به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ بدون شک یکی از زیباترین موجودات دریایی سفره ماهی است که با ظاهری کاملاً منحصر بفرد از دیگر آبزیان برای انسان‌ها کاملاً شناخته شده است. سفره ماهی با نام فارسی (پو ماهی) که برخی آن را با نام‌های سپر ماهی، پروانه ماهی، رامک ماهی و ماهی سه گوش نیز می‌شناسند از جمله گونه‌های دریایی خطرناک است.

در ساعات پایانی شب و در کنار پایه‌های چوبی اسکله بزرگ تفریحی و آب‌های بسیار کم عمق نزدیک ساحل جزیره کیش، می‌توان دسته‌هایی از این سفره ماهی‌ها را به خوبی و البته از بالای اسکله تماشا کرد.

سفره‌ماهی نوعی ماهی تخت از خانواده رامَک‌ماهیان و وابسته به کوسه‌ها است. به سفره‌ماهی، دال‌ماهی هم گفته می‌شود. سفره‌ماهیان نتیجهٔ چرخه تکاملی کوسه‌ها هستند. معمولاً این آبزیان در گروه‌های بزرگ و به صورت دسته جمعی زندگی می‌کنند.

تمام بدن این گونه یک دست و یک پارچه از غضروف ساخته شده است. تاکنون متجاوز از ۱۵۰ نوع آن شناسایی شده است و غالبا در آب اقیانوس‌ها به سر می‌برند و از صدف‌ها و نرم‌تنان تغذیه می‌کنند.

دندان‌های آن‌ها همچون تله روی هم می‌افتدو دارای آرواره‌های بسیار قوی اند، اما تهدیدات مرگبار آن‌ها که متوجه انسان نیز می‌شود، نه از این آرواره‌های قوی، بلکه از ناحیه دم است. دم ماهی دارای نیش زهرآگینی است که در بدن قربانی فرو می‌رود و او را از پای در می‌آورد.

سفره ماهی‌ها اندازه‌های متغیری دارند و پهنای آن‌ها از ۲۵ و ۳۰ سانتی متر تا ۸/۱ متر می‌رسد و اغلب آن‌ها حداقل ۹۰ سانتی متر طول دارند. دم آن‌ها معمولا دو برابر طول بدنشان است.

زهر سفره ماهی در دم آن استقرار یافته است. ستون فقرات در ناحیه دمی و ریش‌دار و از غلاف جلدی مستور شده و به غدد زهر مربوط می‌شود. نیش به ساختمان داخلی ستون فقرات و منطقه ریش‌دار اطلاق می‌شود و وسیله دفاعی این حیوان محسوب می‌شود.

اگر انسان با پای برهنه بر پشت آن‌ها قدم بزند، بهترین شرایط برای فرو کردن دم در بدن حاصل می‌شود و اگر فردی بخواهد سربه سر این حیوان بگذارد و او را بترساند یا شکار کند، به سرعت دم خود را همچون تازیانه‌ای به کار می‌گیرد و در عضو متعرض شخص فرو می‌برد.

استیو ایروین (Steve Irwin) که به شکارچی تمساح و جانوران خطرناک در استرالیا و جهان مشهور بود و برنامه‌های تلویزیونی بسیاری در رابطه با تمساح و مار‌های خطرناک داشت، در تاریخ ۴ سپتامبر ۲۰۰۶ در سن ۴۴ سالگی هنگام ساخت یک فیلم مستند در زیر آب در استرالیا با یک سفره ماهی بزرگ ناگهان برخورد کرده و بر اثر فرو رفتن خار بلند این سفره ماهی به داخل سینه و قلبش سریعاً جان خویش را از دست می‌دهد.

این تنها مورد مرگ در اثر حمله یک سفره ماهی در استرالیا تا آن زمان بود. این انسان شجاع و بی باک به وسیله یکی از بی آزار‌ترین موجودات دریا جان خود را از دست داد، چرا که سفره ماهی‌ها موجوداتی بی آزار بوده و به هیچ وجه مهاجم نسیتند وتنها زمانی خطرناک می‌شوند که سهواً بر روی آن‌ها پاگذاشته شود و یا هنگام شیرجه رفتن به کف دریا به آن‌ها برخورد شود که در این هنگام سفره ماهی از حالت دفاعی خارج شده و برای اینکه خود را آزاد کند سریعاً خار دم خود را به داخل بدن مهاجم فرو می‌کند.

زیستگاه این ماهیان در مناطق گرم و نیمه گرم بوده و خصوصاً در مناطق ماسه‌ای و کم عمق دریا که زیستگاه اصلی آن‌ها است به وفور یافت می‌شوند. در تمامی سواحل جنوب به ویژه سواحل استان هرمزگان که ماسه‌ای است، فراوانی قابل توجه‌ای دارند و البته گونه‌هایی نیز وجود دارد که در آب‌های شیرین و رودخانه‌هایی که وارد دریا شده زندگی می‌کنند و البته گونه‌های آب شیرین، گونه‌های بزرگی نیستند.

سفره ماهیان بر اساس شکل و بزرگی به 7 دسته تقسیم بندی می‌شوند:

- سفره ماهی گزنده یا سفره ماهی شلاقی asyatidae – Stingrays or Whiprays –
- سفره ماهی پروانه‌ای Gymnuridae – Butterfly Rays –
- سفره ماهی شیطان یا مانتا Mobulidae – Devil Rays or Mantas –
- سفره ماهی عقابی یا خفاشی Myliobatidae – Eagle Rays or Bat
- سفره ماهی بینی گاوی Rhinopteridae – Cownose Rays –
- سفره ماهی رودخانه‌ای Potamotrygonidae – River Rays –
- سفره ماهی گزنده گرد Urolophidae – Round Stingrays

تغذیه سفره ماهی‌ها از سخت پوستان، نرم تنان، کرم‌ها، ماهی‌ها و موجودات ریز دریایی است. سفره ماهی هنگام شکار خود را در زیر ماسه‌ها پنهان می‌کند و فقط دم و چشمانش بیرون است، این دم نقش طعمه را بازی می‌کند که ماهیان را فریب داده و هنگامی که ماهی به این دم نزدیک می‌شود، سفره ماهی با یک حرکت سریع او را شکار می‌کند. عموماً سفره ماهی‌ها هنگام استراحت یا شکار در زیر ماسه‌ها پنهان می‌شوند، در این هنگام تشخیص آن‌ها بسیار مشکل است، اما با نزدیک شدن انسان سریعاً فرار می‌کنند که این بیشتر در نواحی کم عمق و زمانی اتفاق می‌افتد که شخص مشغول پیاده روی در این نواحی باشد. صدای قدم‌ها و بر هم خوردن آب موجب فراری شدن سفره ماهی می‌شود، اما در نواحی کم عمیق‌تر که پا به کف دریا نمی‌رسد، سفره ماهی‌ها کمتر فرار کرده و همچنان در زیر ماسه‌ها باقی می‌مانند و می‌توان در این حالت این موجودات زیبا را به راحتی تماشا کرد، اما هرگز نباید به آن‌ها نزدیک شد.

یکی از نکات جذاب نگهداری از سفره ماهی در آکواریوم رفتار و هوش و ذکاوت آن‌ها است. سفره ماهی سالم توانایی یادگیری سریع در تشخیص صاحب خود و غذا خوردن از دست وی را دارد. غذا دادن با دست به سفره ماهی بزرگ برای کسانی که آن را تجربه کرده اند، بسیار منحصر بفرد است. بیشتر سفره ماهی‌ها به سرعت رشد می‌کنند و در صورت نگهداری صحیح به نحوی با سرعت رشد می‌کنند که دیگر تانک شما مناسب نگهداری از آن‌ها نخواهد بود، آن‌ها نیازمند تانکی بزرگ حتی در بدو اقامتشان هستند.

نگهداری از سفره ماهی به صورت جداگانه ایده آل است، به عبارت دیگر آن‌ها باید تنها نگهداری شوند و اضافه کردن موجودی دیگر به تانک آن‌ها خطرناک خواهد بود. یکی از ماهی‌های معروفی که می‌توان با سفره ماهی نگهداری کرد آروانا است، اما در صورت نامتناسب بودن سایز آن با سفره ماهی مشکلاتی به وجود خواهد آمد.

یک اصل مهم که باید بدانید این است که اگر سفره ماهی بتواند چیزی را در دهان خود جای دهد، پس دیر یا زود این کار را خواهد کرد.

اگر آروانا خیلی بزرگ باشد، ممکن است به سفره ماهی‌ها حمله کند و مطمئنا سفره ماهی را خواهد خورد. در صورتی که اگر این جاندار به اندازه کافی بزرگ نباشد، حتما سفره ماهی او را خواهد خورد.

محیط زیست طبیعی بیشتر این آبزیان در معرض آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های صنعتی قرار دارد که به صورت مستقیم منجر به مرگ آنان و یا منتهی به کم شدن قدرت تولیدمثل و در نهایت انقراض آن‌ها می‌شود.

انواع مختلف ماهی، کوسه ها، نهنگ‌ها و سفره ماهی‌ها در معرض خطر جدی انقراض قرار دارند. زیست شناسان دریایی خواستار اتخاذ قوانین جدی‌تر و مدیریت بهتر برای حفاظت از مناطق تحت پوشش سازمان‌های محیط زیستی دریایی هستند.

نظارت بر صنایع شیلات و ماهیگیری باید انجام شود و اگر حیات نوعی از آبزیان در معرض خطر باشد، شکار آن باید به طور کامل متوقف شود. چرا که حیات این آبزیان مانند زنجیره‌ای به هم متصل است و انقراض یک گونه می‌تواند به نابودی گونه‌های دیگر بیانجامد.

جیمز واتسون می‌گوید: از آن جا که تنوع زیستی اغلب آبزیان به اندازه کافی شناخته شده نیست، دخالت فوری سازمان حفاظت از حیات آبزیان ضروری است.

رسیدن به هدف حفظ این آبزیان، نه تنها برای طبیعت بلکه برای انسان‌ها حیاتی است، چراکه زندگی میلیون‌ها انسان به تنوع زیستی آبزیان وابسته است.

انتهای پیام/

گونه‌های در حال انقراض ایرانی را بشناسید