***

مسلمان باید بهترین رفتار اجتماعی را داشته باشد؛ زیرا بندگی خداوند تنها با نماز و روزه نیست، بلکه با  نیکی و احسان به دیگران و رفتارهای پسندیده اجتماعی است که در آیات و روایات بر آن تاکید شده است. از نظر امام‌رضا(ع) بهترین بنده کسی است که خصوصیات خوب را نسبت به خدا و خلق دارا باشد و به شکل ملکه این رفتارها در او نهادینه شده باشد. وقتی از امام‌رضا(ع) در باره بهترین بندگان خدا پرسش می‌شود ایشان می فرماید: آنان كه هرگاه نيكى مى‌كنند، خوشحال مى شوند، هرگاه بدى مى‌كنند، استغفار مى كنند، هرگاه چيزى به آنان داده مى‌شود، ، هرگاه مبتلا و گرفتار مى شوند، شكيبايى مى كنند، و هرگاه خشمگين مى شوند، عفو و گذشت مى كنند.(مسند الامام الرضا(ع)، ج 1 ص 284)

در روایت پیشین بر شکر نعمت به عنوان یکی از خصوصیات بهترین بندگان تاکید شده است. این شکرگزاری، اختصاصی به شکر از خدا ندارد، بلکه بنده خوب کسی است که از هر کسی که خیری رساند تشکر می کند و شکر زبانی و قلبی و عملی به جا می آورد. اصولا از نظر امام‌رضا(ع) کسی که شکر بنده را به جا نیاورد شکر خالق را به جا نمی آورد. آن حضرت(ع) می فرماید: مَنْ لَمْ يَشْكُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقينَ، لَمْ يَشْكُرِ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ؛  هركس كه صاحبان نعمت و نيكى  مردمی را  تشـكّر و سـپاس نـكنـد، خداى متعال را هم سپاس نكرده است. (عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 27)

کسی که در برابر نعمت دهنده حاضر و شاهد، رسم ادب به جا نمی آورد و شکر نمی‌گزارد به طور طبیعی نسبت به نعمت دهنده غایب که در عالم شهود و ماده دیده نمی شود، رسم ادب به‌جا نخواهد آورد و سپاسگزار نعمت او نخواهد بود.

از امام‌رضا(ع) روايت است که ایشان شکر توانگری را این گونه دانسته است: كسى كه يكى از برادران دينى‌اش براى كارى به او پناه آورد ولى او، با آنكه مى‌تواند، پناه ندهد و كارى برايش نكند، رشته ولايت خداى متعال را بريده است.(بحار الانوار، ج 72، ص 181)

انسان موجودی اجتماعی است؛ زیرا از نظر عاطفی و نیز از نظر بر آوردن نیازهای مادی و دنیوی خویش به دیگران نیازمند است. انسان به تنهایی نمی تواند روزگار بگذراند و از همین روست که خداوند بر هر انسانی زوجی قرار داده تا در کنار او به آرامش برسد.

البته عواطف انسانی تنها با زوج بر آورده نمی‌شود بلکه برخی از ابعاد آن با فرزند و برخی دیگر با دوستان و مانند آن برآورده می شود. ظرف عواطف انسانی بسیار گسترده است و باید این ظرف با همه علل و عوامل مناسب پر شود. از این  رو بهترین زندگی را کسی دارد که از نظر آسایشی و آرامشی تکمیل باشد و همان طوری که به نیازهای مادی اش به درستی پاسخ داده می شود به نیازهای عاطفی و روانی اش نیز پاسخ مناسبی داده شود. امام‌رضا(ع) به این دو اصل سعادت و مولفه اساسی آن توجه داشته و به عنوان نمونه در روایتی در پاسخ به آن اشاره می کند. در روایت است: از حضرت رضا(ع) پرسيدند: بهترين خوشى و لذّت دنيا چيست؟ فــرمـود: خـانه وسـيع و زیادی دوسـتان.( بحار الانوار، ج 71، ص 177)

البته دوست گرفتن ممکن است آسان باشد، ولی نگهداشتن او و پایداری در دوستی بسیار سخت است. به طوری که اگر کسی بتواند دوستان ثابتی داشته باشد یا قدر خود و آن دوست را بداند. این ارتباط پایدار موجب می شود تا انسان با شخص احساس قرابت و خویشی کند به طوری که با برخی از خویشان چنین احساسی ندارد. ابراهيم بن عباس مى گويد شنيدم كه حضرت رضا(ع) مى فرمود:  مَـوَدَّةُ عِشْـرينَ سَنَـةً قَرابَـةٌ؛ دوسـتى بيست سـال، در حكم خويشاوندى است. (بحار الانوار، ج 71، ص 175)

البته چنانکه گفته شد بخشی مهمی از عواطف و احساسات انسان را همسـر شـايسـته پوشش می دهد و انسان باید دنبال همسر خوب و مناسب باشد و اگر چنین همسری یافت که هم دوست و هم یار و یاور او باشد ، بهترین زندگی را خواهد داشت.  از امام‌رضا(ع) روايت است: بنده مؤمن، هيچ بهره اى نبرده كه بهتر از همسر خوب و شايسته اى باشد كه هنگام حضور شوهر، مايه خوشحالى او باشد و در غياب شوهر، نگهدار ناموس و مال او باشد.(مسند الامام الرضا(ع)، ج 2، ص 256)

مومن کسی است که همواره رفتار و کردار خویش را محاسبه کرده و بد و خوب آن را بسنجد و میزان صعود و سقوط را ارزیابی کند. در آیات و روایات بر محاسبه نفس تاکید شده است. چنین عملی موجب می شود تا انسان خود را نسبت به هدف و مقصد و مقصود بسنجد و بداند تا چه اندازه دور یا نزدیک است؟

امام‌رضا(ع) در باره محاسبه نفس فرموده است: مَنْ حاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفِلَ عَنْها خَسِرَ؛ هركس به حساب خودش رسيدگى كند، سود مى برد وهركس از خود (و اعمالش) غافل شود، زيان مى كند. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 302)

از سوی دیگر باید بدانیم که همواره اعمال ما پیوسته به پیامبر(ص) و امامان(ع) عرضه می‌شود و آنان هستند که در آخرت به عنوان شاهد اعمال گواهی خواهند داد. خداوند می فرماید: بگو: «هر كارى مى‏خواهيد بكنيد، به تحقیق خدا و پيامبر او و مؤمنان در كردار شما خواهند نگريست و به تحقیق به سوى داناى نهان و آشكار بازگردانيده مى‏شويد پس شما را به آنچه انجام مى‏داديد آگاه خواهد كرد.»(توبه، آیه 105)

از امام‌رضا(ع) روايت شده است: كارهاى امّت پيامبر، چه نيكان و چه بدكاران، هر بامداد به محضر رسول خدا(ص) گزارش و عرضه مى شود، پس حذر كنيد! (همان، ص 339)

اگر با چنین نگاهی به جهان بنگریم و بینش و نگرش ما این گونه باشد در آن صورت همواره مواظب اعمال خود خواهیم بود تا کاری بر خلاف آموزه های وحیانی اسلام نداشته باشیم. این گونه است که سبک زندگی ما تحت تاثیر این باور و اعتقاد و فلسفه قرار گرفته و کارهای خوب انجام داده و از کارهای زشت  پرهیز می‌کنیم.

انسان در زندگی تمایل دارد که شاد و مسرور زندگی کند و از حزن و غم و اندوه دور باشد. انسان مسلمان هیچ علاقه ای به حزن و اندوه ندارد بلکه سرور و شادی همواره جزو زندگی اوست. از این رو اگر مصیبتی در زندگی خود یا اطرافیان بیابد نومید نمی شود و به حکم الهی گردن نهاده و صبر پیشه می گیرد.(بقره، آیه 156؛ حدید، آیات 22 و 23)

همچنین مومن هر چند خود را سرگرم لهو و لعب دنیا نمی کند ولی این طوری نیست که از چیزهای مباح و حلال دست بردارد و از آن بهره نبرد، بلکه نصیب خود را  از طیبات دنیا می‌گیرد و مسرور و شاد زندگی می کند و از آسایش و آرامشی که خداوند نصیب  او کرده بهره مند می‌شود.

در آیات و روایات بیان شده که تفریحات سالم هرگز خلاف بندگی و مسلمانی نیست و حتی پیامبر(ص) با امیرمومنان علی(ع) به گردش می رفت و در بوستان به سیاحت و تفریح می‌پرداختند و با هم مزاح می کردند که داستان خوردن رطب و هسته آن بسیار معروف و مشهور است.»(الخزائن، ملا احمد نراقي به نقل از: 1001 داستان از زندگاني امام علي(ع)، محمّد رضا رمزي اوحدي، انتشارات سعيد نوين )

امام‌رضا(ع)به مسئله تفریحات سالم اشاره کرده و فرموده است: براى خودتـان بهره اى از دنيـا قرار دهـيد، به اينكه خواسته هاى دل را از حلال به آن بدهيد، تا حدّى كه مروّت را از بين نبرد و اسراف در آن نباشد، و بدين وسيله، بر كارهاى دين، كمك بجوييد. (فقه الرضا، ص 337)

در سبک زندگی اسلامی بر احترام به والدین و احسان و نیکی به آنان بویژه در کهنسالی تاکید شده و اینکه فرزند بی چشمداشتی باید خدمت رسانی کند و غرولند را کنار بگذارد و منتی بر کارش نگذارد.(بقره، آیه 83؛ نساء، آیه 36؛ انعام، آیه 151، اسراء، آیه 23)

احترام به والدین از واجبات اسلامی است. در سبک زندگی اسلامی خود فرزند باید مسئولیت کارهای والدین را به عهده بگیرد و این گونه نباشد که آنان را از محبت و مودت خویش محروم کرده و آنان را تنها گذاشته و فقط گهگاهی به آنان سر بزند.

امام‌رضا(ع) درباره تکریم و احترام به پدر می‌فرماید:  بر تو باد كه از پدر، فرمانبردارى كنى، به او نيكى كنى، در برابرش فروتنى و كرنش و بزرگداشت و احترام داشته باشى و صدايت را در حضور او پائين بياورى. (فقه الرضا، ص 334)

آن حضرت در همین راستا صـله رحِم را مورد تاکید قرار می‌دهد و آن را یکی از موجبات افزایش عمر دانسته و می فرماید: گـاهى كسى صـله رحـم مى كنـد، در حالى كه از عمرش سه سال باقى است. خـداونـد (بـه خـاطر ايـن عمـل) باقى مانده عمر او را سى سال مى كند و خــدا آنچـه بخـواهد مى‌كنـد. (اصول كافى، ج 2، ص 150)

البته ایشان حد و  مـرز اطاعت والـدين را نیز مشخص کرده است؛ چنانکه در نوشته امام به مأمون آمده است: بِرُّ الْوالِدَيْنِ واجِبٌ وَاِنْ كانا مُشْرِكَيْنِ وَ لا طاعَةَ لَهُما فى مـَعْصِيَةِ الْخـالِقِ؛ نيكى به پدر و مادر واجب است، هرچند مشرك باشند، ولى در راه معصيت آفريدگار، اطاعتى از آن دو نيست. (بحار الانوار، ج 71، ص 72)

در سبک زندگی اسلامی بر چگونگی تعامل با مردم و معاشرت با آنان توجه خاص شده و روابط میان هر شخصی با دیگران در ابعاد گوناگون اجتماعی بر اساس نقش ها تبیین و تشریح شده است. این گونه است که به هر کسی می آموزد در نقش پدر و پسر و همسر و دوست و مانند آن چگونه رفتاری در پیش گیرد که بهترین ها باشد.

 به عنوان نمونه امام‌رضا(ع) درباره تعامل با دیگران در جایگاه نقش های گوناگون می فرماید:  با حاكم، با احتياط همنشينى كن، با دوسـت، هـمراه با تواضـع، با دشمن، همراه با هشيارى و پرهيز و با عمـوم مـردم با خوشـرويى. (بحار الانوار، ج 75، ص 355)

انسان مومن نباید در راستای ريـاست طلبى بر مردم تلاش کند بلکه خود را خدمتگزار مردم دانسته و در خدمت باشد. نگاه مسلمان نسبت به دیگران این گونه است.  معمر بن خلاّد، نزد آن حضرت از مردى ياد كرد و گفت او رياست طلب است. حضرت فرمود:  وجود  دو گرگ درنده در گله بى چوپان، به اندازه رياست طلبى در دين يك مسلمان زيانبار نيست! (اصول كافى، ج 2، ص 297)

ایشان درباره يـارى ناتـوان نیز فرموده است: عَوْنُكَ لِلضَّعيفِ مِنْ اَفْضَلِ الصَّدَقَةِ؛ از بهـترين نـوع صـدقـه، يارى كردن تو نسبت به ناتوان است. (تحف العقول، ص 446)

البته انسان باید توجه بیشتری نسبت به ضعیف و ناتوان داشته باشد نه آنکه توجهش به دارا و قدرتمند باشد؛ زیرا این نوعی بی عدالتی است که باید در قیامت پاسخ گوی آن رفتارش باشد. امام‌رضا(ع) فرمود:  هركس مسلمان تهيدستى را ديدار كند و به او سلام دهد، اما متفاوت با سلامى كه به ثروتمندان مى دهد، روز قيامت، خداوند را ديدار مى كند، در حالى كه خدا بر او خشمگين است. (عيون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 57)

پس انسان تا می تواند باید دستگیر نیازمندان از هر قشر و طائفه ای باشد و کوتاهی نکند.  در همین راستا امام‌رضا(ع) در بیانی دیگر درباره كمـك به ديـگران می فرماید: كسى كه گِره از كار مؤمنى بگشايد و شادش كند، خداوند هم در روز قيامت، كارِ بسته او را مى گشايد. (اصول كافى، ج 2، ص 200)

انسان باید مواظب این مطلب باشد که هـمدلى و هـمراهى حتی با نیت، شدنی است و این گونه نیست که حتما خودش کاری را انجام دهد بلکه اگر کسی کار خوب و یا بدی انجام دهد و بدان راضی باشد خودش نیز همان گونه خواهد بود و آثار خوب و بد آن کار به او نیز می رسد ، چنانکه از قوم صالح تنها یکی از اشقیاء ناقه را پی کرده و کشت ولی چون همه راضی به آن بودند خداوند همه را عذاب کرد. بنابراین مواظب باشیم که همراهی ما با دیگران در هر کاری با همدلی نیز تحقق می یابد؛ امام‌رضا(ع) فرموده است: مَنْ غابَ عَنْ اَمْرٍ فَرَضِىَ بِهِ كانَ كَـمَنْ شَهِـدَهُ وَ اَتـاهُ؛   كسى كه از صحنه كارى غايب باشد، اما به آن كار (چه نيك و چه بد) راضى باشد، همچون كسى است كه در صحنه عمل حاضر بوده و آن را انجـام داده اسـت. (توحيد، صدوق، ص 392)

 

از نظر امام‌رضا(ع) در عمل اجتماعی، سـودمندترين پرهـيزگارى ترک اذیت و آزار دیگران به ویژه مومنان است. از امام‌رضا(ع) روايت شده است: بدان كه هيچ ورع و پرهيزگارى، سودمندتر از پرهيز از حرامهاى خدا و اجتناب از اذيّت مؤمن نيست. (فقه الرضا(ع)، ص 356.)

باید با مردم خوب تا کرد و کاری نکرد که مردم از مرگ ما آسوده شوند. امام‌رضا(ع) هنگام عيادت از يكى از اصحابش فرمود: مردم دو دسته‌اند: يكى آنكه با مـرگ، آسـوده مى شود. ديگرى آنكه مردم با مرگش از دست او آسوده مى‌شوند. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 263)

عـمل صالح؛ عامل نجـات

از نظر اسلام نیت خوب و عمل صالح است که انسان را بالا می برد(فاطر، آیه 10) هر چند که اموری دیگر چون محبت و مودت اهل بیت‌(ع) نیز نقش دارد که خود بخشی از عمل صالح و ایمان واقعی است . اما انسان باید مواظب باشد که بدون عمل صالح و یا تنها بسنده کردن به محبت اهل بیت نمی تواند کارساز باشد. امام‌رضا(ع) به شیعیان هشدار می دهد و می فرماید: لاتَدَعُوا الْعَمَلَ الصّالِحَ وَ الإجْتِهادَ فى الْعِبادَةِ، اتِّكالاً عَلى حُبِّ آلِ محمّدٍ عليهم السلام؛ كار شايسته و كوشش در پرستش و عبادت را، تنها به اعتماد و پشت گرمىِ محبّت آل محمّد رها نكنيد. (فقه الرضا(ع)، ص 339)

اگر بخواهیم داستان چنین افرادی را تمثیل وار بیان کنیم باید گفت چنین اشخاصی مثل کسی هستند که گوشه ای نشسته و می خواهند خرما به دهانشان بیاید؛ در حالی که خداوند حتی به حضرت مریم(س) فرمان می‌دهد که یک تکانی به خودش دهد و درخت خرما را بتکاند تا رطب تازه بریزد و از آن بهره مند شود. یعنی تنها به اتکای دعا نباشد بلکه تلاشی هم داشته باشد.(مریم، آیه 25)

امام‌رضا(ع) نیز می فرماید: مَنْ سَأَلَ اللّهَ التَّوفيقَ وَ لَمْ يَجْتَهِدْ، فَقـَدِاسْتـَهْزَءَ بِنـَفْسِهِ؛ هركس از خداوند، توفيق بطلبد ولى تلاش نكند، او خـود را مسـخره كـرده اسـت. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 283)

از دیگر اعمال اجتماعی هر مسلمانی امر به معروف و نهی از منکر است و گرنه اگر سکوت کند همانند اصحاب السبت جزو زشت کاران شمرده و مجازات می شود و اگر همدلی کند که دیگر همراهی آن یقینی است چنانکه گذشت.

خداوند قـرآن را به عنوان راه هـدايت فرستاده و ما باید از آموزه های آن درس بگیریم و راه دیگر را نرویم که گمراه می شویم.  ريّان بن صلت مى گويد: از حضرت رضا(ع) پرسيدم: اى پسر پيامبر! درباره قرآن چه مى فرمايى؟ فرمود:  قـرآن كلام خــداست، از آن فـراتر نـرويـد و هدايت را در غير قرآن مجوييد كه گمراه مى‌شويد. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 308)

همین قرآن به ما می آموزد که امر به معروف و نهی از منکر و توصیه دیگران به حق و صبر در راه حق در کنار عمل صالح و نیت خیر تنها راه رهایی از خسران ابدی انسان است.(سوره عصر) پس باید همواره این مسئله را در نظر داشته باشیم. اگر این گونه رفتار نکنیم آثار زیانباری در دنیا و آخرت گریبانگیر ما خواهد شد.

امام‌رضا(ع) در این باره هشدار داده و می‌فرماید: حتـما امر به معروف و نهى از منكر كنيد، وگرنه اشرارتان بر شما مسلّط و حاكم مى‌شوند، آنـگاه خوبانتـان هم دعـا مى كنند، امّا دعـايشان مستجـاب نمى شـود. (وسائل الشيعه، ج 11، ص 394)

اصولا بسیاری از بلایا و گرفتاری های ما به سبب همین ترک امر به معروف و نهی از منکر است؛ زیرا دنیا جایی است که عـمل‌ها در همین دنیا عكس العـمل‌هایی را به دنبال دارد. از جمله از امام‌رضا(ع) روايت شده است که فرمود: هرگاه زمامداران دروغ بگويند، خشكسالى مى‌شود. هرگاه حاكم، ستم كند، حـكومت سست مى‌شود. و هرگاه زكات نپـردازند، چهـارپايان مى مـيرند. (امالى، شيخ مفيد، ص 310)

گاهی بی توجهی به امری کوچک زمینه را برای کارهای بد و زشت بزرگ فراهم می‌آورد، حتی می‌توان گفت ريشـه گنـاهان بزرگ نایده گرفتن برخی از کارهای کوچکی است که مرتکب می شویم و یا می بینیم و سکوت می کنیم. امام‌رضا(ع) فرمود: گناهان كوچك، راهى به سوى گناهان كبيره است. هر كس كـه در گنـاهان كوچـك از خــدا نترسـد، در مورد گناهان بزرگ و بسيار هم از او نمى ترسد. (مسند الامام الرضا، ج 1، ص 290)

از نظر آموزه های اسلامی هر گـناه نـو، بـلاى نـو را به دنبال می آورد. عباس بن هلال شامى می‌گوید شنيدم امام‌رضا(ع) مى‌فرمود: هـرگاه كه بندگان، گناهان تازه پـديد آورنـد كه قبلاً مرتكب نمى شدند، خداوند بلاى تازه اى برايشان پيش مى آورد كه قبلاً نمى شناختند. (وسائل الشيعه، ج 11، ص 240)

انسان مومن باید حلال خور و بخشنده باشد. هم خود از نعمت های الهی بهره گیرد و هم به دیگران بدهد و خیرات و انفاق داشته باشد.

حلال خوری در همین دنیا آثار و برکاتی دارد که از جمله آن چیزی است که امام‌رضا(ع) فرموده است:  كسى كه به مال حلال اندك، راضى شود، مخارجش سبك مى شود، خانواده‌اش برخوردار مى گردند، خداوند او را به درد و درمان دنيا بينا مى كند و ا و را سالم و بى گناه از دنيا به دارالسلام بهشت بيرون مى برد.(مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 269)

همچنین حلال خور باید بخشنده باشد؛ چرا که بخشندگی جزو اصول اسلام است که خداوند در ایات قرآن از جمله آیه 3 سوره بقره انفاق را در کنار عبادت خویش قرار داده است. پس مومن همواره باید سخاوتمند بوده و از بخل پرهیز کند؛ زیرا بخيل از زندگی اش خیر نمی‌بیند.  امام‌رضا فرمود:  بخشنده و سخاوتمند، از غذاى مردم مى خورد، تـا از غـذايش بخـورنـد، ولى بخيل از غذاى ديگران نمى خورد، تـا از غـذاى او نخورنـد.( مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 295) 

منبع: کیهان

انتهای پیام/