌برند. در تغذیه اتوتروفی جلبک همزیست یا زوگزانتله برای انجام فتوسنتز از مواد مازاد متابولیکی مرجان (دی‌اکسید کربن و مواد زائد نیتروژن‌دار) استفاده کرده و با تولید مواد آلی، اکسیژن و انرژی را در اختیار مرجان قرار می‌دهد. در تغذیه هتروتروفی، مرجان‌ها با استفاده از تانتاکول‌های خود زئوپلانکتون‌ها رابه دام می‌اندازند یا با ترشح موکوس و همچنین از طریق گسترش فیلامنت‌های خود به بستر اطرافشان تغذیه می‌کنند.

تولید مثل

مرجان‌ها می‌توانند تک جنسی یا دوجنسی (هرمافردویت) باشند و در هر یک از این دو حالت می‌توانند تولید مثل جنسی و تولید مثل غیرجنسی داشته‌باشند. تولید مثل این امکان را برای مرجان‌ها فراهم می‌کند که در نواحی جدید ساکن شوند.
مرجان‌ها عمدتاً تولید مثل جنسی دارند. حدود ۲۵ درصد از مرجان‌های سنگی کلنی‌های تک جنسی دارند، در حالی که بقیه دو جنسی هستند.

مرجان‌های ایران

مرجان‌ها در آب‌های ایرانی خلیج‌فارس، تا اندازه زیادی محدود به جزیره‌ها هستند. بیش‌ترین مناطق مرجانی ایران در خلیج‌فارس در اطراف جزایر خارک و خارکو در شمال و اطراف جزایر جنوبی بین لاوان تا هرمز از جمله جزایر هندورابی، کیش، فارور، بنی‌فارور، سیری، لارک، هنگام، تنب کوچک و بزرگ، ابوموسی و قشم واقع شده‌اند. آبسنگ‌های مرجانی ایران عمدتاً از نوع حاشیه‌ای بوده و از شمال‌غرب به جنوب‌شرق خلیج‌فارس، در اطراف ۱۶ جزیره و دو منطقه ساحلی، یعنی خلیج نایبند و خلیج چابهار رشد کرده‌اند.

آب‌سنگ‌های مرجانی ایران به دلیل قرار گرفتن در منطقه‌ای با شرایط زیست‌محیطی نه چندان مناسب برای رشد و زندگی نظیر عمق کم، نوسان‌های شدید درجه حرارت از ۱۲ درجه سانتی‌گراد در زمستان تا بیش از ۴۰ درجه سانتی‌گراد در تابستان، شوری زیاد و تردد کشتی‌های نفت‌کش، از نظر بوم‌شناختی تحت‌فشار قرار گرفته و در آستانه تحمل بوم‌شناسی خود قرار دارند. این شرایط منحصر به فرد محدودیت‌هایی را برای جوامع مرجانی به وجود آورده و باعث کاهش تنوع گونه‌ای مرجان‌های سخت این منطقه در مقایسه با اقیانوس هند شده‌ است. ترکیب گونه‌ای جوامع اساساً با جوامعی که معمولاً در صخره‌های نواحی اندوپاسیفیک یافت می‌شوند، متفاوت است و تنها ۱۰ درصد از مرجان‌های نواحی اندوپاسیفیک در خلیج‌فارس مشاهده می‌شوند. از طرفی این شرایط باعث می‌شود مرجان‌های سخت این منطقه، نسبت به سایر نقاط دنیا شرایط حادتری را تحمل کنند، به طوری که مرجان‌های خلیج‌فارس در مقایسه با دیگر نقاط اقیانوس هند مقاوم‌تر هستند.

صخره‌ها

مرجان‌های سنگی هرماتیپیک، اغلب در صخره‌های مرجانی یافت می‌شوند. این ساختارهای بزرگ کربنات‌کلسیمی به طور کلی در آب‌های شفاف نواحی استوایی یافت می‌شوند. صخره‌ها از اسکلت‌های مرجانی ساخته می‌شوند و با لایه‌ای از کربنات کلسیم که توسط جلبک‌های همزیست با مرجان تولید می‌شود، کنار هم نگه داشته می‌شوند. صخره‌ها، اکوسیستم‌ها یا زیستگاه‌های بسیار متنوعی هستند و بیش از ۴ هزار گونه از ماهی، تعداد زیادی از کینداریا، حلزون‌ها، خرچنگ‌ها و بسیاری جانوران دیگر در فضای امنی که مرجان‌ها می‌سازند، زندگی می‌کنند

تهدیدها

در خلیج‌فارس نرخ تخریب و خسارت وارده به آبسنگ‌های مرجانی به دلیل فعالیت‌های انسانی گسترده و کنترل نشده بسیار شدیدتر از نرخ متوسط جهانی است. طبق گزارش‌های سازمان ملل متحد در چند دهه اخیر بیش از ۷۰ درصد سواحل مرجانی کشورهای حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان از جمله ایران نابود شده‌است که عمده دلایل آن آلودگی‌های نفتی و پیشروی ساخت و سازهای ساحلی در داخل دریا بوده‌ است. در این میان استخراج و بهره‌برداری و حمل و نقل نفت بیش‌ترین نقش را در تخریب سواحل مرجانی دارد.

میرشکار مدیر کل دفتر سواحل و زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: دلیل اصلی سفید شدگی مرجان ها در سال‌های اخیر افزایش دمای زمین است که باعث از بین رفتن مرجان ها می شود.

وی افزود: تنها راه حل مقابله با این معضل زیست محیطی این است که تمام مردم جهان با کاهش تولید کربن و جلوگیری از افزایش درجه حرارت زمین به حیات مرجان ها کمک کنند.

میرشکار با بیان اینکه سفید شدگی مرجان ها در تمام آب‌های جهان زیاد شده است، یادآور شد: مرجان های خلیج فارس در مقایسه با سایر مرجان های دنیا در مقابل پدیده گرمایش زمین و سفید شدگی مقاومت بسیار بیشتری از خود نشان می‌دهند.

مدیر کل دفتر سواحل و زیست بوم های دریایی تصریح کرد: البته این احتمال وجود دارد که با خنک تر شدن آب و هوا بخشی از مرجان های سفید شده به صورت مجدد احیا و به چرخه محیط زیست دریا وارد شوند.

حفاظت

معرفی مناطق حفاظت شده دریایی (MPAs)، ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره، پارک‌های دریایی، میراث طبیعی جهانی و ملی، مدیریت صید و حفاظت از زیستگاه‌ها می‌تواند صخره‌ها را از آسیب‌های انسانی حفظ کند.

بسیاری از دولت‌ها در حال حاضر انتقال هر گونه مرجان از صخره‌ها را ممنوع کرده‌اند و به ساکنان محلی در ارتباط با حفاظت و بوم‌شناسی صخره‌ها اطلاع‌رسانی می‌کنند. با اقدامات محلی همچون حفاظت زیستگاه و حمایت از علفخواران دریایی می‌توان نرخ آسیب‌های محلی را کاهش داد.

بیش‌ترین میزان تخریب سواحل مرجانی ایران در جزیره‌های لاوان، کیش و نایبند بوده‌ است. نایبند با از دست دادن ۴۲ درصد پوشش مرجانی بالاترین میزان تخریب مرجان‌ها را در سواحل ایران به خود اختصاص داده‌است. در این منطقه به علت توسعه صنایع نفت و گاز «طرح توسعه پارس جنوبی»، رسوب‌گذاری و آلودگی‌های نفتی و شیمیایی در منطقه به شدت بالا رفته‌ است و در چند سال اخیر این توسعه به علت نادیده گرفتن اصول و قوانین زیست‌محیطی به قیمت نابودی ده‌ها هزار هکتار از سواحل مرجانی خلیج نایبند تمام شده‌است.

در خارک و خارکو علاوه بر عوامل یادشده، آلودگی نفتی ناشی از فعالیت شرکت نفت باعث ایجاد سطوح بالای هیدروکربن‌های نفتی و نابودی آبسنگ‌های مرجانی شده‌ است. مرجان‌های جزیره قشم نیز عمدتاً بر اثر توسعه بی‌رویه، ورود فاضلاب‌های صنعتی و شهری و هجوم انواع آلاینده‌ها به درون دریا دچار مرگ تدریجی شده‌اند. مرجان‌های جزیره فارور، لاوان و هندورابی به علت برداشت‌های غیرقانونی توسط صیادان و افراد سودجو در قسمت‌های وسیعی بافت خود را از دست داده‌اند. در منطقه چابهار نیز به دلیل فعالیت‌های اسکله‌سازی، شمع‌کوبی و لایروبی قسمت اعظم مرجان‌ها از بین رفته‌اند. سالم‌ترین صخره‌های مرجانی در بخش‌های ایرانی در اطراف جزایر خارک و خارکو در بخش شمالی و اطراف جزایر جنوبی از لاوان تا هرمز یافت می‌شوند.

انتهای پیام/