به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان؛ باغ ها یکی از عناصر ذاتی فرهنگ سکونت ایرانیان است و همچنین پیوند عمیقی با اعتقادات مذهبی مردم پیش از اسلام و بعد از اسلام و مردم کنونی ایران دارند.

باغ ایرانی به باغ‌هایی گفته می‌شود که پایه معماری و عناصر تشکیل دهنده آن از جمله ساختار هندسی، آب و درختان و کوشک و ... عمدتاً در فلات ایران و مناطق پیرامونی متأثر از فرهنگ آن رواج داشته است.

باغ فین و مجموعه بناهای آن در کاشان، که در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ با شمارهٔ ثبت ۲۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌  و چند سالی است که به لحاظ دارابودن ارزش‌های برجسته جهانی سال 2011 (تیرماه 1390) در قالب پرونده زنجیره‌ای 9 باغ ایرانی ،دو باغ در هند و یک باغ در پاکستان با شماره ثبت 1372 با کسب پنج معیار از شش معیار فرهنگی در دستورالعمل کمیته میراث جهانی به عنوان نخستین پرونده زنجیره ای ای به ثبت نیز یونسکو رسیده است.

9 باغ ثبت شده (در هفت استان کشور)به ترتیب پاسارگاد و ارم در شیراز، چهل ستوان اصفهان، باغ فین کاشان، باغ عباس آباد بهشهر در استان مازندران، باغ شازده کرمان، باغ دولت آباد و پهلوان پور در یزد ، باغ اکبریه بیرجند در خراسان جنوبی و سه باغ تاج محل در آگرا در هندوستان، آرامگاه همایون در دهلی نو و باغ شالیمار در لاهور پاکستان است.

وسعت باغ فین کاشان بالغ بر ۲۳ هزار مترمربع شامل یک حیاط مرکزی است که به وسیله دیوار، بارو و برجهای استوانه شکل محصور شده‌ که آب اساسی‌ترین عنصر در آن بوده‌است

شاه‌نشین، خلوت کریمخانی، کوشک، حوض خانه صفوی، حمام صفویه و قاجاریه، حوض جوش، شترگلوی فتحعلی شاه، جوی‌ها، بنای سر در و موزه ملی از جمله بخش‌های باغ فین کاشان است.

سیستم آبرسانی بعد از تقسیم به چند صورت (راکد ، روان ، جوششی و فورانی) باغ دقیق و منحصر به فرد و نحوه تنظیم فوران فواره های جوی های آن بسیار زیبا و مهندسی‌شده است.

خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان قصد دارد در این گزارش تحلیلی خوانندگان  را با زوایایی از ازرش‌های برجسته جهانی باغ ایرانی و باغ فین که کمتر به آن پرداخته شده‌است آشنا کند.

 باغ‌های ایرانی پنج آیتم از 6 آیتم فرهنگی رادارد

 مدیر مجموعه جهانی باغ تاریخی فین، در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان، گفت: هر بنایی که ثبت جهانی می شود یکسری معیارهای یونسکو را دارد که ارزش برجسته جهانی را داشته‌باشد.

سمیه فرهادی،با اشاره به‌اینکه این ارزش‌های برجسته شامل 6 آیتم فرهنگی و چهار معیار فرهنگی است تصریح‌کرد: خوشبختانه پرونده زنجیره‌ا‌ی باغ‌ های ایرانی کاشان از 6 آیتم فرهنگی پنج آیتم اول، دوم، سوم، چهارم و ششم را داشت.

وی با تاکید بر اینکه این پنج معیار از 6 آیتم فرهنگی در باغ‌های ایرانی حاکی از خلاقیت‌های بی‌نظیر در باغ‌ها است که ایرانیان در طول تاریخ به دلیل عشق به طبیعت ارائه‌کردند گفت: معیارهای فرهنگی باغ های ایرانی شامل این موارداست؛

1- نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد

2- نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.

3-گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد است.

4-نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحلهٔ مهمی ازتاریخ بشر را نشان دهد.

5-به طور مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد. 

به‌گفته‌وی، باغ‌های اروپایی و ژاپنی با طبعیت مناسب آن قبل از باغ های ایرانی ثبت جهانی شده بود اما در مورد باغ هایی ایرانی چون فلات ایران در منطقه گرم و خشک بوده و توانسته چنین باغ هایی به عنوان نمود عینی باغ های بهشت بر روی زمین را بیاورد قابل اهمیت و پدیده است.

این کارشناس ارشد مهندسی معماری، در خصوص اهمیت باغ‌های ایرانی با طبیعت خشک و گرم فلات ایران با اشاره به اینکه پرونده 9 باغ ایرانی اولین پرونده زنجیره ای ایران است که به ثبت جهانی رسید افزود: خوبی پرونده زنجیره ای اینست که اگر باغی با کانسپت باغ ایرانی و تمام مشخصات باغ ایرانی وجود داشته باشد دوباره می تواند به پرونده آن 12 باغ افزوده شود.

 قدمت باغ‌های ایرانی از پاسارگاد

 فرهادی، ایجاد باغ‌ها را خلق باشکوه انسان در تعامل با طبیعت دانست و گفت:باغ ها یکی از عناصر ذاتی فرهنگ سکونت ایرانیان است یعنی از همان ابتدا که پدیده باغ ها را از 2500 سال در پاسارگاد داریم از یکسری الگوهای باغ های چهار بخشی (چهار عنصر اصلی هستی یعنی هوا، آب، خاک و آتش) با دیدگاه های اساطیری الهام گرفتند.

وی با تاکید بر اینکه باغ های چهار بخشی کانسپت(ایده ، الگو) اصلی باغ های ایرانی است گفت:در دوره هخامنشیان یکسری مفاهیم مقدس و اساطیری وجود داشته که یکی از آنها چهار ارکان اصلی عالم است و چهار باغ برگفته از چهار ارکان عالم است.

به‌گفته‌وی، چهار باغ بعنوان کانسپت اصلی باغ ایرانی از آن زمان هخامنشی آمده است و طی هر دوره‌ای تکمیل شده تا به دوره اسلامی رسیده‌است.

مسوول دفتر فنی اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان، افزود:باغ‌های ایرانی پس از رسیدن به دوره اسلامی با الهام از زیبایی شناسی و آن تفاسیری که ما از بهشت در قرآن و نهرهای جاری آب زیر درختان داریم و افزایش بعد اسطوره‌ای به این شکل به عنوان نمود عینی بهشت و تمثبیلی از باغ‌های بهشتی پدید آمد.

 تولد باغ ایرانی در طبیعت خشک و خشن ایران آن را پدیده کرده‌ است

فرهادی  با اشاره به اینکه بیشتر باغ‌های ایرانی (به جز پاسارگاد) بعد از دوره اسلامی پدید آمد گفت: پدیده باغ ایرانی در مناطق سبز و خرم خلق نشده است آنچه که باغ ایرانی را پدیده می کند متولد شدن آن مثل باغ فین و باغ شازده ماهان کرمان در طبیعت خشک و خشن است .

وی تصریح‌کرد: ظهور پدیده‌باغ‌های ایرانی مستلزم این بوده است کسانیکه این باغ ها را ایجاد کردند همه دانشی از جمله دانش گیاه، آب و هوا را داشتند.

به‌گفته‌ وی، ما آنزمان باید یک فضای اکولوژیک مصنوعی ایجاد می کردیم این مستلزم حل و فصل تمام موانع و تهدیدات طبیعی و داشتن مهندسی خلاق برای حل مسائل کاشت و داشت، گیاه و آبرسانی در طبیعت خشک بوده که این مساله یک ارزش برای باغ ایرانی است.

مدیر مجموعه جهانی باغ تاریخی فین، اظهارداشت: الگوی اولیه باغ ایرانی با قدمت زیاد از پاسارگاد شکل می گیرد بعد رو به جلو رشد می کند تا به آن چیزی که الان هست می رسد.

 سابقه باغ فین به چشمه سلیمانیه بر می گردد

فرهادی، با تاکید بر نحوه مدیریت و نگهداری باغ ایرانی گفت: سابقه باغ فین به چشمه سلیمانیه به دوران طولانی قبل از اسلام یعنی 7500 سال قبل بر میگردد یعنی چشمه سلیمانیه با تمدن سیلک و شاید قبل از آن عجین بوده است.

وی، باغ فین را در این 9 باغ ایران بهترین نمونه خلق تکنولوژی مناسب طراحی بی نظیر و هندسی باغ وکاملترین فضاهای باغ ایرانی با رقم خوردن رویدادهای سیاسی و اجتماعی سرنوشت ساز دانست و گفت: شاه عباس و فتحعلی شاه قاجار دو پادشاهی بودند که علاوه بر علاقه زیاد به تاثیر شگرفی روی باغ داشتند و مراسم خود را در این باغ می گرفتند.

به گفته وی، شاه عباس اول چند دفعه در باغ فین با عام داده و این باغ تا دوران فتحعلی شاه قاجار باغ بسیار مورد اقبال و توجه بوده است.

مسوول نظارت پروژه‌های مرمتی میراث کاشان،رویداد شهادت امیر کبیر، ساخت خلوت کریمخانی کنار باغ، تخریب باغ فین با دو زلزله شدید کاشان که حمام های آن تخریب و بعد بازسازی شد را از دیگر رویدادهای قابل توجه در این باغ عنوان کرد.

فرهادی اظهارداشت:چون کریمخان زند خود را وکیل الرعایا نه پادشاه می دانست و نیامد مثل بقیه پادشاهان داخل باغ زندگی کند کنار باغ نه داخل آن خلوت کریمخانی (خلوتی که امیر کبیر 40 روز در آن دوران تبعید در آن زندگی کرد با خانواده اش) را ساخت.

وی، در خصوص اولین نقشه یا کروکی هم که برای باغ فین کشیده شده است گفت: با نام معماری حسن تسلط کاشانی در سال 1315 هجری شمسی برای ثبت پرونده ملی باغ نقشه‌ای کشیده و مستند نگاری کرده است.

 باغ فین نشان دهنده خلاقیت بی نظیر ایرانیان در طول تاریخ 

به گفته وی، باغ فین یکی از باغ هایی است که نشان دهنده خلاقیت بی نظیر ایرانیان در طول تاریخ به دلیل عشق به طبیعت است.

فرهادی  ادامه داد:  ریشه اولیه باغ که به قبل از اسلام بر می گردد و با چشمه سلیمانیه و تمدن سیلک پیوند خورده است از ارزش های باغ فین است.

وی،  سیستم آبیاری منحصر بفرد باغ فین در بین تمام باغ های ایرانی را که از چشمه سلیمانیه سیراب می شود از دیگر از ارزش های این باغ برشمرد و گفت:

  سیستم آبیاری منحصر بفرد باغ فین شامل قنات چشمه سلیمانیه به طول 1200 متر (600 متر قابل لایروبی و 600 متر قابل دسترسی نیست) با 19 رشته چاه قنات است که از هفت کتل و دندانه سرچشمه می گیرد.به گفته وی، چشمه قنات سلیمانیه از یک گسل طبیعی سرچشمه می گیرد.

فرهادی، نوع درختان باغ فین و قدمت آن ، نظام آبیاری و کاشت سرو از نوع گیاهان همیشه سبز را که نمود عینی بهشت در قرآن است از دیگر ارزش های باغ عنوان کرد.

 
 اصالت و سلامت باغ فین علاوه بر ارزش های برجسته جهانی

به گفته وی، باغ فین کاشان،غیر از ارزش های برجسته جهانی شامل پنج آیتم از 6 آیتم فرهنگی دارای دو شاخص اصالت و سلامت است که برای ثبت آثار جهانی یک اثر بسیار مهم است .

فرهادی، اظهارداشت:شاخص اصالت بنا مهمترین ویژگی زیربنایی و مربوط به انتقال صادقانه و موثق اهمیت فرهنگی و تاریخی محوطه میراث جهانی است که شامل اصالت در فرم و ترکیب ، اصالت در مواد و مصالح ، اصالت در کاربری و عملکرد، اصالت در فناوری، اصالت در موقعیت جغرافیایی و محیط اطراف می‎شود.

وی افزود:شاخص سلامت بنا که بر تمامیت و دست نخوردگی محوطه میراث جهانی دلالت دارد شامل سلامت بصری : قابلیت دیده شدن بدون مانع فیزیکی و تسلط بصری آن بر بیننده از فاصله دور، سلامت سازه ای در سلامت عملکردی در باغ ایرانی یعنی خلق با شکوه انسان در تعامل با طبیعت است.

به گفته وی، باغ فین دارای اصالت در فرم ، عملکرد، جانمایی، سلامت سازه، سلامت فرم و سلامت بصری با تزئینات سالم آن تاکنون است.

امروز سلامت بصری باغ فین در معرض تهدید است

فرهادی، با تاکید بر اینکه هر بنایی باید سلامت بصری ، سازه ای، فرم و تزئینات را داشته باشد گفت:اما اکنون سلامت بصری باغ فین در معرض تهدید قرارگرفته است.

وی، با اشاره به اینکه باغ فین تنها نبوده است نباید آنرا تنها معرفی کرد و بعد از چشمه سلیمانیه است گفت: باغ فین با بستر زمینه باغ های اطراف آن شامل مزارع و زمین های کشاورزی است.

به‌گفته‌ و‌‌‌ی، سلامت بصری اینست که از دور با فاصله بتوانی بنا را ببینی ولی الان اینقدر ساختمان سازی اطراف باغ زیاد شده که بنا را از دور نمی توانی ببینی واین مساله یک تهدید است.

فرهادی، گفت:ما افتخار به ثبت جهانی باغ فین می کنیم اما اگر هر کدام از ارزش های برجسته جهانی و اصالت و سلامت مورد تهدید قرار بگیرد و نتواند برگرد جزو میراث در خطر می شود و از فهرست آثار جهانی حذف می شود.

وی همکاری و حمایت مردم بویژه مسوولین محلی و مدیران شهری از جمله فرماندار و شهردار را در این زمینه خواستار شد و تاکید کرد : مسیر اتوبان که از روی چاه‌های چشمه سلیمانیه می گذرد، آلودگی صوتی و هوا نیز تهدیداتی برای سلامت سازه باغ است.

 عملیات مرمت معماری و ساماندهی گیاهان باغ فین 2 مساله ضروری در باغ

فرهادی، با اشاره به اینکه حفظ و ساماندهی گیاهان باغ فین و فضای معماری دو مساله اصلی و مهم و ضروی این باغ است گفت: برای باغ فین از سال 90 تاکنون عملیات مرمت فضاها و رسیدگی،حفظ و ساماندهی گیاهان در قالب پروژه های اجرایی و مشاوره ای انجام شده و در حال اجرا است.

وی افزود: طرح نجات‌بخشی درختان باغ شامل شستشوی کامل، محلول پاشی ورساندن مواد تغذیه ای به برگ و ساقه درخت ، حذف چمن باغ فین و اصلاح خاک در حوزه  ساماندهی گیاه و نظام کاشت باغ و عملیات مرمتی از محل اعتبارات ملی فضاها شامل پشت‌بام حمام ها، خلوت کریمخانی و مرمت کف ها و پشت بام فضای شاه نشین،مرمت درها و ساخت نرده گره چینی موزه ملی ،طرح در حال احداث مخزن آب ذخیره باغ فین برای فضای سبز و درختان با حجم 750 متر مکعب از جمله عملیات مرمت معماری و ساماندهی گیاهان باغ فین است.

گزارش  از حرمت سادات متولی

انتهای پیام/س