به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، با گسترش شهرنشینی و به کارگیری اتومبیل در جابه‌جایی افراد، ضرورت وجود حمل‌ونقل درون‌شهری بیش از پیش احساس می‌شد. کارهایی متفاوت برای حل این مشکل صورت گرفت. شکل‌گیری تاکسی‌ها از جمله این کارها برای جابه‌جایی افراد به شمار می‌آمد. کالسکه‌ها تا پیش از تاکسی‌ها و اتوبوس‌ها برای جابه‌جایی مردم در شهرها به کار می‌آمدند. نخستین تاکسی‌ها فعالیت خود را از حدود سال ١٩٠٧ میلادی آغاز کردند. این تاکسی‌ها معمولا با رنگی متمایز مشخص می‌شدند و با سرعت ٣٠ کیلومتر در ساعت مسافران را در شهر جابه‌جا می‌کردند. تاکسی‌ها پس از پایان جنگ یکم جهانی آرام‌آرام نقشی موثر در جابه‌جایی مسافر در پایتخت‌های اروپایی به دست آوردند؛ کمپانی‌های اتومبیل‌سازی نیز محصولاتی متنوع در قالب تاکسی به خیابان‌ها روانه کردند. اتومبیل‌ها در تهران از اواخر دوره قاجار به گونه‌ای محدود برای جابه‌جایی به کار می‌آمدند.

 

اين اتومبيل‌ها با نام «كرايه‌كش» در مناطقي ویژه چون شميران مسافران را جابه‌جا مي‌كردند. بهره‌گیری از این رهاورد تازه فرنگ با توجه به هزينه‌هاي بالا، در آغاز به ثروتمندان منحصر بود. تاكسي‌راني در پایتخت پس از پایان حکم‌رانی دودمان قاجار و روی کارآمدن حکومت پهلوی اول گسترش يافت اما با توجه به مشكلات زيرساختي، مساله كمبود تاكسي همواره در تهران وجود داشت. شبکه تاکسی‌رانی در تهران آرام‌آرام با گذر زمان گسترش یافت چنانچه امروزه ناوگان تاكسي‌راني شهر تهران با بیش از ١٠٠ هزار تاکسی‌ران و حدود ٨٠ هزار تاکسی، روزانه ٤ میلیون و ٥٠٠ هزار مسافر را جابه‌جا می‌کند و سهمی ۲۲ درصدی در سفرها و جابه‌جایی‌های درون‌شهری دارد.

 

 

درشکه‌ها در اواخر دوره قاجار مهم‌ترین وسیله حمل‌ونقل درون‌شهری بودند و با بهایی ارزان مسافران را جابه‌جا می‌کردند. اتومبیل‌های کرایه شخصی نیز با نام «کرایه‌کش»  از اوایل دوره پهلوی آرام‌آرام در سطح شهر به گونه محدود به این چرخه وارد شدند و بخشی از کار جابه‌جایی مسافران را در شهر برعهده گرفتند. فعالیت این اتومبیل‌ها را آغازگر فعالیت تاکسی‌ها در پایتخت ایران به سال‌های نخست سده چهاردهم خورشیدی به شمار می‌توان آورد.

 

بهره‌گیری از اتومبیل‌های کرایه در آغاز به ثروتمندان ساکن تهران منحصر می‌شد. فعالیت ماشین‌های کرایه اما آرام‌آرام اهمیتی بسیار در جابه‌جایی مسافر در برخی از مناطق تهران یافت. شمیران یکی از منطقه‌های پیرامونیِ چسبیده به تهران به شمار می‌آمد که اتومبیل‌های کرایه در شهر و آنجا فعالیت می‌کردند. آن منطقه، ييلاق تهران برشمرده می‌شد و بسیاری از اشراف و ثروتمندان در آنجا باغ‌ها و املاکی داشتند. امکان رفت‌وآمد به شمیران در زمستان وجود نداشت اما با فعالیت ماشین‌های کرایه‌ای آرام‌آرام پاره‌اي از تهرانی‌ها در شمیران ساکن شدند. جاده قديم شميران (خیابان کنونی شريعتي) از جاده‌هاي قدیم خاکی به شمار می‌آمد که در دوره قاجار گسترشی اندک یافته بود.

 

سرويس درشكه و بعدها تاکسی در همان مسیر برپا شده بود. بهره‌گیری از اتومبیل‌های کرایه در اواخر دوره پهلوی اول رواجی فراوان یافت. آگهی‌ها و اعلان‌هایی در این زمینه برای جذب مسافر در روزنامه‌ها و دیگر نشریات آن روزگار انتشار می‌یافت که در آن‌ها هم‌زمان با تعیین زمان حرکت، میزان آبونمان مسافران نیز اعلام می‌شد. برای نمونه یک اعلان با نام «اتومبیل از تهران به شمیران» در کتاب «٢٣٠ سال تبلیغات بازرگانی در مطبوعات فارسی‌زبان» تالیف محسن میرزایی برمی‌خوریم که یک راننده اتومبیل کرایه با نام «ماشاءالله پدر ثاني» در روزنامه اطلاعات به تاریخ ١٠ شهریور ١٣١٧ منتشر کرده است و به روشنی این پدیده را بیان می‌دارد «براي رفاه حال اشخاصي كه در زمستان در شميران اقامت دارند اينجانب از اول مهر ماه ١٣١٧ تا ١٥ خرداد ١٣١٨ اتومبيلي را كه همه روزه ساعت هفت و نيم صبح از ميدان تجريش بتهران حركت و ساعت هفت بعد از ظهر از خيابان باب همايون بشميران حركت ميكند قبول مسافر نموده اشخاصيكه مايل به اشتراك باشند ميتوانند تا ٢٠ شهريور ١٣١٧ به دفتر الكتريكي امپراژ واقع در خيابان ناصر خسرو و گاراژ مركزي رشت نمره تلفن ٧٢٢٧ از ساعت ١٠ تا ١٢ صبح باينجانب مراجعه نموده و ترتيب بهاء آبونمان را كه براي اياب و ذهاب ١٢٠ ريال است بگذارند[.] شرايط در برگ‌هاي مخصوص ذكر شده است».

با گسترش شهرها و شهرنشینی در ایران، ضرورت توسعه حمل‌و نقل همگانی در شهرهایی چون تهران پدیدار شد. وسیله‌ای تازه رفته‌رفته از دهه بیست خورشیدی در حمل‌ونقل شهری در پایتخت پدید آمد. این وسیله جدید تاکسی نام گرفت. تاکسی واژه‌ای فرانسوی بود و به اتومبیلی گفته می‌شد که با بهایی معین مسافران را جابه‌جا می‌کرد. بنابر آنچه برخی منابع تاریخی روایت کرده‌اند شکل‌گیری و گسترش تاکسی‌رانی در تهران به کارهای اشرف‌الملوک نام‌بُردار به فخرالدوله، دختر مظفرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد. او احتمالا نخستین کسی بود که با وارد کردن چندین دستگاه اتومبیل برآن شد فعالیت‌های اتومبیل‌های کرایه را در قالب تاکسی‌ها درآورده، گسترش دهد. فخرالدوله در سال‌هاي ١٣٢٤ و ١٣٢٥ خورشیدی ۱۰ دستگاه اتومبیل فورد از یک شرکت خارجی خرید و به کسانی واگذارد که رانندگی بلد بودند. این راننده‌ها با دریافت ٥ قران مسافران را در سطح شهر تهران جابه‌جا می‌کردند. تعداد تاکسی‌ها باتوجه به استقبال فراوان مردم از آن‌ها در چند ماه به ۵۰ دستگاه رسید. ۱۰۰ دستگاه تاکسی دیگر نیز در سال ۱۳۲۶ به شبکه تاکسی‌رانی پایتخت پیوستند و فعالیت خود را در تهران آغاز کردند.

فعالیت نخستین تاکسی‌ها در تهران با استقبال خوبی همراه و روبه‌رو شد. تاکسی از جمله وسایل مدرن به شمار می‌آمد  که ساکنان پایتخت را با شیوه‌ای تازه از زندگی آشنا می‌ساخت که غربی و وارداتی بود. این شیوه زندگی با توجه به جلوه و شکوه ظاهری که داشت هوادارانی بسیار به ویژه در میان قشرها و طبقه‌های متوسط و جوان جامعه یافته بود. تاکسی نیز از مظاهر این زندگی غربی برشمرده می‌شد. مردمی که نمی‌توانستند اتومبیل بخرند و مهم‌تر از آن رانندگی هم فرانگرفته بودند، با سوار شدن به این تاکسی‌ها به شگفتی می‌آمدند و ذوق می‌کردند. اين افراد می‌توانستند با هر سطح از توان مالی با پرداخت ٥ قران بر این ارابه‌های مدرن سوار شوند. همچنين از آنجا که زیرساخت‌های مناسب برای فعالیت تاکسی‌ها در همه مناطق شهر وجود نداشت، مراکز گردآمدن و ایستگاه‌های تاکسی‌ها نیز چندان متنوع نبود و به نقاطی چون هتل‌ها، سینماها و تئاترها محدود می‌شد و این مساله بر جذابیت تاکسی‌سواری در تهران می‌افزود.

شغل رانندگی تاکسی در ابتدای فعالیت تاکسی‌ها در تهران بسیار مورد توجه قرار گرفت و خیلی‌ها شیفته آن شده بودند. بسياري از رانندگان تاکسی در سال‌های نخست رواج تاکسی، خود مالک تاکسی نبودند و به استخدام تاکسی‌داران درمی‌آمدند. فخرالدوله، شاه‌زاده پرآوازه و نیکوکار قاجاری در سال ۱۳۲۶ خورشیدی پس از خرید ١٠٠ اتومبیل تاکسی، کسانی را از میان اقشار کم‌درآمد به عنوان راننده در استخدام آورد. رانندگان تاکسی در آغاز لباس فرم داشتند و کت و شلوار می‌پوشیدند. آن‌ها همچنین آرمی فلزی به شکل مدال روی یقه و سینه خود نصب می‌کردند که تصویری از اتومبیل روی آن حک شده بود. تماشای اتومبیل و ملزومات آن در کنار رانندگانی یونیفرم‌پوش تا مدت‌ها از تفریح‌های مردم و نقل محافل گوناگون در تهران به شمار می‌آمد. بهره‌گیری از تاکسی‌ها به همین دلیل مردم را هیجان‌زده می‌کرد.

 

تاکسی‌هایی از مدل‌های گوناگون، با ورود ماشین‌های مختلف به ایران که بیشتر آمریکایی و انگلیسی بودند، در سطح شهر به فعالیت پرداختند. رانندگی تاکسی با گذشت زمان دیگر شغلی هیجان‌انگیز پنداشته نمی‌شد و بدین‌ترتیب بسیاری از افراد برای گذران زندگی به این شغل روی می‌آوردند. این افراد که توانایی اندک مالی داشتند با وام‌ها و قرض‌های بسیار، حتی نزول‌دادن می‌توانستند تاکسی بخرند. رشد شتابان پایتخت در دهه‌های بیست و سی خورشیدی و افزایش ناگهانی تعداد تاکسی‌ها، کنترل آن‌ها را با مشکل روبه‌رو کرد. اتحادیه تاکسی‌داران به همین منظور شکل گرفت.

  

این اتحادیه مسئولیت‌هایی همچون دادن پروانه کار با تاکسی، پیشنهاد نرخ کرایه، پرداخت تسهیلات و رسیدگی به امور رانندگان را برعهده داشت. پرداخت وام به رانندگان تاکسی یکی از مهم‌ترین کارهای تامینی و پشتیبانی اتحادیه تاکسی‌داران به شمار می‌آمد. روزنامه اطلاعات به تاریخ ١٠ آذر ١٣٤١ خورشیدی در نوشتاری با نام «پرداخت وام به رانندگان تاكسي» در اين‌باره روایت کرد «امروز آقاي اسماعيل حبيبي، نايب رييس اتحاديه تاكسي‌داران اعلام كرد كه وام رانندگان تاكسي تصويب شد و از روز پانزدهم آذرماه شعبه بهارستان بانك اصناف پرداخت وام تاكسي‌داران را آغاز خواهد كرد. چندي پيش نوشتيم كه بانك اصناف موافقت كرده تا به هر يك از رانندگان و دارندگان تاكسي و كرايه‌هاي تهران تا حدود بيست هزار ريال وام پرداخت كند اين وام صرفا براي كمك به رانندگان در خريد لاستيك و انجام تعميرات موتور اتومبيل و خريد ابزار يدكي پرداخت مي‌گردد.

 

اكنون بنگاه‌هايي در تهران وجود دارد كه به رانندگان تاكسي پول نزولي با ربح بسيار سنگين و كمرشكن مي‌پردازند و چه بسا اتفاق مي‌افتد كه رانندگان با اين ترتيب حتي اتومبيل خود را نيز از دست بدهند. اتحاديه اعلام داشت كه از روز ١٥ آذر ماه تقاضاي وام رانندگان تاكسي در شعبه بانك اصناف در بهارستان قبول مي‌شود و رانندگان از ساعت ٥ و نيم بعدازظهر آن روز مي‌توانند به بانك مراجعه نمايند. تعداد رانندگان تاكسي و كرايه تهران كه از اين وام استفاده مي‌كنند در حدود بيست هزار نفر است و بانك اقساط وام را با شرايط بسيار سهلي از آنان وصول خواهد كرد».

همچنین با توجه به آنچه در جامعه ايران در آن زمان عرف بود، سوار كردن مسافران زن در كنار مسافران مرد، کاری پسنديده به شمار نمی‌آمد اما برخي رانندگان تاكسي به اين مساله توجه نداشتند. پليس از این‌رو براي كنترل شرایط به موجب اطلاعيه‌هايي برآن می‌شد این حوزه را سامان دهد اما چون تراكم مسافر و كمبود وسيله نقليه همواره در سطح شهر وجود داشت برخي اعلاميه‌ها مشكل پدید می‌آورد. اين وضعیت همچنین در برخي زمان‌ها در پی به‌کارگیری پاره‌ای مقررات و اعلامیه‌های حکومتی تشديد مي‌شد.

 

برای نمونه به اعلاميه پليس تهران درباره نرخ تاكسي‌ها در سال ١٣٤٢ خورشیدی می‌توان اشاره كرد كه نه تنها كمبود تاكسي را در سطح شهر به همراه آورد، كه، به برخوردهايي ميان مسافران و رانندگان انجامید. روزنامه اطلاعات به تاریخ ١١ آذر ١٣٤٢ خورشیدی در نوشتاری با نام «اختلاف مردم و رانندگان تاكسي در خيابان‌ها» اینگونه به مساله اشاره كرده است «روز پنج‌شنبه پليس تهران طي اعلاميه‌اي از اهالي تهران خواست كه چنانچه رانندگان تاكسي با داشتن مسافر بيايند مسافر ديگري سوار كنند مسافران حق دارند به جاي ١٥ ريال ٥ ريال بپردازند. اين اطلاعيه پليس در جرايد انتشار يافت به دنبال آن عكس‌العمل‌هايي در چند روز اخير از طرف رانندگان تاكسي و مسافر نشان داده شده که ما چند نمونه از نظرات مسافران و رانندگان تاكسي را منعكس مي كنيم.

 

يك مسافر تاكسي مي‌گويد من آمدم دستور پليس را اجرا كنم وقتي راننده با بودن من مسافر ديگري گرفت و مرا بعد از او به مقصد رساند ٥ ريال سكه رايج را دودستي تقديمش كردم ناگهان راننده تاكسي از پشت رل پايين آمد وسط خيابان چنان بناي قشقرق و جنجال گذاشت كه مخلص بلافاصله يك تومان ديگر به او دادم و خود را خلاص كردم. آقاي ا.ن مي گفت من از مسافران دائمي تاكسي هستم ديروز مطابق معمول قصد داشتم به عنوان مسافر دوم سوار تاكسي شوم ولي درست نيم ساعت معطل شدم و تاكسي‌ها كه اغلب يك مسافر داشتند مرا سوار نمي‌كردند خوشبختانه دوستي با ماشين شخصي سر رسيد و مرا سوار كرد اگر قرار باشد دستور پليس اجرا شود و مردم هم رعايت كنند همين بساط را هر روز خواهيم داشت چون به عقيده من در يك ساعت اول صبح تعداد تاكسي‌ها كفاف احتياجات شهروندان را نمي‌كند و بايد فكر اساسي كرد.

 

يك راننده تاكسي به نام مجيد مي‌گفت اصلا چرا ميان مردم و راننده دعوا مي‌اندازند بيايند نرخ تاكسي را يك تومان كنند و به ما عملا حق بدهند مسافر دوم و سوم سوار كنيم فقط در اين صورت كه راننده‌ها قول شرف بدهند كه اگر مسافر زن داشتند مسافر مرد نگيرند». این روزنامه در ادامه گزارش خود «تنها راه علاج» را از زبان پلیس بیان می‌دارد «مقامات پليس اظهار ميدارند در اجراي مقررات راهنمايي و رانندگي و ايجاد نظم و ترتيب در شهر همكاري مردم فوق‌العاده ضروري است و جز از اين راه نمي‌توان در امر راهنمايي و رانندگي موفقيت به دست آورد پليس تهران بارها به رانندگان تذكر داده است با داشتن مسافر حق ندارند مسافر ديگري بگيرند و از مردم نيز به كرات تقاضا شده است كه با پليس همكاري كنند و رانندگان متخلف را معرفي نمايند ولي نه رانندگان توجه كردند و نه مردم همكاري نمودند ولي در مورد اخير چون صرفه و صلاح با مردم است در چند روز اخير مشاهده شده است كه مردم همكاري مي‌كنند».

مسائلی اینچنین با وجود کوشش‌هاي صورت‌گرفته براي توسعه تاكسي‌راني، ‌در عمل همچنان تداوم يافتند. كمبود تاكسي در شهر تهران در اواخر دهه ٤٠ خورشیدی هنوز از مسائل اساسي در حوزه مدیریت شهری و اداره حمل‌ونقل همگانی به شمار می‌آمد. كمبود تاكسي و مشكل‌های برآمده از آن به همين علت در روزنامه‌ها بازتابانده می‌شد. روزنامه اطلاعات به تاریخ ٢٠ اسفند ١٣٤٧ خورشیدی در گزارشی با نام «سه مشكل اساسي مردم تهران در ايام عيد نوروز» اعلام کرد کمبود تاکسی و خيابان‌هاي نامناسب از مهم‌ترین معضل‌های روزهای تعطیل عید نوروز به شمار می‌آید «خبرنگار ما براي آن كه ديگر از كمبود تاكسي حرفي نشنود با چند نفر اتومبيل‌دار صحبت كرد ولي آن‌ها نيز موضوع كمبود تاكسي را مطرح كردند و گفتند از اين كه مردم را در خيابان‌ها ساعت‌ها در انتظار تاكسي مي‌بينند ناراحت مي‌شوند و افزودند كمبود تاكسي سبب خواهد شد كه اعضاي فاميل در ايام عيد آن‌ها را وادار كنند كه كار تاكسي را انجام دهند.

 

اين رانندگان بزرگ‌ترين مشكل خود را كه هر عيدي را برايشان عزا مي‌كند چاله‌هاي خيابان ها خواندند و گفتند هر وقت چرخ اتومبيلمان به يكي از اين چاله مي‌افتد آه از نهادمان خارج ميشود». ماشين‌هاي شخصي نيز به دلیل همین کمبودها، نیز گاه به دلیل نیازهای اقتصادی، مسافران را جابه‌جايي مي‌کردند اما به موجب قوانين راهنمايي و رانندگي چون جابه‌جايي مسافر در شهر برعهده وسايل همگانی نقليه چون تاكسي و اتوبوس بود، پليس مسافركشان شخصي را جريمه مي‌کرد.

 

روزنامه اطلاعات به تاریخ ١٧ مرداد ١٣٤٠ خورشیدی اطلاعيه شهرباني كل كشور را درباره برخورد قاطعانه پليس با رانندگان اتومبيل شخصي چنين آورده است «چون طبق اطلاع گزارشهاي واصله بعضي از رانندگان وسائط نقليه شخصي با اتومبيل‌هاي خود بر خلاف مقررات اداره راهنمايي و رانندگي مسافربري مي‌نمودند در هفته گذشته با مراقبت كامل مامورين تعداد ١٢ دستگاه اتومبيل به همين علت در نقاط مختلف شهر و خارج از شهر متوقف و رانندگان آن تحت تعقيب قرار گرفتند و همچنين در چند روز گذشته تعدادي اتومبيل شخصي در حاليكه سرنشين آن مسافرين متفرقه بودند و هيچ‌گونه نسبتي هم با رانندگان آن‌ها نداشتند تعقيب و وسائط نقليه آن‌ها تا تعيين تكليف قطعي در پارك شهر متوقف گرديد.

 

علیهذا چون اتومبيل‌هاي پلاك سفيد فقط به منظور استفاده‌هاي شخصي بايستي به كار برود و رانندگان آن حق مسافربري با اتومبيل‌هاي شخصي را ندارند، بدين‌وسيله به اطلاع عموم مي‌رساند: در صورتي كه مشاهده شود راننده‌اي با اتومبيل شخصي مسافربري مي‌نمايد سرنشينان آن را بلافاصله پياده نموده و علاوه بر اين كه با رانندگان آن‌ها با شدت رفتار خواهد شد وسائط نقليه آنان نيز در پارك شهر متوقف و از ادامه كار آن‌ها براي هميشه جلوگيري خواهد شد».

 

دولت در روز ٣ آذر ١٣٤٣ خورشیدی برآن شد بهای هر لیتر بنزین را از ٥ به ١٠ ریال و نفت سیاه را از ٢,٥ به ٣.٥ ریال افزایش دهد. افزايش قیمت سوخت نارضايتي همگانی را در پی آورد. مردمی که نمی‌توانستند نفت سیاه را با بهای تازه بخرند، برای گرمایش خانه‌ها و ساختمان‌های خود به بهره‌گیری از زغال و هیزم روی آوردند.

افزایش قیمت بنزين نيز بر فعالیت وسایل موتوری نقلیه تاثیر فراوان گذاشت. رانندگان تاكسي در اعتراض به افزايش قيمت بنزين اعتصاب كردند، بدین‌ترتیب بار حمل‌ونقل همگانی بر دوش اتوبوس‌رانی جای گرفت. این رخداد طولاني‌شدن صف اتوبوس‌ها و سرگرداني مردم تهران را در پی داشت. دولت برای کنترل اوضاع اعلام کرد چنانچه تاکسی‌ها فعالیت‌های روزانه خود را انجام ندهند پروانه کارشان را لغو خواهد کرد.  این تهدید اما دستاوردی نداشت. پهلوی دوم سرانجام در ٢٠ دی ١٣٤٣ خورشیدی دستور داد مبلغ افزوده‌شده بر قیمت سوخت، با بازنگری به کمترین میزان ممکن برسد. علی‌نقی عالیخانی، وزیر وقت اقتصاد در کتاب خاطرات خود درباره افزايش بهاي سوخت چنين روایت کرده است: «در شورای اقتصاد تصمیم گرفته شد افزایش بهای نفت و بنزین، محل مناسبی برای تأمین منابع مالی مورد نیاز شاه و ارتش است. من از طرفداران این فکر بودم و این مسئله ابتدا در شورای اقتصاد تأیید و سپس در هیأت وزیران تصویب شد. خیلی هم شاد بودیم که به ‌این ‌ترتیب، برنامه‌های عمرانی را نجات داده‌ایم.

دکتر اقبال که در آن دوران مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران بود، اما در یک نشست، خیلی صریح و دلسوزانه به ما گفت در عالم دولت‌خواهی به شما توصیه می‌کنم این کار را نکنید. این کار خطاست. این تحمیلِ خیلی بزرگی است برای مردم معمولی که نفت، هم وسیله گرمای آنهاست و هم وسیله پخت‌و‌پز. از این گذشته، بهای بنزین از طریق تأثیر بر نرخ کامیون و اتوبوس در رفت‌و‌آمد مردم نقش بزرگی بازی می‌کند.روز بعد مردم رفتند جلو

پمپ بنزین‌ها و دیدند نرخ بنزین دو برابر و اعتصاب تاکسیرانان شروع شده است. چند هفته بعد ناچار شدیم قیمت‌ها را به نرخ قبلی باز گردانیم».

منبع:روزنامه شهروند

انتهای پیام/