به گزارش خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، دریای خزر با وسعتی حدود ۳۷۱ هزارکیلومتر مربع، بزرگترین دریاچه جهان است و طول پیرامون آن به ۷۰۰۰ کیلومتر می‌ رسد.

این دریاچه از نظر تنوع زیستی حدود ۴۰۰ گونه آبزی، بومی دارد که ماهیان خاویاری از مهم‌ ترین آن‌ها هستند.

افزون بر منابع زنده، از نظر ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیربستر این دریا پس از خلیج فارس و سیبری، مقام سوم را به خود اختصاص داده است.

دریای خزر یکی از پتانسیل ‌های حیاتی ایجاد هزاران فرصت شغلی برای ساکنان این منطقه و مناطق همجوار بوده و منبع اصلی درآمد آن ها محسوب می ‌شود که از برکات حیات این بوم سازگان ارزشمند است.

ویژگی‌ های بارز اکولوژیکی، غنای چشمگیر ژنتیکی و تنوع بی‌ همتای زیستی، و نیز موقعیت خاص استراتژیک آن در طی ادوار تاریخی، در بستر رخدادهای سیاسی و طیف گوناگون فرهنگ ‌ها، سنت‌ ها، آداب و رسوم و در خلق فرصت‌ های درخشان اقتصادی اجتماعی در سطح منطقه و جهان، به خوبی آشکار شده است.

فعالیت های انسانی بیش از حد و بهره برداری های اقتصادی پرشتاب و کم ملاحظه، موجب تخریب اکوسیستم‌ های طبیعی، آلودگی محیط زیست و کاهش کیفیت آب این دریا شده است.

یک روز برای دریای خزر

داریوش یوسفی کبریا مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر در گفتگو با خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، گفت: ۲۱ مرداد، روزی است تاریخی که برای نخستین بار، پنج کشور حاشیه‌ دریای خزر برای همکاری‌ های محیط زیستی در رابطه با دریای خزر با هم میثاق بستند.

وی افزود: این کشورها در سال ۱۳۸۲، کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر موسوم به کنوانسیون تهران را امضاء کردند و تاریخ ۲۱ مرداد ماه ۱۳۸۵ را روز دریای خزر نامیده و لازم الاجرا شدن آن را به‌عنوان یک رخداد مهم محیط زیستی، جشن گرفتند.

یوسفی کبریا گفت: اهمیت این کنوانسیون منطقه ای در این است که تنها معاهده‌ مورد توافق پنج کشور حاشیه دریای خزر و تنها بستر همکاری برای حفاظت و نجات بوم‌ سازگان منحصر به‌ فرد دریای خزر است.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر افزود: زیر مجموعه کنوانسیون تهران، توسط دبیرخانه موقت کنوانسیون، برنامه محیط زیست سازمان ملل و کشورهای عضو کنوانسیون، ۴ پروتکل تهیه و طی جلسات متعدد کارشناسی مورد بررسی و بازبینی قرار گرفت و از آنجا که جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن شرایط خاص جغرافیایی، به دلیل عدم ملاحظات محیط زیستی کشورهای ساحلی بیشترین زیان را متحمل می‌شود، به منظور نهایی شدن پروتکل ‌های مذکور در تمام جلسات کارشناسی منطقه ای این پروتکل‌ها، با ترکیب هیاتی متشکل از نمایندگان سازمان حفاظت محیط زیست،  وزارت امور خارجه، ‌سازمان شیلات ایران و سازمان بنادر و دریانوردی، شرکت فعال داشته است.

یوسفی کبریا گفت: عناوین پروتکل ‌های الحاقی به کنوانسیون تهران از این قرار است:

• پروتکل آمادگی، واکنش و همکاری منطقه‌ای در مبارزه با سوانح آلودگی نفتی
• پروتکل حفاظت از دریای خزر در برابر آلودگی‌های ناشی از منابع و فعالیت‌های مستقر در خشکی
• پروتکل حفاظت تنوع زیستی
• پروتکل ارزیابی اثرات زیست محیطی فرامرزی

لازم به ذکر است: آسیب ‌های اصلی وارد شده بر این منبع حیاتی از این قرار است:

• تخریب بوم سازگان‌های طبیعی، آلودگی محیط زیست و کاهش کیفیت آب این دریا به دلیل فعالیت ‌های انسانی بیش از حد و بهره برداری‌ های اقتصادی پرشتاب و کم ملاحظه.
• دخالت ‌های نسنجیده و شتاب ‌زده انسانی در دریای خزر که به شکل تغییر کاربری اراضی شامل تخریب، و استحصال اراضی برای ساخت و سازهای بی ‌رویه و غیراصولی ساحلی اعم از اسکله و بندر، مجتمع ‌های گردشگری، مسکونی و تجاری.
• توسعه فعالیت‌ های اکتشاف و استخراج منابع فسیلی زیربستر، صید بی‌ رویه آبزیان به‌ خصوص ماهیان خاویاری، تخریب زیستگاه ‌ها و از دست رفتن مناطق تخم ‌ریزی ماهیان خاویاری، تخلیه مستقیم آلودگی‌ های شهری، صنعتی و کشاورزی مناطق ساحلی به دریا، بار زیاد آلودگی ‌ها با منابع مشخص و نامشخص در حوزه‌ آبریز رودخانه‌ های منتهی به دریا و مشکل بسیار بزرگ زباله ‌های رها شده در ساحل و دریا.
• در کنار نحوه‌ نامناسب رفتار جوامع انسانی ساحلی با منابع خزر، مدیریت ضعیف مناطق ساحلی، تغییرات فیزیکی عظیم در رژیم طبیعی رودخانه ‌ها مانند سدسازی، استخراج شن و ماسه و نظیر آن.

خطر در کمین دریا و ساکنانش قرار دارد

داریوش یوسفی کبریا مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر در گفتگو باخبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، گفت: آسیب های وارد شده به دریای خزر از تهدیدات بارز محیط زیستی دریای خزر محسوب می‌ شوند که باعث اختلال وضعیت طبیعی آن شده و گونه ‌های ارزشمندی چون ماهیان خاویاری و یا فک دریای خزر، تنها پستاندار زیستمند این بوم سازگان را در فهرست گونه‌ های در معرض خطر انقراض قرار داده و حیات اکولوژیکی و اقتصادی زیست بوم خزر را متأثر ساخته است.

وی افزود: تاکنون بیش از ۲هزار گونه در دریای خزر شناسایی شده که ماهیان از مهم ترین گونه‌ های این بوم سازگان آبی به شمار می ‌روند و همانطور که شرح آن رفت با گذشت سال‌ها در خطر انقراض قرار گرفتند.

یوسفی کبریا گفت: بیش از 130 رودخانه به این دریا منتهی می ‏‌شوند که رودخانه ‏های بزرگ عمدتاً در ‏سواحل شمالی و رودخانه ‏های کوچک در سواحل غربی وجنوبی پراکنده‏ هستند.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر افزود: در میان آنها ‏رودخانه ولگا در روسیه از نظر رژیم آبدهی مهم‌ترین رودخانه در حوضه دریای خزر بوده و رودخانه کورا در ‏آذربایجان از این نظر در مرتبه دوم قرار دارد.

یوسفی کبریا گفت: رودخانه ‏های ‏شمالی 85 درصد آب خزر را تأمین می ‌‏کنند و سواحل شرقی دریای خزر تقریباً فاقد شبکه هیدرولوژی است.

وی افزود: در ترکمنستان تنها رودخانه ‌ای که دارای جریان آب دائمی است رودخانه اترک است که بخشی از حوضه آبخیز آن در خاک ایران قرار دارد.

کاهش تنوع زیستی در دریای خزر

به روایت برخی از آمارهای منتشر شده، ذخایر خاویار دریای خزر از ۳۰۵ تن در سال  ۱۳۶۴به کمتر از ۳ تن در سال ۱۳۹۱و تعداد فک ‌ها از یک میلیون به کمتر از 100 هزار عدد رسیده است.

حضور شانه ‌دار مهاجم، گونه‌ های جدید فیتوپلانگتون، رشد سریع آزولا و به ‌طور کلی افزایش میزان آلودگی‌ ها، تنوع زیستی منطقه را با بحران روبه رو کرده است.

به استناد اطلاعات پژوهشگاه ملی اقیانوس ‌شناسی و علوم جوی: 80 درصد زباله ‌های دریایی، پلاستیک است که بسیاری از آنها غیرقابل ‌تجزیه هستند.

پلاستیک ‌ها برای ماهیان، پرندگان، خزندگان و پستانداران دریایی و حتی ساکنان مناطق ساحلی بسیار خطرناک هستند.

غیر از مواد شیمیایی و پلاستیک ‌ها، فلزات سنگین مانند جیوه، سرب، نیکل، آرسنیک وکادمیوم نیز ترکیباتی هستند که در بدن آبزیان جمع می ‌شوند.

این فلزات حتی در غلظت‌ های پایین هم سمی هستند و به‌ طور مستقیم یا غیرمستقیم وارد چرخه غذایی شده و باعث می‌ شوند که مصرف غذاهای دریایی، اثرات زیان باری را به وجود بیاورند.

دریاهای پیرامونی ایران و آب ‌های ساحلی کشور نیز از نظر مواد آلاینده در وضعیت مناسبی نیستند که علت آن نبود شبکه فاضلاب شهری، سیستم تصفیه فاضلاب شهری و صنعتی در شهرهای ساحلی و شهرهای واقع در حوضه آبریز دریاهاست که روزانه مقدار زیادی از مواد آلاینده را وارد آن ها می کند.

گروه‌ هایی از انجمن ‌های حامی محیط زیست هم در این ‌سال ‌ها سعی کردند با آگاهی ‌رسانی در خصوص اهمیت بوم سازگان خزر توجه مردم را به آن جلب کنند و گروه ‌هایی هم خودشان دست به ‌کار شده ‌اند و بخش ‌هایی از سواحل این دریا را از زباله پاک ‌سازی می ‌کنند.

با این حال هنوز حال دریای خزر خوب نیست و بهبود وضعیت موجود توجه روز افزون مردم و مسئولان را می‌ طلبد.

گزارش از سیده حکیمه موسوی

انتهای پیام/ م