به گزارش حوزه افغانستان باشگاه خبرنگاران، کارگاه آموزش و آشنایی با شماره استاندارد بین المللی کتاب؛ شابک (ISBN) به منظور آموزش استفاده درست و صحیح از شابک  با حضور روح‌الله سلطانی، مدیر واحد شابک خانه کتاب، ناشران، ناشر-مولفان و علاقمندان در سرای کتاب موسسه خانه کتاب برگزار شد.

در ابتدای این جلسه، روح‌الله سلطانی با بیان اینکه آموزش و آشنایی با کارکردها و موضوعات مرتبط  با شابک هر دو هفته یک بار در موسسه خانه کتاب برگزار می‌شود، گفت: شابک شماره‌ای منحصر به فرد برای کتاب در سطح بین المللی و در حقیقت نماینده‌ای برای سایر مشخصات کتاب در سیستم‌های مکانیزه است. در سال ۱۹۶۶ تعدادی از ناشران و توزیع کنندگان کتاب در اروپا به کارگیری رایانه را برای پردازش سفارش‌ها و کنترل موجودی انبار کتاب مورد بررسی قرار دادند. حاصل این بررسی نشان می‌داد که پیش نیاز یک نظام ماشینی و کارا، وجود شماره‌ای یکتا و ساده برای شناسایی اقلام قابل انتشار است.

وی ادامه داد: این مسئله برای اولین بار در سومین گردهمایی بین‌المللی تحقیق درباره بازار کتاب در نوامبر ۱۹۶۶ (آبان ۱۳۴۵) مطرح و با همکاری کشورهای انگلستان و امریکا و سازمان جهانی ایزو و با استفاده از تجربیات شماره SBN در سال ۱۹۷۰ استاندارد ایزو ۲۱۰۸ ایجاد شد. این استاندارد اصول و روش شماره‌گذاری استاندارد بین‌المللی کتاب را تعریف می‌کند. همچنین مسئولیت هماهنگی بین‌المللی این نظام بر عهده سازمان بین‌المللی شابک واقع در کشور آلمان، شهر برلین بوده است. در حال حاضر ۲۰۰ کشور عضو نظام شابک هستند و مقرر سازمان جهانی شابک در لندن قرار دارد.

مدیر امور «شابک» موسسه خانه کتاب با اشاره به تاریخچه شابک در ایران گفت: ایران در سال  ۱۳۷۲ به مدت یک سال به عضویت آزمایشی شابک درآمد و شناسه ۹۶۴ به ایران اختصاص پیدا کرد. تا اینکه در سال ۱۳۷۵ درج شابک بر روی کتاب‌ها اجباری شد و در سال ۱۳۸۵ شناسه ۶۰۰ به ایران اختصاص پیدا کرد.

سلطانی ادامه داد: انجام مراحل عضویت ناشران در نظام شابک، همراهی ناشر به منظور استفاده صحیح از شابک، اعلام و راهنمایی تغییرات شابک، برگزاری کارگاه‌های آموزشی در این خصوص، حضور فعال در سمینارهای سالانه ISBN، ترجمه اطلاعات ناشران و ارسال به سازمان جهانی و... از جمله وظایف واحد شابک موسسه خانه کتاب است.

وی ضمن اشاره به عملکردهای شابک گفت: گسترش دامنه استفاده از شابک از ۰ درصد در سال ۱۳۷۲ به ۹۷ درصد در سال ۱۳۹۵ از جمله فعالیت‌های این موسسه بوده است. همچنین، در راه‌اندازی شابک تاجیکستان کمک و همراهی داشتیم. در سال ۲۰۰۴ نشست سالانه شابک در ایران برگزار شد و در حال رایزنی در خصوص راه اندازی شابک افغانستان هستیم.

مدیر امور «شابک» موسسه خانه کتاب به کاربرد شابک در مراکز نشر، توزیع و فروش اشاره کرد و گفت: شابک در این مراکز در آمار تولید، محاسبات و صدور صورت حساب، فروش، کنترل موجودی، فرآیند سفارشات، کنترل اطلاعات فروش، توزیع و... کاربرد دارد. اما در کتابخانه‌ها در سیستم گردش در امانت کتابخانه، فهرست‌های ماشینی و فهرست‌های مشترک، جستجو در بانک‌های اطلاعاتی، سیستم‌های ماشین خوان، ثبت آمار، امانت بین کتابخانه‌ای  و ... شابک نقش مهمی دارد.

سلطانی افزود: پیش از سال ۲۰۰۷، ساختار شابک از ۱۰ رقم تشکیل شده بود اما از سال  ۲۰۰۷ به بعد از ۱۳ رقم تشکیل شده است که دلیل این تغییر را می‌توان در افزایش ظرفیت شماره‌گذاری نظام شابک به دلیل افزایش روزافزون انتشارات الکترونیکی و در نتیجه تولید آثار در قالب‌ها و ویرایش‌های مختلف دانست. همچنین، شابک ۱۰ رقمی در پیش بینی اولیه - سال ۱۹۶۰ - برای کتاب‌های چاپی طراحی شده بود و تنها برای ۱۰ بیلیون عنوان قابل استفاده بود.

وی بیان کرد: شابک در کتاب‌های چاپی، انتشارات بریل، انتشاراتی که ناشر قصد ندارد در فواصل زمانی منظم روزآمد و یا به طور نامحدود و پی در­ پی منتشر کند، کاربرد دارد. همچنین شابک در مقالات خاص یا جزئی از منبع خاص ادواری اما نه همه منابع ادواری، نقشه‌ها، کتاب‌های صوتی روی کاست، لوح فشرده یا DVD کتاب‌های گویا، کتاب‌های الکترونیک بدون توجه به شکل فیزیکی مانند نوارهای ماشین خوان، کاسِت‌­ها و یا لوح‌های فشرده یا روی اینترنت استفاده می‌شود.

سلطانی با بیان اینکه کتاب‌هایی که ناشران مشترک دارند، شابک ناشری که پخش کتاب را بر عهده دارد، روی کتاب درج می‌شود، گفت: اگر ناشری بدون هیچ تغییری کتاب را تجدید چاپ کند، شابک آن تغییری نمی‌کند. اما اگر ناشر دیگری کتاب را بدون هیچ تغییری تجدید چاپ کند، شابک ناشر جدید باید استفاده شود. همچنین، به شکل‌های مختلف یک اثر اعم از جلد گالینگور، جلد شومیز، قطع‌های مختلف و...  شابک جداگانه‌ای در نظر گرفته می‌شود. همچنین، با هر کتاب یا ویرایشی متفاوتی از آن شابک جداگانه‌ای اختصاص پیدا می‌کند. آثاری که به صورت الکترونیک عرضه می‌شوند مانند کتاب‌های الکترونیک برای کامپیوتر یا تلفن همراه، لوح فشرده یا آثار اینترنتی و محصولات آموزشی، چه به صورت متن و چه به همراه تصویر، صدا، فیلم  باشند، باید شابک بگیرند.

مدیر امور «شابک» موسسه خانه کتاب اظهار کرد: نداشتن یا رعایت نکردن محل خط تیره در میان اعداد شابک، استفاده از شابک مشابه و تکراری برای کتاب‌های متفاوت، استفاده از شابک ناشر دیگر، غلط تایپی در چاپ اعداد شابک، تفاوت شابک شناسنامه با پشت جلد و یا فیپا و... از جمله اشتباهات رایج در استفاده از شابک هستند.

پایگاه اطلاع رسانی خانه کتاب ایران نوشت:  در ادامه این جلسه، ناشران، ناشر-مولفان به ارائه نظرات، پیشنهادها و سوالات خود در خصوص  موضوعات مختلف درباره شابک پرداختند.

انتهای پیام/