بقای انسان درخطر است
رد پای بوم شناختی نشان می‌دهد در آینده نه چندان دور زمین خالی از منابع خواهد شد و جمعیت بشر باید به فکر جای دیگری برای زندگی باشند که البته فعلاً هجرت از زمین امکان پذیر نیست.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان،13.8 میلیارد سال پیش هنوز قوانین فیزیک شکل نگرفته‌اند و جهان در نقطه تکینگی به سر می‌برد. اگرچه تاریخ به عنوان مفهومی شکل گرفته از شمارش چرخش زمینی که تقریباً 10 میلیارد سال بعد به وجود آمده است برای تخمین سن هستی منطقی نیست اما در آن زمان که البته به خاطر عدم وجود مکان هنوز زمان شکل نگرفته است، ماده و انرژی در دنیایی احتمالاً تاریک با چگالی غیر قابل تصوری کاملاً یکدست در هم تنیده شده‌اند.
نزدیک به 14 میلیارد سال پیش مه بانگ یا بیگ بنگ، انفجاری عظیم بود که موجب تخلیه ناگهانی انرژی و از هم گسیختگی ماده شد. نظریه مه بانگ به عنوان پذیرفته شده ترین مدل کیهان شناسی مطرح کرده است که جهان متمرکز 14 میلیارد سال پیش به تدریج با صرف انرژی منبسط شده است و جهان پیچیده امروز را که ترکیبی بی نظم از ماده و انرژی است پدید آورده.
ماده و انرژی دو عنصر بنیادین دنیای شناخته شده و قابل درک برای بشر است. اگرچه هر دو ماهیتی مشترک دارند و قابل تبدیل به یکدیگر هستند؛ و اگرچه مکان را ماده و انرژی خلق کرده‌اند؛ و اگرچه زمان در سایه مکان شکل گرفته است اما در مجموع و به زبان ساده می‌توان گفت هنوز ماده و انرژی، و حتی پدیده‌های جالب‌تری همچون نور که گاه ماهیتی ماده گونه و گاه ماهیتی انرژی گونه از خود نشان می‌دهند سرچشمه در لحظه انفجار بزرگ، یعنی مه بانگ دارند.
به واسطه انبساط ماده در اثر انفجار بزرگ، انرژی در سراسر جهان پخش شد و قوانینی را پدید آورد که انسان امروز به آنها قوانین فیزیک و ریاضی می‌گوید. همین انرژی جاری در جهان بود که ابر کهکشان‌ها، کهکشان‌هایی همچون کهکشان کوچک راه شیری، منظومه‌هایی مثل منظومه شمسی و البته زمین را به وجود آورد. انرژی حرکت هماهنگ کهکشان‌ها، نظم کوتاه منظومه‌ها، تابش خورشید و چرخش زمینی که با شمارش گردش‌هایش سال را ساخته‌ایم ذره‌ای ناچیز از انرژی آزاد شده در 14 میلیارد سال پیش است که حیات را در زمین و احتمالاً هزاران سیاره زنده دیگر دنیا رقم زده است.
حیات و بقای همه موجودات زنده زمین نتیجه اتفاقات متوالی تصادفی است که طی نزدیک به 4 میلیارد سال توانسته‌اند انرژی را برای تکرار یک توالی منظم جهت دهند. تکرار روز و شب، تنفس، تپش قلب، حرکت، تولید مثل، رشد درختان، حرکت خودروهای امروزی، شکل گیری شهرها و تمدن‌های بشری و انرژی لازم برای هرآنچه در زمین اتفاق می افتد ذخیره کوچکی از انرژی آزاد شده مه بانگ 14 میلیارد سال پیش است که در زمین به دام افتاده و خورشید میلیاردها سال است که آن را شارژ می‌کند.
همانطور که برای من و شما تصور زندگی و حیات بدون وجود ماده امکان ندارد و ماده را عین بودن می‌دانیم چرا که همه ساخته شده از عین ماده هستیم، تصور جهان هستی و البته حیات انسانی بدون وجود انرژی کاملاً غیر منطقی است. همانطور که گفته شد ماده و انرژی ماهیتی برابر دارند و با فرمول معروف قابل تبدیل به یکدیگر هستند.
یکی از علل شکل گیری، پدیده نوظهوری به نام شهر، ایجاد مازاد مواد مثل محصولات کشاورزی و توانایی بشر برای تولید انرژی و تبدیل آن به خدمات بوده است. یعنی شهر شکل نمی‌گیرد به جز با صرف انرژی برای جهت دهی ماده، متناسب با آسایش انسان و پیشبرد تمدن بشری. در این نظریه شهر یک سیستم زنده است که برای به وجود آمدن و بقا نیازمند صرف انرژی است. درست همان طور که یک انسان برای به وجود آمدن و بقا نیاز به انرژی دارد و این انرژی را از طریق خوردن تأمین می‌کند و یا یک خودرو که برای تولید و حرکت نیاز به انرژی دارد و آن را با سوزاندن سوخت تأمین می‌کند.
"شهر" یک موجود سیری ناپذیر و غیر قابل مهاری شده است که با ولعی باور نکردنی انرژی را در خود می‌بلعد و همچون داستان‌های علمی تخیلی غول ترسناک افسارگسیخته‌ای شده است که هر آنچه سر راهش باشد را کنار می زند و یا برای آسایش بشر هضم می‌کند. شهری که در تابستان‌ها باید با صرف انرژی برای مردم خنک شود و در زمستان‌ها گرم. شهری که باید هر روز میلیون‌ها انسان را با صرف انرژی زنده نگاه دارد، با صرف انرژی جا به جا کند و با صرف انرژی با هم در ارتباط قرار دهد.
زمینی را تصور کنید که همچون یک باتری بزرگ انرژی در خود دارد. سوخت‌های فسیلی، انرژی زمین گرمایی، انرژی موجود در حرکات طبیعی همچون باد، امواج و رودخانه‌ها و یا انرژی‌های هسته‌ای از این دست انرژی‌ها هستند. انسان مصرف گرا و خودخواه با سرعت از اغلب این منابع انرژی بهره برداری می‌کند و در مقابل آلودگی و گرمایش جهانی ایجاد می‌کند.
استفاده اسراف آمیز از انرژی‌های فسیلی در قرون نوزدهم و بیستم میلادی، ساکنان زمین را با عوارض زیست محیطی فراوانی رو به رو کرده است. به همین خاطر در چند دهه آخر قرن بیستم تحرکات جهانی بسیاری برای همفکری در خصوص مقابله با این مشکلات و بحران‌های احتمالی آتی انرژی انجام شد. حاصل همه همفکری‌های جهانی، این جمع بندی است که برای حفظ سلامت کره زمین و بقای بشر، باید به توسعه‌ای "پایدار" اندیشیده شود.
دستیابی به توسعه‌ای پایدار که زمین را برای نسل‌های آینده باقی بگذارد تقریباً در همه کشورهای جهان در دستور کار قرار دارد. همه کشورهای جهان می‌دانند باید به مباحث انرژی و محیط زیست جهانی اندیشید و محلی عمل کرد. به این خاطر که در هر حوزه و مکان جغرافیایی با توجه به ویژگی‌های محیطی، توسعه با گونه‌ای متفاوت شکل گرفته است و باید به گونه‌ای متفاوت نیز پایش و متعادل شود.
شهر به عنوان اصلی‌ترین و بزرگترین مصرف کننده انرژی تاثیرات بزرگی را بر محیط زیست برجای می‌گذارد. در واقع به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تمام انرژی مصرف شده به دست بشر به نوعی با شهر و توسعه و تداوم حیات شهر در ارتباط است. بنابرین نگاهی ویژه به منابع انرژی مورد نیاز شهر، روش و سبک مصرف، میزان مصرف بهینه انرژی در شهر و جلوگیری از هدر رفت انرژی در آن و همچنین تعریف چرخه‌های پایدار انرژی شهری از مهمترین مباحث انرژی در دنیا به حساب می‌آید.
اگر انسان موفق به ساخت شهرهایی شود که کمترین میزان انرژی را مصرف کنند، کمترین هدر رفت انرژی را خواهند داشت و در مقابل بیشترین ارتباط را با محیط اطراف خود برقرار می‌کنند تا بتوانند کمترین تأثیر منفی را در محیط داشته باشند، در واقع این شهرها موفق به دستیابی به توسعه‌ای پایدار شده‌اند و خطر انقطاع بقاء را از خود ربوده‌اند.
ساختار شهر ایرانی را از دست داده‌ایم
امید خسروی دانش، معمار و شهرساز در این باره می‌گوید: در کشور ما حدود 40 درصد از انرژی در بخش ساختمان مصرف می‌شود و اگر مصارف دیگر شهر را به این آمار اضافه کنیم قطعاً این رقم افزایش خواهد یافت. چرا که برای مثال حمل و نقل بخشی از شهر است که سالانه سهم قابل توجهی از انرژی را در خود مصرف می‌کند. این درحالی است که براساس آخرین آمارهای منتشر شده میزان مصرف انرژی در بخش ساختمان شهرهای ما حدود 1.8 برابر استاندارد جهانی است و این میزان در بخش صنعت و کشاورزی دو برابر استاندارد بین المللی اندازه گیری شده است.
وی ادامه می‌دهد: ساختار شهر می‌تواند انرژی بر باشد و باعث شود انرژی زیادی مصرف شود؛ و یا می‌تواند مصرف انرژی را متعادل و متناسب نگه دارد و حتی باعث صرفه جویی در مصرف انرژی شود. هر چند مقیاس شهرهای کنونی ایران با نمونه‌های کهن آن تفاوت کرده ولیکن شکل و ساختار شهرهای گذشته ایران بر پایه شکل گیری محلات و فضاهای شهری تعریف شده و تقسیمات سلسله مراتبی هوشمندانه، باعث استفاده بهینه از انرژی بوده است. در این گونه از شهرها دسترسی به مرکز خدمات محلی به راحتی و با پای پیاده امکان پذیر بوده، شهروندان با وسایل حمل و نقل آن زمان و در مسیرهای خاص به کانون و مرکز خدمات بزرگ‌تر، مثلاً در مقیاس ناحیه‌ای دسترسی می‌داشتند و در نهایت در مرکز خدمات شهری واقعاً چیزهایی ارائه می‌شد که به صورت سالانه نیاز شهروندان را بر طرف می‌کرد؛ بنابراین انرژی به بهترین نحو و عادلانه مصرف می‌شد.
مدرس رشته شهرسازی ادامه می‌دهد: استقلال کالبدی و فعالیتی هر محله به گونه‌ای بوده است که دسترسی به کاربری‌های مورد نیازشان را داشته‌اند، حمام و مساجد و خرده فروشی‌های محلی را در خود جای می‌دادند و شهروندان مراسم فرهنگی و دینی خودشان را در محله خودشان برگزار می‌کرده‌اند، بدین ترتیب به نوعی از پایداری و هم‌سویی با طبیعت رسیده بودند. در آن دوران شهر کاملاً بر مبنای اقلیم و استفاده حداکثری از انرژی‌های طبیعی شکل می‌گرفت. این انرژی می‌توانست انرژی شهروندان باشد، سوخت‌های فسیلی باشد و یا زمان و وقت باشد.
خسروی دانش می‌گوید: متاسفانه امروزه ساختار شهر ایرانی را که با فرهنگ، اقلیم و محیط زیست ایران بیشترین تعامل را داشته از دست داده‌ایم. چه در نظام سلسله مراتبی و چه از نظر ساختار، حتی مقیاس و اندازه؛ شهرهای امروز ایران یک کپی نا موفق از شهرهای کشورهای دیگر است.
وی می‌افزاید: وجود و ظهور اتومبیل در زندگی، عین مصرف انرژی است. این عامل انرژی بر، انسان را واداشته است تا برای آن راه بسازد، انرژی مصرف کند و در مقابل آلودگی و گرمایش را به محیط وارد کند. همین عامل باعث شده است تا انسان نگرانی کمتری نسبت به فواصل داشته باشد و خدمات و مراکز شهری را گاه دورتر از آنچه که باید باشد به امید استفاده از اتومبیل بسازد.
3200 ساعت آفتابی رایگان در سه شهر ایران
این معمار ساختمان‌های انرژی مدار می‌گوید: شهرها فضاهای هزینه بر و هزینه برداری از نظر انرژی هستند. از ساخت تا بهره برداری. با این وصف در آینده‌ای که شاید دیگر انرژی به این ارزانی و سادگی در دسترس نباشد چه باید کرد؟ در دنیا بسیار پیشتر به این موضوع رسیده‌اند. چه کشورهایی که انرژی نداشته‌اند و انرژی را می‌خریدند و با نوسانات بازار انرژی به این فکر افتاده‌اند و چه آنهایی که انرژی داشته‌اند و به این دلیل که بعد از اتمام این انرژی چه باید کرد به حل این مشکل اندیشیده‌اند.
خسروی دانش ادامه می‌دهد: سال‌ها است که مراکز علمی و تحقیقاتی دنیا راهکارهایی را برای دستیابی به انرژی‌های پایدار به دست آورده‌اند. انرژی باد، آب، خورشید، زمین گرمایی، امواج و جذر و مد از این دسته انرژی‌ها است. امروزه استفاده از انرژی‌های پاک و پایدار برای دوام و بقا بر روی این کره خاکی گریزناپذیر است. با توجه به پایین بودن قیمت انرژی به خصوص در ایران هنوز آن طور که باید دولت‌ها به فکر جایگزین کردن منابع انرژی نیستند.
وی می‌افزاید: خورشید یک منبع رایگان و پاک از انرژی است که در اختیار بشر قرار دارد اما باید ابزار و امکانات مورد نیاز برای بهره‌برداری از آن را بسازیم و در اختیار بگیریم. باید دانش فنی و تکنولوژی استفاده از این منبع را به دست بیاوریم. مزارع خورشیدی که در مناطق خاصی از کره زمین می‌تواند جذب انرژی داشته باشد سال‌ها پیش راه اندازی شده‌اند. ایران در موقعیت جغرافیایی قرار دارد که اکثر مناطق آن قابلیت استفاده از انرژی خورشیدی را در حد بسیار خوبی دارا است. البته میزان شفافیت هوا بسیار در ضریب بهره برداری از انرژی خورشید مؤثر است.
این مدرس رشته معماری می‌گوید: اگر آلمان با وضعیت آب و هوایی که دارد پایتخت سبز اروپا لقب می‌گیرد و انرژی‌های خورشیدی را با 2000 ساعت آفتابی در سال در اختیار می‌گیرد، چرا در بخش‌هایی از ایران مثل سیستان و بلوچستان، یزد و خراسان جنوبی که 3200 ساعت آفتابی دارد از این انرژی پاک استفاده نشود؟ و از این موهبت الهی، رایگان و پاک بهره برداری نشود؟ مسلماً برای استفاده و بکارگیری این انرژی نیاز به فن آوری و تجهیزات است اما قبل از آن باید به تفکر دوستدار محیط زیست رسید.
خسروی دانش ادامه می‌دهد: انرژی بری ساختمان و شهر بر کسی پوشیده نیست. اگر ندانیم به کدام سمت حرکت می‌کنیم، این انرژی بری هرچقدر که بر اساس روند گذشته جلو برویم، بیشتر خواهد شد. این موضوع دلایل متعددی دارد. اولین و مهمترین دلیل آن ارزان بودن و در دسترس بودن انرژی‌های با منشاء فسیلی است. در مقابل هزینه مطالعات و ساخت تجهیزات دستیابی به انرژی‌های پایدار شاید در نگاه مقطعی و کوتاه گران‌تر است. اما با دانستن این واقعیت که در آینده نه چندان دور سوخت‌های فسیلی به پایان خواهند رسید لزوم حرکت به سوی انرژی‌های پاک بیشتر نمود پیدا می‌کند.
این شهرساز می‌افزاید: هرچه قدر زودتر عمل کنیم شانس بیشتری برای فرار از بحران‌های آتی انرژی خواهیم داشت و کمتر محیط پیرامونی خودمان را آلوده خواهیم کرد. بنابراین تجربه گذشته شهرهای ایرانی همسو با محیط زیست و انرژی مدار می‌تواند راهنمای امروز برای دستیابی به شهرسازی مناسب‌تری باشد تا بتوانیم مصرف انرژی رادر ساختمان‌ها و شهرها کاهش دهیم.
در آینده نه چندان دور زمین خالی از منابع خواهد شد
خسروی دانش می‌گوید: رشد قابل توجه حاصل از تحولات انقلاب صنعتی، یکی از اصلی‌ترین علل افزایش افسارگسیخته جمعیت در جهان است. استفاده فراوان و اکتشافات قابل توجه از منابع نفتی و سوخت‌های فسیلی و مشتقات آنها باعث رفاه بیشتر شده است، بهداشت را بهبود داده است، بیماری‌ها کنترل شده است، ماشین‌ها را در اختیار انسان قرار داده است، کارخانه‌ها ساخته شده است و تولیدات افزایش پیدا کرده است. همه این عوامل باعث افزایش جمعیت انسان بر روی کره زمین شده است.اما در قبال آن گونه‌های گیاهی و جانوری بسیاری منقرض شده و یا درمعرض انقراض قرار گرفته‌اند.
وی ادامه می‌دهد: مفهوم رد پای بوم شناختی یا اکولوژیکال فوت پرینت، محاسباتی دارد که مطرح می‌کند منابع کره زمین برای چه تعداد انسان می‌تواند پاسخگو باشد. در برخی از تحقیقات برآورد شده که در 50 سال آینده، به میزان 2.5 برابر کره زمین منابعی را برای پاسخ گویی به نیاز بشر احتیاج داریم. رد پای بوم شناختی نشان می‌دهد در آینده نه چندان دور زمین خالی از منابع خواهد شد و جمعیت بشر باید به فکر جای دیگری برای زندگی باشند که البته فعلاً هجرت از زمین امکان پذیر نیست.
انرژی در چرخه بازیافت
این معمار عضو کمیته راهبری ساختمان‌های سبز کشور می‌گوید: در ادبیات استفاده از انرژی کسی نمی‌گوید انرژی مصرف نکنیم؛ بلکه توصیه می‌شود بهینه مصرف کنیم. باید از انرژی در بهترین کاربرد ممکن استفاده کنیم و در مرحله دوم از هدر رفت و اتلاف انرژی جلوگیری کنیم. رشد شتابان مصرف انرژی و شدت مصرف آن باعث می‌شود بخش قابل توجهی از انرژی موجود را هدر دهیم. ساختمان‌های خیلی گرم و یا خیلی سرد، استفاده بیهوده از وسایل نقلیه موتوری، عدم استفاده از حمل و نقل عمومی و استفاده از اتومبیل های تک سرنشین و بعضاً پر مصرف، از نمودهای هدر دادن انرژی است.
خسروی دانش اضافه می‌کند: موضوع اخیر و جدیدی که در دو دهه گذشته مطرح شده بازیافت انرژی است. اینکه انسان بتواند انرژی را بازیافت کند یعنی پس از استفاده از انرژی آن را به شکل و شیوه‌ای دیگر در یک چرخه مصرف کند مبحث بسیار مهمی است که نباید در ذهن جا بماند. انرژی هم همچون هر کالای ارزشمند دیگری باید در چرخه بازیافت قرار بگیرد.
افزایش قیمت بنزین بدون فرهنگ‌سازی
وی ادامه می‌دهد: در مقیاس جهانی، دولت‌های قدرتمند و پیشتاز در عرصه توسعه در کنفرانس‌های بین المللی و نشست‌های جهانی تصمیم می‌گیرند که برای نجات زمین و کاهش آلودگی، چه انرژی‌هایی را مصرف کنند و از مصرف کدام انرژی‌ها بکاهند. همچنین استانداردها و گویه‌هایی را مشخص می‌کنند که سهم هرکس برای مصرف انرژی چقدر است و سرانه منطقی مصرف انرژی چقدر باید باشد تا از این طریق به حفظ محیط زیست و پایداری کمک شود.
این مدرس دانشگاه ادامه می‌دهد: وقتی این رویکردهای جهانی تدوین و به جهان عرضه شد، باید قوانین و مقررات و فرهنگ سازی متناسب با آن اتفاق بیفتد. نمی‌توان پیش از تدوین قانون‌های مرتبط به فکر فرهنگ سازی بود. باید راهنمایی‌های مشخصی در اختیار مردم قرار گیرد. هزینه‌ها و پیامدهای مصرف بی حساب انرژی را برای مردم روشن کنیم و سپس انتظار تغییر رویه، رویکرد، تفکر و رفتار را داشته باشیم.
خسروی دانش می‌افزاید: آیا افزایش قیمت بنزین توانست تاثیری در کاهش مصرف این فرآورده استراتژیک داشته باشد؟ ابتدا تاثیری بسیار کوتاه و مقطعی بر این موضوع گذاشت ولی فراموش شد. چرا که همراه با افزایش قیمت بنزین فرهنگ‌سازی صورت نگرفت. کسی برای مردم شرح نداد که افزایش قیمت بنزین به خاطر خود مردم است و امروز شاید بیش از گذشته دچار مشکلات استفاده بی رویه از بنزین هستیم. در مقابل، استفاده از کمربند ایمنی در خودرو را می‌بینیم که همزمان با تدوین و اجرای قانون و جریمه گذاری، فرهنگ سازی هم انجام و باعث دستیابی به نتیجه مطلوب شد.
وی ادامه می‌دهد: در قوانین جاری کشور در حوزه ساختمان مقررات ملی ساختمان وجود دارد. این مقررات عنوان می‌کند که چگونه ساختمان بسازیم. رعایت مقررات مندرج در مبحث 19 مقررات ملی ساختمان مربوط به انرژی سال‌های طولانی مورد بحث است ولی در نحوه اجرا و شیوه کنترل هنوز دچار مشکل هستیم. مهندسین آموزش داده می‌شوند و برای ارتقای پایه امتیاز می‌گیرند، در مقررات شهرداری برای تهیه نقشه‌ها و اخذ پروانه ساختمان گنجانده می‌شود و حتی در برگه تعهد طراح نوشته می‌شود که رعایت مبحث نوزده و سایر مقررات الزامی است ولی اکثراً آن را فقط مهر و امضا می‌کنند و اثرات عدم رعایت آن را نادیده می‌گیرند.
این معمار می‌افزاید: اما این که بتوانیم کارفرما و سازنده را متقاعد کنیم که رعایت این مباحث به نفع خود او و جامعه است هنوز صورت نگرفته است. پس فرهنگ، بخش بسیار مهم و اصلی در استفاده بهینه از انرژی است. صرفه جویی در مصرف انرژی را هم در ادامه خواهد داشت و مردم پی می‌برند که باید به اندازه مصرف کنند.
خسروی دانش می‌گوید: پس از اجرای هدفمندی یارانه‌های سوخت و انرژی تا حدودی توجه مردم به مصارف انرژی جلب شده است اما هنوز کامل نیست. مردم به فیش‌های آب و برق خود نگاه می‌کنند و در جداول مقایسه‌ای می‌توانند مصارف خود را پایش کنند. می‌بینند مصرفشان در طی دوره گذشته چگونه بوده و امروز چگونه مصرف می‌کنند و شاید به فکر بیافتند که در دوره آتی چگونه مصرف کنند بهتر خواهد بود. فرهنگ باید در تمامی اقشار جامعه عمومی شود.
شهرنشینی عجولانه قدرت تفکر را از انسان گرفته است
این معمار با اشاره به تفاوت‌های معماری گذشته و امروز می‌گوید: سؤال اینجاست چرا معماران قدیمی ایران به شکل و شیوه متفاوتی خانه‌ها و عمارت‌ها را می‌ساخته‌اند و امروز آن شیوه فراموش شده است؟ و چرا در ساختمان‌های قدیمی اصفهان احساس آسایش اقلیمی بیشتری می‌کنیم؟ در تابستان بدون هیچ وسیله مکانیکی احساس خنکی و در زمستان احساس متعادل گرما می‌کنیم؟
خسروی دانش ادامه می‌دهد: برای مثال به منظور انطباق پذیری بیشتر با اقلیم گرم و خشک شبستان زمستانی در اغلب مساجد پایین‌تر از سطح بوده است، ارتفاع سقف کوتاه‌تر و دهنه‌های نزدیک‌تری داشته و فضای محدودتری بوده است و همچنین دیواره‌های ضخیم‌تری اطراف آن را گرفته بودند. اما همه این موارد در رشد شتابان تکنولوژی فراموش شده است؛ اغلب معماران امروزی فراموش کرده‌اند به موضوعات و مسائل اقلیمی و محیطی ساختمان پاسخ مناسبی ارائه کنند.
وی می‌افزاید: افزایش سرعت زندگی در دنیای امروز و شهرنشینی عجولانه قدرت تفکر را از انسان گرفته است. معماران گذشته امکان تجربه و زمان بیشتری برای خلق یک فضا داشته‌اند. زمان بیشتری برای تعقل صرف می‌کردند و راهکارهای هوشمندانه‌تری برای مقابله با بحران‌ها و محدودیت‌های موجود پیدا می‌کردند.
این معمار می‌گوید: در اقصی نقاط فلات مرکزی و خشک ایران به روستاها و آبادی‌ها و شهرهایی برمی‌خوریم که شاید تشکیل آنها در این موقعیت جغرافیایی عاقلانه به نظر نرسد، اما خالقان فضا و مکان با راهکارهایی که از میان انتخاب‌های پیش رویشان گزینش کرده‌اند توانسته‌اند کاملاً همسو با محیط در این چنین موقعیت سخت طبیعی زندگی کنند. سقف‌های گنبدی شکل، مصالح متناسب، دیوارها و جداره‌های قطور پیرامون بنا و میزان استفاده از نور طبیعی از راهکارهای مطرح گزینش شده در معماری قدیم ایران است.
بهای آسایش را فراموش کرده‌ایم
خسروی دانش ادامه می‌دهد: امروزه با تکنولوژی‌های مصرف گرایانه موجود، در درجه اول دست خالقان فضا و معمارها برای بازی با فضا بازتر است و در درجه دوم مصرف کنندگان فضا می‌توانند از بخش‌های بیشتری از فضا استفاده کنند و یا در مدت بیشتری از طول شبانه روز فضاها را در اختیار بگیرند. معمار با اتکا به تکنولوژی‌های ساخت، تجهیزات گرمایش و سرمایش و برپایی ساختمان با ستون‌های قدرتمندتر و باریک‌تر می‌تواند پنجره‌های بزرگتری طراحی کند اما این چنین تغییرات تا کجا پیش خواهد رفت؟ و چه بهایی را باید در برابر طبیعت پرداخت کنیم؟
وی می‌افزاید: اغلب مهندسان و معماران درگیر موضوعاتی شده‌اند که نتوانسته‌اند امکانات و قابلیت‌های جدید را در معماری امروز ایران به کار بندند. دست معماری برای تنوع بخشیدن به فضا باز شده است اما همین تنوع و نحوه استفاده از تکنولوژی باعث تخریب و فراموشی ویژگی‌های پایداری معماری قدیم ایرانی شده و آسایش درفضاهای بناهای قدیمی ایرانی از یادها رفته است. اما امروز می‌توانیم هرجایی هرچیزی را با تکنولوژی بسازیم و درکنترل خود در آوریم، نگران این نبودیم که جهت گیری خانه‌ها و شهرهایمان مناسب این اقلیم نیست. چرا که به این فکر نکرده‌ایم این انرژی که امروز برای مقابله با اقلیم استفاده می‌کنیم تا همیشه همراهمان نخواهد بود و به ناپایداری منجر خواهد شد.
این معمار ادامه می‌دهد: معمار بهای آسایش را فراموش کرده است. آسایش را از طریق تکنولوژی ساخت و تجهیزات وابسته فراهم کرده اما بهای این تکنولوژی را در نظر نگرفته است. استحصال بیشتر فضا مورد توجه معمار بوده اما استحصال بیشتر فضا باعث شده منابع انرژی تجدید ناپذیر و ارزشمند را از دست بدهیم.
خسروی دانش خاطرنشان می‌کند: وقتی به معماری عمارت باغ دولت آباد یزد، مسجد جامع اصفهان، هتل کاروانسرای عباسی اصفهان، مدرسه چهارباغ، حمام شیخ بهایی، خانه منوچهری و خانه طباطبایی کاشان نگاه می‌کنیم، در می‌یابیم که معمار ایرانی سال‌ها پیش نمونه‌های قابل استنادی از معماری طبیعت گرا و سبز را ساخته است، اما متاسفانه از آنها درس نگرفته و ویژگی‌های آنها را به روز نکرده وکلا به دست فراموشی سپرده‌ایم. حال عده‌ای درصدد ساخت ساختمان‌های نمونه انرژی با اصول و استانداردهای خارجی هستند و هنوز در این زمینه به دنبال تفکر خارجی بهتر از داخلی می‌روند.
معماری در وقت پس از پایان بازی
وی اضافه کرد: معماری و شهرسازی امروز ایران در مبحث انرژی نه تنها از 90 دقیقه بازی عقب مانده است. حتی به دو نیمه 15 دقیقه‌ای هم نرسیده و در وقت بعد از پایان بازی به سر می‌برد. اکنون اقداماتی در حال انجام است، توجهات جلب شده و قوانینی مصوب شده، آیین نامه‌های اجرایی وجود دارد، مقررات و شیوه‌های طرح، نظارت و اجرا در سازمان نظام مهندسی ساختمان تدوین شده است. مهندسین دانش آموخته‌ای وجود دارند، اما این حرکات همسو و یک پارچه نیستند. اگر می‌خواهیم رشدی در این زمینه داشته باشم ناگزیریم که به موضوعات انرژی توجه ویژه داشته باشیم و آن را بیش از پیش جدی بگیریم. استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر و پاک را در طراحی و ساخت ساختمان‌ها در دستورکار اصلی و حمایت همه جانبه قرار دهیم و همه برای داشتن محیطی پایدار تلاش کنیم.
انرژی جوهر جهان است. آنچه حیات و زندگی را تداوم می‌بخشد و به ماده ساختار می‌دهد چیزی جز انرژی نیست. هدر دادن انرژی اسلحه‌ای است که زمان، ماشه آن را می‌کشد و خیلی زودتر از آنچه فکر کنیم بحران‌های کمبود انرژی جهان را به زمین خواهد زد و تمدن بشر را قرن‌ها به عقب خواهد راند. بقای انسان در خطر است...
منبع:ایسنا
انتهای پیام/
نزدیک به 14 میلیارد سال پیش مه بانگ یا بیگ بنگ، انفجاری عظیم بود که موجب تخلیه ناگهانی انرژی و از هم گسیختگی ماده شد. نظریه مه بانگ به عنوان پذیرفته شده ترین مدل کیهان شناسی مطرح کرده است که جهان متمرکز 14 میلیارد سال پیش به تدریج با صرف انرژی منبسط شده است و جهان پیچیده امروز را که ترکیبی بی نظم از ماده و انرژی است پدید آورده.
ماده و انرژی دو عنصر بنیادین دنیای شناخته شده و قابل درک برای بشر است. اگرچه هر دو ماهیتی مشترک دارند و قابل تبدیل به یکدیگر هستند؛ و اگرچه مکان را ماده و انرژی خلق کرده‌اند؛ و اگرچه زمان در سایه مکان شکل گرفته است اما در مجموع و به زبان ساده می‌توان گفت هنوز ماده و انرژی، و حتی پدیده‌های جالب‌تری همچون نور که گاه ماهیتی ماده گونه و گاه ماهیتی انرژی گونه از خود نشان می‌دهند سرچشمه در لحظه انفجار بزرگ، یعنی مه بانگ دارند.
به واسطه انبساط ماده در اثر انفجار بزرگ، انرژی در سراسر جهان پخش شد و قوانینی را پدید آورد که انسان امروز به آنها قوانین فیزیک و ریاضی می‌گوید. همین انرژی جاری در جهان بود که ابر کهکشان‌ها، کهکشان‌هایی همچون کهکشان کوچک راه شیری، منظومه‌هایی مثل منظومه شمسی و البته زمین را به وجود آورد. انرژی حرکت هماهنگ کهکشان‌ها، نظم کوتاه منظومه‌ها، تابش خورشید و چرخش زمینی که با شمارش گردش‌هایش سال را ساخته‌ایم ذره‌ای ناچیز از انرژی آزاد شده در 14 میلیارد سال پیش است که حیات را در زمین و احتمالاً هزاران سیاره زنده دیگر دنیا رقم زده است.
حیات و بقای همه موجودات زنده زمین نتیجه اتفاقات متوالی تصادفی است که طی نزدیک به 4 میلیارد سال توانسته‌اند انرژی را برای تکرار یک توالی منظم جهت دهند. تکرار روز و شب، تنفس، تپش قلب، حرکت، تولید مثل، رشد درختان، حرکت خودروهای امروزی، شکل گیری شهرها و تمدن‌های بشری و انرژی لازم برای هرآنچه در زمین اتفاق می افتد ذخیره کوچکی از انرژی آزاد شده مه بانگ 14 میلیارد سال پیش است که در زمین به دام افتاده و خورشید میلیاردها سال است که آن را شارژ می‌کند.
همانطور که برای من و شما تصور زندگی و حیات بدون وجود ماده امکان ندارد و ماده را عین بودن می‌دانیم چرا که همه ساخته شده از عین ماده هستیم، تصور جهان هستی و البته حیات انسانی بدون وجود انرژی کاملاً غیر منطقی است. همانطور که گفته شد ماده و انرژی ماهیتی برابر دارند و با فرمول معروف قابل تبدیل به یکدیگر هستند.
یکی از علل شکل گیری، پدیده نوظهوری به نام شهر، ایجاد مازاد مواد مثل محصولات کشاورزی و توانایی بشر برای تولید انرژی و تبدیل آن به خدمات بوده است. یعنی شهر شکل نمی‌گیرد به جز با صرف انرژی برای جهت دهی ماده، متناسب با آسایش انسان و پیشبرد تمدن بشری. در این نظریه شهر یک سیستم زنده است که برای به وجود آمدن و بقا نیازمند صرف انرژی است. درست همان طور که یک انسان برای به وجود آمدن و بقا نیاز به انرژی دارد و این انرژی را از طریق خوردن تأمین می‌کند و یا یک خودرو که برای تولید و حرکت نیاز به انرژی دارد و آن را با سوزاندن سوخت تأمین می‌کند.
"شهر" یک موجود سیری ناپذیر و غیر قابل مهاری شده است که با ولعی باور نکردنی انرژی را در خود می‌بلعد و همچون داستان‌های علمی تخیلی غول ترسناک افسارگسیخته‌ای شده است که هر آنچه سر راهش باشد را کنار می زند و یا برای آسایش بشر هضم می‌کند. شهری که در تابستان‌ها باید با صرف انرژی برای مردم خنک شود و در زمستان‌ها گرم. شهری که باید هر روز میلیون‌ها انسان را با صرف انرژی زنده نگاه دارد، با صرف انرژی جا به جا کند و با صرف انرژی با هم در ارتباط قرار دهد.
زمینی را تصور کنید که همچون یک باتری بزرگ انرژی در خود دارد. سوخت‌های فسیلی، انرژی زمین گرمایی، انرژی موجود در حرکات طبیعی همچون باد، امواج و رودخانه‌ها و یا انرژی‌های هسته‌ای از این دست انرژی‌ها هستند. انسان مصرف گرا و خودخواه با سرعت از اغلب این منابع انرژی بهره برداری می‌کند و در مقابل آلودگی و گرمایش جهانی ایجاد می‌کند.
استفاده اسراف آمیز از انرژی‌های فسیلی در قرون نوزدهم و بیستم میلادی، ساکنان زمین را با عوارض زیست محیطی فراوانی رو به رو کرده است. به همین خاطر در چند دهه آخر قرن بیستم تحرکات جهانی بسیاری برای همفکری در خصوص مقابله با این مشکلات و بحران‌های احتمالی آتی انرژی انجام شد. حاصل همه همفکری‌های جهانی، این جمع بندی است که برای حفظ سلامت کره زمین و بقای بشر، باید به توسعه‌ای "پایدار" اندیشیده شود.
دستیابی به توسعه‌ای پایدار که زمین را برای نسل‌های آینده باقی بگذارد تقریباً در همه کشورهای جهان در دستور کار قرار دارد. همه کشورهای جهان می‌دانند باید به مباحث انرژی و محیط زیست جهانی اندیشید و محلی عمل کرد. به این خاطر که در هر حوزه و مکان جغرافیایی با توجه به ویژگی‌های محیطی، توسعه با گونه‌ای متفاوت شکل گرفته است و باید به گونه‌ای متفاوت نیز پایش و متعادل شود.
شهر به عنوان اصلی‌ترین و بزرگترین مصرف کننده انرژی تاثیرات بزرگی را بر محیط زیست برجای می‌گذارد. در واقع به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تمام انرژی مصرف شده به دست بشر به نوعی با شهر و توسعه و تداوم حیات شهر در ارتباط است. بنابرین نگاهی ویژه به منابع انرژی مورد نیاز شهر، روش و سبک مصرف، میزان مصرف بهینه انرژی در شهر و جلوگیری از هدر رفت انرژی در آن و همچنین تعریف چرخه‌های پایدار انرژی شهری از مهمترین مباحث انرژی در دنیا به حساب می‌آید.
اگر انسان موفق به ساخت شهرهایی شود که کمترین میزان انرژی را مصرف کنند، کمترین هدر رفت انرژی را خواهند داشت و در مقابل بیشترین ارتباط را با محیط اطراف خود برقرار می‌کنند تا بتوانند کمترین تأثیر منفی را در محیط داشته باشند، در واقع این شهرها موفق به دستیابی به توسعه‌ای پایدار شده‌اند و خطر انقطاع بقاء را از خود ربوده‌اند.
ساختار شهر ایرانی را از دست داده‌ایم
امید خسروی دانش، معمار و شهرساز در این باره می‌گوید: در کشور ما حدود 40 درصد از انرژی در بخش ساختمان مصرف می‌شود و اگر مصارف دیگر شهر را به این آمار اضافه کنیم قطعاً این رقم افزایش خواهد یافت. چرا که برای مثال حمل و نقل بخشی از شهر است که سالانه سهم قابل توجهی از انرژی را در خود مصرف می‌کند. این درحالی است که براساس آخرین آمارهای منتشر شده میزان مصرف انرژی در بخش ساختمان شهرهای ما حدود 1.8 برابر استاندارد جهانی است و این میزان در بخش صنعت و کشاورزی دو برابر استاندارد بین المللی اندازه گیری شده است.
وی ادامه می‌دهد: ساختار شهر می‌تواند انرژی بر باشد و باعث شود انرژی زیادی مصرف شود؛ و یا می‌تواند مصرف انرژی را متعادل و متناسب نگه دارد و حتی باعث صرفه جویی در مصرف انرژی شود. هر چند مقیاس شهرهای کنونی ایران با نمونه‌های کهن آن تفاوت کرده ولیکن شکل و ساختار شهرهای گذشته ایران بر پایه شکل گیری محلات و فضاهای شهری تعریف شده و تقسیمات سلسله مراتبی هوشمندانه، باعث استفاده بهینه از انرژی بوده است. در این گونه از شهرها دسترسی به مرکز خدمات محلی به راحتی و با پای پیاده امکان پذیر بوده، شهروندان با وسایل حمل و نقل آن زمان و در مسیرهای خاص به کانون و مرکز خدمات بزرگ‌تر، مثلاً در مقیاس ناحیه‌ای دسترسی می‌داشتند و در نهایت در مرکز خدمات شهری واقعاً چیزهایی ارائه می‌شد که به صورت سالانه نیاز شهروندان را بر طرف می‌کرد؛ بنابراین انرژی به بهترین نحو و عادلانه مصرف می‌شد.
مدرس رشته شهرسازی ادامه می‌دهد: استقلال کالبدی و فعالیتی هر محله به گونه‌ای بوده است که دسترسی به کاربری‌های مورد نیازشان را داشته‌اند، حمام و مساجد و خرده فروشی‌های محلی را در خود جای می‌دادند و شهروندان مراسم فرهنگی و دینی خودشان را در محله خودشان برگزار می‌کرده‌اند، بدین ترتیب به نوعی از پایداری و هم‌سویی با طبیعت رسیده بودند. در آن دوران شهر کاملاً بر مبنای اقلیم و استفاده حداکثری از انرژی‌های طبیعی شکل می‌گرفت. این انرژی می‌توانست انرژی شهروندان باشد، سوخت‌های فسیلی باشد و یا زمان و وقت باشد.
خسروی دانش می‌گوید: متاسفانه امروزه ساختار شهر ایرانی را که با فرهنگ، اقلیم و محیط زیست ایران بیشترین تعامل را داشته از دست داده‌ایم. چه در نظام سلسله مراتبی و چه از نظر ساختار، حتی مقیاس و اندازه؛ شهرهای امروز ایران یک کپی نا موفق از شهرهای کشورهای دیگر است.
وی می‌افزاید: وجود و ظهور اتومبیل در زندگی، عین مصرف انرژی است. این عامل انرژی بر، انسان را واداشته است تا برای آن راه بسازد، انرژی مصرف کند و در مقابل آلودگی و گرمایش را به محیط وارد کند. همین عامل باعث شده است تا انسان نگرانی کمتری نسبت به فواصل داشته باشد و خدمات و مراکز شهری را گاه دورتر از آنچه که باید باشد به امید استفاده از اتومبیل بسازد.
3200 ساعت آفتابی رایگان در سه شهر ایران
این معمار ساختمان‌های انرژی مدار می‌گوید: شهرها فضاهای هزینه بر و هزینه برداری از نظر انرژی هستند. از ساخت تا بهره برداری. با این وصف در آینده‌ای که شاید دیگر انرژی به این ارزانی و سادگی در دسترس نباشد چه باید کرد؟ در دنیا بسیار پیشتر به این موضوع رسیده‌اند. چه کشورهایی که انرژی نداشته‌اند و انرژی را می‌خریدند و با نوسانات بازار انرژی به این فکر افتاده‌اند و چه آنهایی که انرژی داشته‌اند و به این دلیل که بعد از اتمام این انرژی چه باید کرد به حل این مشکل اندیشیده‌اند.
خسروی دانش ادامه می‌دهد: سال‌ها است که مراکز علمی و تحقیقاتی دنیا راهکارهایی را برای دستیابی به انرژی‌های پایدار به دست آورده‌اند. انرژی باد، آب، خورشید، زمین گرمایی، امواج و جذر و مد از این دسته انرژی‌ها است. امروزه استفاده از انرژی‌های پاک و پایدار برای دوام و بقا بر روی این کره خاکی گریزناپذیر است. با توجه به پایین بودن قیمت انرژی به خصوص در ایران هنوز آن طور که باید دولت‌ها به فکر جایگزین کردن منابع انرژی نیستند.
وی می‌افزاید: خورشید یک منبع رایگان و پاک از انرژی است که در اختیار بشر قرار دارد اما باید ابزار و امکانات مورد نیاز برای بهره‌برداری از آن را بسازیم و در اختیار بگیریم. باید دانش فنی و تکنولوژی استفاده از این منبع را به دست بیاوریم. مزارع خورشیدی که در مناطق خاصی از کره زمین می‌تواند جذب انرژی داشته باشد سال‌ها پیش راه اندازی شده‌اند. ایران در موقعیت جغرافیایی قرار دارد که اکثر مناطق آن قابلیت استفاده از انرژی خورشیدی را در حد بسیار خوبی دارا است. البته میزان شفافیت هوا بسیار در ضریب بهره برداری از انرژی خورشید مؤثر است.
این مدرس رشته معماری می‌گوید: اگر آلمان با وضعیت آب و هوایی که دارد پایتخت سبز اروپا لقب می‌گیرد و انرژی‌های خورشیدی را با 2000 ساعت آفتابی در سال در اختیار می‌گیرد، چرا در بخش‌هایی از ایران مثل سیستان و بلوچستان، یزد و خراسان جنوبی که 3200 ساعت آفتابی دارد از این انرژی پاک استفاده نشود؟ و از این موهبت الهی، رایگان و پاک بهره برداری نشود؟ مسلماً برای استفاده و بکارگیری این انرژی نیاز به فن آوری و تجهیزات است اما قبل از آن باید به تفکر دوستدار محیط زیست رسید.
خسروی دانش ادامه می‌دهد: انرژی بری ساختمان و شهر بر کسی پوشیده نیست. اگر ندانیم به کدام سمت حرکت می‌کنیم، این انرژی بری هرچقدر که بر اساس روند گذشته جلو برویم، بیشتر خواهد شد. این موضوع دلایل متعددی دارد. اولین و مهمترین دلیل آن ارزان بودن و در دسترس بودن انرژی‌های با منشاء فسیلی است. در مقابل هزینه مطالعات و ساخت تجهیزات دستیابی به انرژی‌های پایدار شاید در نگاه مقطعی و کوتاه گران‌تر است. اما با دانستن این واقعیت که در آینده نه چندان دور سوخت‌های فسیلی به پایان خواهند رسید لزوم حرکت به سوی انرژی‌های پاک بیشتر نمود پیدا می‌کند.
این شهرساز می‌افزاید: هرچه قدر زودتر عمل کنیم شانس بیشتری برای فرار از بحران‌های آتی انرژی خواهیم داشت و کمتر محیط پیرامونی خودمان را آلوده خواهیم کرد. بنابراین تجربه گذشته شهرهای ایرانی همسو با محیط زیست و انرژی مدار می‌تواند راهنمای امروز برای دستیابی به شهرسازی مناسب‌تری باشد تا بتوانیم مصرف انرژی رادر ساختمان‌ها و شهرها کاهش دهیم.
در آینده نه چندان دور زمین خالی از منابع خواهد شد
خسروی دانش می‌گوید: رشد قابل توجه حاصل از تحولات انقلاب صنعتی، یکی از اصلی‌ترین علل افزایش افسارگسیخته جمعیت در جهان است. استفاده فراوان و اکتشافات قابل توجه از منابع نفتی و سوخت‌های فسیلی و مشتقات آنها باعث رفاه بیشتر شده است، بهداشت را بهبود داده است، بیماری‌ها کنترل شده است، ماشین‌ها را در اختیار انسان قرار داده است، کارخانه‌ها ساخته شده است و تولیدات افزایش پیدا کرده است. همه این عوامل باعث افزایش جمعیت انسان بر روی کره زمین شده است.اما در قبال آن گونه‌های گیاهی و جانوری بسیاری منقرض شده و یا درمعرض انقراض قرار گرفته‌اند.
وی ادامه می‌دهد: مفهوم رد پای بوم شناختی یا اکولوژیکال فوت پرینت، محاسباتی دارد که مطرح می‌کند منابع کره زمین برای چه تعداد انسان می‌تواند پاسخگو باشد. در برخی از تحقیقات برآورد شده که در 50 سال آینده، به میزان 2.5 برابر کره زمین منابعی را برای پاسخ گویی به نیاز بشر احتیاج داریم. رد پای بوم شناختی نشان می‌دهد در آینده نه چندان دور زمین خالی از منابع خواهد شد و جمعیت بشر باید به فکر جای دیگری برای زندگی باشند که البته فعلاً هجرت از زمین امکان پذیر نیست.
انرژی در چرخه بازیافت
این معمار عضو کمیته راهبری ساختمان‌های سبز کشور می‌گوید: در ادبیات استفاده از انرژی کسی نمی‌گوید انرژی مصرف نکنیم؛ بلکه توصیه می‌شود بهینه مصرف کنیم. باید از انرژی در بهترین کاربرد ممکن استفاده کنیم و در مرحله دوم از هدر رفت و اتلاف انرژی جلوگیری کنیم. رشد شتابان مصرف انرژی و شدت مصرف آن باعث می‌شود بخش قابل توجهی از انرژی موجود را هدر دهیم. ساختمان‌های خیلی گرم و یا خیلی سرد، استفاده بیهوده از وسایل نقلیه موتوری، عدم استفاده از حمل و نقل عمومی و استفاده از اتومبیل های تک سرنشین و بعضاً پر مصرف، از نمودهای هدر دادن انرژی است.
خسروی دانش اضافه می‌کند: موضوع اخیر و جدیدی که در دو دهه گذشته مطرح شده بازیافت انرژی است. اینکه انسان بتواند انرژی را بازیافت کند یعنی پس از استفاده از انرژی آن را به شکل و شیوه‌ای دیگر در یک چرخه مصرف کند مبحث بسیار مهمی است که نباید در ذهن جا بماند. انرژی هم همچون هر کالای ارزشمند دیگری باید در چرخه بازیافت قرار بگیرد.
افزایش قیمت بنزین بدون فرهنگ‌سازی
وی ادامه می‌دهد: در مقیاس جهانی، دولت‌های قدرتمند و پیشتاز در عرصه توسعه در کنفرانس‌های بین المللی و نشست‌های جهانی تصمیم می‌گیرند که برای نجات زمین و کاهش آلودگی، چه انرژی‌هایی را مصرف کنند و از مصرف کدام انرژی‌ها بکاهند. همچنین استانداردها و گویه‌هایی را مشخص می‌کنند که سهم هرکس برای مصرف انرژی چقدر است و سرانه منطقی مصرف انرژی چقدر باید باشد تا از این طریق به حفظ محیط زیست و پایداری کمک شود.
این مدرس دانشگاه ادامه می‌دهد: وقتی این رویکردهای جهانی تدوین و به جهان عرضه شد، باید قوانین و مقررات و فرهنگ سازی متناسب با آن اتفاق بیفتد. نمی‌توان پیش از تدوین قانون‌های مرتبط به فکر فرهنگ سازی بود. باید راهنمایی‌های مشخصی در اختیار مردم قرار گیرد. هزینه‌ها و پیامدهای مصرف بی حساب انرژی را برای مردم روشن کنیم و سپس انتظار تغییر رویه، رویکرد، تفکر و رفتار را داشته باشیم.
خسروی دانش می‌افزاید: آیا افزایش قیمت بنزین توانست تاثیری در کاهش مصرف این فرآورده استراتژیک داشته باشد؟ ابتدا تاثیری بسیار کوتاه و مقطعی بر این موضوع گذاشت ولی فراموش شد. چرا که همراه با افزایش قیمت بنزین فرهنگ‌سازی صورت نگرفت. کسی برای مردم شرح نداد که افزایش قیمت بنزین به خاطر خود مردم است و امروز شاید بیش از گذشته دچار مشکلات استفاده بی رویه از بنزین هستیم. در مقابل، استفاده از کمربند ایمنی در خودرو را می‌بینیم که همزمان با تدوین و اجرای قانون و جریمه گذاری، فرهنگ سازی هم انجام و باعث دستیابی به نتیجه مطلوب شد.
وی ادامه می‌دهد: در قوانین جاری کشور در حوزه ساختمان مقررات ملی ساختمان وجود دارد. این مقررات عنوان می‌کند که چگونه ساختمان بسازیم. رعایت مقررات مندرج در مبحث 19 مقررات ملی ساختمان مربوط به انرژی سال‌های طولانی مورد بحث است ولی در نحوه اجرا و شیوه کنترل هنوز دچار مشکل هستیم. مهندسین آموزش داده می‌شوند و برای ارتقای پایه امتیاز می‌گیرند، در مقررات شهرداری برای تهیه نقشه‌ها و اخذ پروانه ساختمان گنجانده می‌شود و حتی در برگه تعهد طراح نوشته می‌شود که رعایت مبحث نوزده و سایر مقررات الزامی است ولی اکثراً آن را فقط مهر و امضا می‌کنند و اثرات عدم رعایت آن را نادیده می‌گیرند.
این معمار می‌افزاید: اما این که بتوانیم کارفرما و سازنده را متقاعد کنیم که رعایت این مباحث به نفع خود او و جامعه است هنوز صورت نگرفته است. پس فرهنگ، بخش بسیار مهم و اصلی در استفاده بهینه از انرژی است. صرفه جویی در مصرف انرژی را هم در ادامه خواهد داشت و مردم پی می‌برند که باید به اندازه مصرف کنند.
خسروی دانش می‌گوید: پس از اجرای هدفمندی یارانه‌های سوخت و انرژی تا حدودی توجه مردم به مصارف انرژی جلب شده است اما هنوز کامل نیست. مردم به فیش‌های آب و برق خود نگاه می‌کنند و در جداول مقایسه‌ای می‌توانند مصارف خود را پایش کنند. می‌بینند مصرفشان در طی دوره گذشته چگونه بوده و امروز چگونه مصرف می‌کنند و شاید به فکر بیافتند که در دوره آتی چگونه مصرف کنند بهتر خواهد بود. فرهنگ باید در تمامی اقشار جامعه عمومی شود.
شهرنشینی عجولانه قدرت تفکر را از انسان گرفته است
این معمار با اشاره به تفاوت‌های معماری گذشته و امروز می‌گوید: سؤال اینجاست چرا معماران قدیمی ایران به شکل و شیوه متفاوتی خانه‌ها و عمارت‌ها را می‌ساخته‌اند و امروز آن شیوه فراموش شده است؟ و چرا در ساختمان‌های قدیمی اصفهان احساس آسایش اقلیمی بیشتری می‌کنیم؟ در تابستان بدون هیچ وسیله مکانیکی احساس خنکی و در زمستان احساس متعادل گرما می‌کنیم؟
خسروی دانش ادامه می‌دهد: برای مثال به منظور انطباق پذیری بیشتر با اقلیم گرم و خشک شبستان زمستانی در اغلب مساجد پایین‌تر از سطح بوده است، ارتفاع سقف کوتاه‌تر و دهنه‌های نزدیک‌تری داشته و فضای محدودتری بوده است و همچنین دیواره‌های ضخیم‌تری اطراف آن را گرفته بودند. اما همه این موارد در رشد شتابان تکنولوژی فراموش شده است؛ اغلب معماران امروزی فراموش کرده‌اند به موضوعات و مسائل اقلیمی و محیطی ساختمان پاسخ مناسبی ارائه کنند.
وی می‌افزاید: افزایش سرعت زندگی در دنیای امروز و شهرنشینی عجولانه قدرت تفکر را از انسان گرفته است. معماران گذشته امکان تجربه و زمان بیشتری برای خلق یک فضا داشته‌اند. زمان بیشتری برای تعقل صرف می‌کردند و راهکارهای هوشمندانه‌تری برای مقابله با بحران‌ها و محدودیت‌های موجود پیدا می‌کردند.
این معمار می‌گوید: در اقصی نقاط فلات مرکزی و خشک ایران به روستاها و آبادی‌ها و شهرهایی برمی‌خوریم که شاید تشکیل آنها در این موقعیت جغرافیایی عاقلانه به نظر نرسد، اما خالقان فضا و مکان با راهکارهایی که از میان انتخاب‌های پیش رویشان گزینش کرده‌اند توانسته‌اند کاملاً همسو با محیط در این چنین موقعیت سخت طبیعی زندگی کنند. سقف‌های گنبدی شکل، مصالح متناسب، دیوارها و جداره‌های قطور پیرامون بنا و میزان استفاده از نور طبیعی از راهکارهای مطرح گزینش شده در معماری قدیم ایران است.
بهای آسایش را فراموش کرده‌ایم
خسروی دانش ادامه می‌دهد: امروزه با تکنولوژی‌های مصرف گرایانه موجود، در درجه اول دست خالقان فضا و معمارها برای بازی با فضا بازتر است و در درجه دوم مصرف کنندگان فضا می‌توانند از بخش‌های بیشتری از فضا استفاده کنند و یا در مدت بیشتری از طول شبانه روز فضاها را در اختیار بگیرند. معمار با اتکا به تکنولوژی‌های ساخت، تجهیزات گرمایش و سرمایش و برپایی ساختمان با ستون‌های قدرتمندتر و باریک‌تر می‌تواند پنجره‌های بزرگتری طراحی کند اما این چنین تغییرات تا کجا پیش خواهد رفت؟ و چه بهایی را باید در برابر طبیعت پرداخت کنیم؟
وی می‌افزاید: اغلب مهندسان و معماران درگیر موضوعاتی شده‌اند که نتوانسته‌اند امکانات و قابلیت‌های جدید را در معماری امروز ایران به کار بندند. دست معماری برای تنوع بخشیدن به فضا باز شده است اما همین تنوع و نحوه استفاده از تکنولوژی باعث تخریب و فراموشی ویژگی‌های پایداری معماری قدیم ایرانی شده و آسایش درفضاهای بناهای قدیمی ایرانی از یادها رفته است. اما امروز می‌توانیم هرجایی هرچیزی را با تکنولوژی بسازیم و درکنترل خود در آوریم، نگران این نبودیم که جهت گیری خانه‌ها و شهرهایمان مناسب این اقلیم نیست. چرا که به این فکر نکرده‌ایم این انرژی که امروز برای مقابله با اقلیم استفاده می‌کنیم تا همیشه همراهمان نخواهد بود و به ناپایداری منجر خواهد شد.
این معمار ادامه می‌دهد: معمار بهای آسایش را فراموش کرده است. آسایش را از طریق تکنولوژی ساخت و تجهیزات وابسته فراهم کرده اما بهای این تکنولوژی را در نظر نگرفته است. استحصال بیشتر فضا مورد توجه معمار بوده اما استحصال بیشتر فضا باعث شده منابع انرژی تجدید ناپذیر و ارزشمند را از دست بدهیم.
خسروی دانش خاطرنشان می‌کند: وقتی به معماری عمارت باغ دولت آباد یزد، مسجد جامع اصفهان، هتل کاروانسرای عباسی اصفهان، مدرسه چهارباغ، حمام شیخ بهایی، خانه منوچهری و خانه طباطبایی کاشان نگاه می‌کنیم، در می‌یابیم که معمار ایرانی سال‌ها پیش نمونه‌های قابل استنادی از معماری طبیعت گرا و سبز را ساخته است، اما متاسفانه از آنها درس نگرفته و ویژگی‌های آنها را به روز نکرده وکلا به دست فراموشی سپرده‌ایم. حال عده‌ای درصدد ساخت ساختمان‌های نمونه انرژی با اصول و استانداردهای خارجی هستند و هنوز در این زمینه به دنبال تفکر خارجی بهتر از داخلی می‌روند.
معماری در وقت پس از پایان بازی
وی اضافه کرد: معماری و شهرسازی امروز ایران در مبحث انرژی نه تنها از 90 دقیقه بازی عقب مانده است. حتی به دو نیمه 15 دقیقه‌ای هم نرسیده و در وقت بعد از پایان بازی به سر می‌برد. اکنون اقداماتی در حال انجام است، توجهات جلب شده و قوانینی مصوب شده، آیین نامه‌های اجرایی وجود دارد، مقررات و شیوه‌های طرح، نظارت و اجرا در سازمان نظام مهندسی ساختمان تدوین شده است. مهندسین دانش آموخته‌ای وجود دارند، اما این حرکات همسو و یک پارچه نیستند. اگر می‌خواهیم رشدی در این زمینه داشته باشم ناگزیریم که به موضوعات انرژی توجه ویژه داشته باشیم و آن را بیش از پیش جدی بگیریم. استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر و پاک را در طراحی و ساخت ساختمان‌ها در دستورکار اصلی و حمایت همه جانبه قرار دهیم و همه برای داشتن محیطی پایدار تلاش کنیم.
انرژی جوهر جهان است. آنچه حیات و زندگی را تداوم می‌بخشد و به ماده ساختار می‌دهد چیزی جز انرژی نیست. هدر دادن انرژی اسلحه‌ای است که زمان، ماشه آن را می‌کشد و خیلی زودتر از آنچه فکر کنیم بحران‌های کمبود انرژی جهان را به زمین خواهد زد و تمدن بشر را قرن‌ها به عقب خواهد راند. بقای انسان در خطر است...
منبع:ایسنا
انتهای پیام/
