به گزارش حوزه سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان؛ براساس تبصره یک قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» مصوب 21 مهر ماه 1394 مجلس شورای اسلامی مقرر داشت که «وزیر امور خارجه موظف است روند اجرای توافقنامه را هر سه ماه یک بار به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گزارش دهد.»

وزارت امور خارجه کشورمان دوشنبه 26 مهر ماه سومین گزارش سه ماهه خود درباره روند اجرای برجام را به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی تقدیم کرد. این گزارش روند اجرای برجام در فاصله زمانی سه ماهه 26 تیر ماه تا 26 مهر ماه را در برمی‌گیرد.

دستگاه دیپلماسی پیش از این نیز در 26 فروردین و 26 تیر ماه گزارش اول و دوم خود در خصوص اجرای برجام را به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ارائه داده بود.

متن کامل گزارش سه ماهه وزارت امور خارجه به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی به شرح زیر است:

مقدمه

برنامه جامع اقدام مشترک «برجام» که در 23 تیر ماه 1394 بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای موسوم به 1+5 مورد توافق قرار گرفت، پس از تصویب شورای عالی امنیت ملی، مجلس شورای اسلامی و تأیید نهایی مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی)، در تاریخ 26 دی‌ماه 1394 رسماً به مرحله اجرا درآمد. تبصره یک قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» مصوب 21/ 7 /1394 مجلس شورای اسلامی مقرر می‌دارد «وزیر امور خارجه موظف است روند اجرای توافقنامه را هر سه ماه یک بار به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گزارش دهد».

نخستین گزارش سه‌ماهه از اجرای برجام در فروردین ماه 1395 و دومین گزارش سه‌ماهه در تیرماه 1395 تقدیم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی شد. گزارش حاضر، سومین گزارش سه‌ماهه از روند اجرای برجام،‌ مربوط به فاصله زمانی 26 تیرماه تا 26 مهرماه 1395 است. در فاصله زمانی میان دومین و سومین گزارش سه‌ماهه فهرست و تصویر اسناد مربوط به اعلام مکتوب رفع تحریم‌های مرتبط با برجام از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا، اصلاحیه مربوط به ظرفیت تولید آب سنگین اراک و پاسخ به 35 سوال کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در خصوص برجام،‌ برای ریاست محترم آن کمیسیون ارسال شد.

سومین گزارش سه‌ماهه از اجرای برجام، شامل عمده‌ترین تحولات سه‌ماهه گذشته در حوزه‌های رصد و نظارت،‌رفع تحریم‌ها و فعالیت‌های هسته‌ای است. این تحولات نسبت به سه‌ماهه قبل گزارش می‌شوند و در حقیقت مکمل گزارش پیشین است. بنابراین برای اطلاع از آخرین وضعیت در هر حوزه می‌بایستی آن چه در گزارش قبلی آمد نیز مدنظر و مورد توجه واقع شود. در عین حال گزارش کامل و جزیی از فعالیت‌های دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها می‌بایستی توسط خود ایشان گزارش شود. طبق روال گزارش‌های پیشین، در پایان به چالش‌های موجود نیز پرداخته می‌شود.

بخش نخست - عمده‌ترین تحولات سه‌ماهه گذشته در حوزه رصد و نظارت،‌ شامل:

- نامه وزیر امور خارجه به خانم موگرینی

- برگزاری اولین کمیسیون مشترک برجام در سطح وزیران امور خارجه

- برگزاری چهارمین و پنجمین کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان وزیران

- رصد و گزارش تحولات به مراجع ذیربط

- کانال خرید برجام

- فضای سیاسی و بین‌المللی

بخش دوم - عمده‌ترین تحولات سه ماه گذشته در حوزه رفع تحریم‌ها:

- روابط کارگزاری بانکی و گشایش اعتبارات

- انتشارات پرسش و پاسخ‌های جدید توسط آمریکا

- حوزه نفت، گاز و پتروشیمی

- صدور مجوز فروش هواپیماهای مسافربری به ایران

- صدور مجوز عمومی برای شرکت‌های هوایی خارجی جهت پرواز منظم به ایران

- تعمیرات و تأمین قطعات هواپیما

- رشد مبادلات تجاری

- حمل و نقل ریلی

- شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران

- شرکت ملی نفتکش ایران

- آخرین وضعیت فهرست‌های تحریمی مرتبط هسته‌ای

- گزارش نهادهای بین‌المللی از وضعیت اقتصادی ایران در دوره پسابرجام

- همکاری با شرکت‌های خودروسازی

بخش سوم - عمده‌ترین تحولات سه ماه گذشته در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای:

- تعامل با آژانس با هدف راستی‌آزمایی انجام تعهدات جمهوری اسلامی ایران

- راکتور آب سنگین اراک

- فعالیت‌های مربوط به آب سنگین

- غنی‌سازی

- تحقیق و توسعه، تولید و موجودی سانتریفیوژ

- ذخایر

- تأسیسات فوردو

- اقدامات شفاف‌ساز

- همکاری‌های دو یا چندجانبه برای توسعه صنعت هسته‌ای

- افزایش همکاری‌های علمی و تحقیقاتی

بخش چهارم: چالش‌ها

- اهمال و تعلل طرف آمریکایی در اجرای تعهدات

- تحریم‌ها و محدودیت‌های باقیمانده

- محدودیت‌های گروه ویژه اقدام مالی

- رتبه‌بندی ریسک

- منفعت‌طلبی برخی شریکان اقتصادی

- فضای ایران‌هراسی

- زمان‌بر بودن به‌روزرسانی موسسات مالی و بانک‌های داخلی

بخش نخست: عمده‌ترین تحولات سه ماه گذشته در حوزه رصد و نظارت

1 - نامه وزیر امور خارجه به خانم موگرینی

به منظور مقابله با برخی تعلل‌های جدی طرف‌های اروپایی و آمریکایی در فراهم کردن فضای مناسب برای اجرای موفق برجام، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نامه مهمی در تاریخ 12 شهریور 1395 (2 سپتامبر 2016) برای خانم فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی به عنوان هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام، ارسال کرد.

در این نامه وزیر امور خارجه با اشاره به پایبندی کامل ایران به تعهدات خود وفق برجام،‌ ضرورت اتخاذ اقدامات لازم از سوی طرف‌های مقابل برای اجرای موثر تعهداتش را یادآور شده و تاکید کرده است که تداوم حیات توافق‌های بین‌المللی تنها با پایبندی متقابل دو طرف ممکن است. وزیر امور خارجه در ادامه ضمن بیان نمونه‌هایی از تعلل یا اهمال طرف‌های مقابل به‌خصوصا آمریکا و برخی کشورهای اروپایی در اجرای موثر تعهدات خود در زمینه رفع تحریم‌ها، خواستار تشکیل جلسه کمیسیون مشترک در سطح وزیران امور خارجه برای رسیدگی به موارد تعلل طرف‌های مقابل و رفع موانع بهره‌مندی کامل ملت ایران از ظرفیت‌های برجام شد.

مهم‌ترین مواردی که از عملکرد نامطلوب طرف مقابل در این نامه مورد اشاره قرار گرفته است عبارتند از مشکلات مالی و بانکی، تضمین «دسترسی ایران به حوزه‌های تجارت، فن‌آوری، تامین مالی و انرژی» وفق بند 33 برجام و تاخیر غیرموجه آمریکا در صدور مجوز فروش هواپیماهای مسافربری به ایران که از جمله تکالیف طرف‌های برجام است.

2 - برگزاری اولین کمیسیون مشترک در سطح وزیران امور خارجه

بنابر درخواست جمهوری اسلامی ایران در نامه فوق الذکر، اولین جلسه کمیسیون مشترک در سطح وزیران امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، کشورهای 1+5 و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی، به منظور رسیدگی به نگرانی‌های ایران در حوزه رفع تحریم‌ها، روز پنج‌شنبه یکم مهر 1395 در مقر سازمان ملل متحد (نیویورک) برگزار شد.

در این جلسه اهمیت تاریخی برجام مورد توجه قرار گرفت و بر ضرورت تداوم اجرای دقیق مفاد آن از سوی همه طرف‌ها تاکید گردید. مضافاً‌ اهم مشکلات و موانع اجرای موثر برجام در زمینه رفع تحریم‌ها مطرح و مسئولیت تک تک اعضای برجام در عمل به تعهدات خود و اطمینان از منتفع شدن ملت ایران از آثار رفع تحریم‌ها مورد تاکید قرار گرفت. وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در این جلسه تاکید نمود اصل عمل متقابل، مهم‌ترین بنیان اجرای هر توافق بین‌المللی است، لذا باید اطمینان حاصل کرد که تعهدات مندرج در این توافق به صورت دو جانبه و متقابل انجام شود. موضوع مذاکرات، محدود و مخصوص به مساله هسته‌ای بوده و نباید اجازه داد اختلافات و مسائل در سایر حوزه‌ها، اجرای تعهدات متقابل برجامی را متاثر یا مشروط و منوط به خود سازد.

رایزنی‌ها و تلاش‌های صورت گرفته چند ماه گذشته که منجر به درخواست تشکیل کمیسیون مشترک در سطح وزیران خارجه از سوی ایران شد، اثر ملموسی در حساس کردن طرف‌های مقابل نسبت به مطالبات کشورمان و جدی بودن نگرانی‌های مطرح شده از سوی ایران داشته است. صدور مجوز فروش هواپیما به ایران برای ایرباس و بویینگ یک روز قبل از اجلاس وزیران، از این منظر قابل تحلیل است.

3 - برگزاری چهارمین و پنجمین کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان وزیران خارجه

یکی از راهکارهای عمده جهت پیگیری اجرای تعهدات طرف‌های مقابل برجام، سازوکارهای مربوط به کمیسیون مشترک برجام، متشکل از نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای 1+5 با هماهنگی اتحادیه اروپایی است. نشست‌های کمیسیون مشترک برجام به صورت ادواری در سطح معاونین وزرای خارجه تشکیل و به موازات آن نشست‌های کارشناسی نیز برگزار می‌شود. چهارمین نشست کمیسیون مشترک برجام در تاریخ 29 تیرماه 1395 در شهر وین، و پنجمین نشست در تاریخ 31 شهریور 1395 در محل دفتر اتحادیه اروپایی نزد سازمان ملل متحد در نیویورک، با حضور معاونان وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران و کشورهای 1+5 و معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی برگزار شد. در این دو نشست ضمن مرور آخرین وضعیت اجرای برجام در هر دو حوزه هسته‌ای و رفع تحریم‌ها، نقطه نظرات، ملاحظات و نگرانی‌های دو طرف در خصوص مسائل و اختلاف‌های موجود در دو حوزه مذکور مطرح و مقرر شد اقدامات مقتضی برای رسیدگی به آن‌ها از سوی دو طرف صورت گیرد.

همان‌طور که اشاره شد، به موازات جلسات کمیسیون مشترک نشست‌های کارشناسی برای بررسی تفصیلی موضوعات هسته‌ای و رفع تحریم‌ها برگزار می‌شود. ابهام‌زدایی از رفع تحریم‌ها وفق برجام و ایجاد تاثیرات مورد انتظار از جمله دستور کارهای نشست‌های کارشناسی در حوزه رفع تحریمی است که انتشار و اصلاح پرسش و پاسخ‌های متداول وزارت خزانه‌داری آمریکا یکی از نتایج حاصله آن است.

4 - رصد و گزارش تحولات به مراجع ذیربط

ماده 3 قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام، دولت را موظف کرده است هرگونه پایبند نبودن طرف مقابل در زمینه لغو موثر تحریم‌ها، بازگرداندن تحریم‌های لغو شده و یا وضع تحریم‌های جدید تحت هر عنوان دیگر را به دقت رصد و اقدامات متقابل در جهت احقاق حقوق ملت ایران را انجام دهد.

شایان ذکر است بر اساس تصمیم مراجع عالی و ذی‌صلاح کشور، هیات عالی نظارت بر اجرای برجام مرجع نهایی بررسی گزارش‌ها،‌ احراز موارد نقض و پایبند نبودن طرف‌های مقابل به تعهدات و در نهایت تصمیم‌گیری در خصوص نحوه واکنش به نقض احتمالی تعهدات طرف های دیگر برجام تعیین شده است. در همین چارچوب، پایبندی طرف های دیگر برجام تعهدات و اقدامات انجام شده از سوی آنان، از سوی وزارت خارجه و نهادهای ذیربط رصد و از طریق گزارش‌های موردی و دوره‌ای، میزان پایبندی سایر کشورها به تعهدات برجامی خود به هیات مزبور و سایر مراجع ذیصلاح کشور منعکس می‌شود.

5 - کانال خرید برجام

در دوران پیش از برجام و وفق قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت، علاوه بر تحریم‌های گسترده‌ای که علیه ایران برقرار شده بود، صادرات هرگونه کالا و خدمات که به نوعی می‌توانست به برنامه هسته‌ای ایران و یا برنامه های موشکی ایران کمک کند، ازجمله کالاهای دارای کاربرد دوگانه، ممنوع بود. به موجب برجام، یک کانال خرید برای تسهیل خرید اقلام هسته‌ای یا اقلام یا کاربری دوگانه هسته‌ای به مقصد جمهوری اسلامی ایران ایران تاسیس شده است. رکن اصلی این کانال خرید، کارگروهی به همین نام است که زیرمجموعه کمیسیون مشترک برجام به شمار می‌رود. کارگروه خرید کمیسیون مشترک در وین استقرار یافته و هر سه هفته یکبار تشکیل جلسه می‌دهد. جزییات مربوط به کانال خرید در قطعنامه 2231، متن برجام و پیوست چهارم آن تشریح شده است.

کارگروه تاکنون 10 جلسه در وین برگزار کرده است که بخش اعظمی از زمان جلسات صرف تدوین ترتیبات اجرایی مربوطه و نیز پاسخگویی به سوالات و رفع ابهامات طرح شده توسط برخی دولت‌های ثالث که مایل به استفاده از کانال خرید برجام برای انجام مبادلات صنعتی و تجاری با ایران در حوزه اقلام دو منظوره بودند، شده است. از آنجا که این سازوکار هم در عرصه بین‌المللی و هم در عرصه داخلی فاقد سابقه بود، تمهید ملزومات فنی و انسانی برای این منظور در کارگروه و اعضای آن از جمله ایران و نیز دبیرخانه سازمان ملل متحد،‌ زمانبر بود.

با تلاش‌های صورت گرفته، در حال حاضر ساختارها و شرایط لازم باری این کانال در داخل ایران، در کارگروه مربوطه در وین و نیز در سازمان ملل متحد در نیویورک آماده شده است.

هفته گذشته با ثبت دو درخواست برای فروش برخی اقلام دارای کاربرد دوگانه هسته‌ای/ غیرهسته‌ای به ایران (یک درخواست برای استفاده در صنایع سیمان و دیگری برای صنایع داروسازی) کانال خرید وارد فاز عملیاتی شد. هم‌چنین به‌زودی فرآیند تهیه برخی مواد برای استفاده مستقیم در صنایع هسته‌ای کشور نیز با توجه به سیاست‌ها و برنامه‌های سازمان انرژی اتمی آغاز می‌شود.

لازم به ذکر است کارگروه خرید برجام طی سه ماه گذشته 3 جلسه برگزار کرده است. تدوین و تقدیم اولین گزارش کارگروه خرید از فعالیت‌های صورت گرفته به سازمان ملل متحد و تمهید شیوه انتقال اقلام با کاربری دوگانه هسته‌ای جهت حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی که قرار است در ایران برگزار شود، از جمله اقدامات کارگروه مذکور در این مدت بوده است.

6 - فضای سیاسی و بین‌المللی

علی‌رغم برخی چالش‌های موجود، فضای سیاسی و بین‌المللی پس از اجرایی شدن برجام به شکل کاملا محسوسی به نفع جمهوری اسلامی ایران تغییر کرده است، به گونه‌ای که جایگاه ایران به عنوان یکی از بازیگران قدرتمند و تاثیرگذار منطقه‌ای و بین‌المللی تثبیت، و سفر هیأت‌های عالی‌رتبه سیاسی و  اقتصادی،‌ هم‌چنین نمایندگان شرکت‌های معظم بین‌المللی به ایران طی 9 ماه اخیر چشمگیر بوده است.

فضای بین‌المللی جدید فرصت‌های قابل توجهی را در برابر  کشورمان قرار داده است که از آن جمله می‌توان به تنوع در انتخاب منابع و شریکان تجاری، برقراری رقابت که منجر به کاهش قیمت‌ها و هزینه‌ها می‌شود، دسترسی به فن‌آوری‌های نوین و افزایش دانش حرفه‌ای از طریق دست یافتن به پیشنهادها و گزینه‌های متنوع،‌ حذف دلال‌ها و واسطه‌ها به جهت امکان برقراری رابطه مستقیم با منابع تولید کالا و خدمات، تحقق استقلال در تصمیم‌گیری و انتخاب بهینه و ... اشاره کرد.

طی 3 ماه گذشته، جمهوری اسلامی ایران میزبان تعداد قابل توجهی از هیات‌های عالی‌رتبه در سطوح رییس کشور، نخست وزیر، معاون رییس‌جمهور، رییس مجلس، وزیر خارجه، وزیران اقتصادی و نیز هیات‌های بزرگ اقتصادی و بازرگانی بوده است. هم‌چنین رییس‌جمهور کشورمان علاوه بر سفرهای دو جانبه با حضور در مجمع عمومی سازمان ملل اجلاس سران جنبش غیرمتعهدها و اجلاس سران مجمع همکاری آسیایی به ایراد سخنرانی پرداخته و با سران کشورهای بسیار ملاقات کرده است. موضوع اصلی در تمامی این سفرها و ملاقات‌ها ارتقای روابط اقتصادی، تجاری، بانکی و مالی در سایه شرایط پسابرجام بوده است.

بخش دوم: عمده‌ترین تحولات سه ماه گذشته در حوزه رفع تحریم‌ها

1 - روابط کارگزاری بانکی و گشایش اعتبارات

از ابتدای اجرای برجام تاکنون نظام بانکی کشور موفق شده است 614 رابطه کارگزاری بین 24 بانک ایرانی و 230 بانک خارجی برقرار کند. در فهرست بانک‌های خارجی مذکور، بانک‌ها و موسسات مالی کشورهای ‌آلمان، ایتالیا، چین، روسیه، پاکستان، ترکیه، کره جنوبی، فرانسه، هند، فنلاند، سوییس، سوئد و اتریش به ترتیب بیش‌ترین تعداد را به خود اختصاص داده‌اند. مذاکره با تعداد بیش‌تری از بانک‌های خارجی جهت برقراری رابطه کارگزاری در حال انجام و برخی در مرحله نهایی است. طی این مدت نزدیک به 9700 گشایش اعتبار اسنادی برای 27 بانک ایرانی صورت گرفته است.

جناب آقای طیب‌نیا، وزیر اقتصادی کشورمان در تاریخ 20 مهر 1395 در واشنگتن، پس از شرکت در اجلاس سالانه بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، با رییس صندوق بین‌المللی پول دیدار و در خصوص ارتقای روابط بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، با جمهوری اسلامی ایران گفت‌وگو کرد. این اولین دیدار یک مقام ایران با رییس صندوق بین‌المللی پول پس از حدود بیست سال به شمار می‌رود. جناب آقای طیب‌نیا هم‌چنین با وزیران اقتصاد و دارایی کشورهایی هم‌چون فرانسه، ‌سوئد، نروژ، ایتالیا، ترکیه، چین، هند و هلند در مورد راه‌های گسترش همکاری‌های اقتصادی دو جانبه، ‌به ویژه همکاری‌های بانکی ملاقات و مذاکره کرد.

2 - انتشار پرسش و پاسخ‌های جدید توسط آمریکا

متعاقب دو دور مذاکره کارشناسی در چارچوب کمیسیون مشترک برجام، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا در تاریخ 16 مهرماه 1395 تعدادی پرسش و پاسخ متداول جدید را در تارنمای رسمی خود منتشر کرد. این پرسش و پاسخ‌های متداول بر اساس بند 27 برجام در راستای ابهام‌زدایی از رفع تحریم‌ها تهیه می‌شود و حسب نیاز می‌تواند اصلاح شود. بند 27 برجام اروپا و آمریکا را متعهد کرده است از رفع تحریم‌ها در  چارچوب برجام، با مشورت ایران، ابهام‌زدایی کنند.

با توجه به اهمیت انتشار پرسش و پاسخ‌های جدید وزارت خزانه‌داری آمریکا، در نتیجه مطالبات ایران برای اجرای تعهدات برجامی آمریکا صورت گرفته است، به برخی از نکات مطرح شده در این پرسش و پاسخ‌های متداول به صورت مشروح‌تری پرداخته می‌شود:

پرسش و پاسخ متداول C.7

 با توجه به ابهامی که در خصوص امکان انجام مراودات دلاری با ایران در خارج از آمریکا وجود داشت، پرسش و پاسخ c.7  به صراحت اعلام می‌کند موسسات مالی خارجی از جمله موسسات وابسته به اشخاص آمریکایی، می‌توانند نقل و انتقالات دلاری برای ایران، مقیم‌های ایران، دولت ایران یا موسسات مالی ایرانی داشته باشند، ‌به شرط آن که این ارتباطات از طریق نظام مالی آمریکا یا اشخاص آمریکایی انجام نشود و مربوط  به اشخاص باقیمانده در فهرست تحریم SDN یا فعالیت تحت تحریم نباشد. لازم به ذکر است پرسش و پاسخ مذکور از قبل نیز وجود داشت ولیکن به صراحت این موضوعات را اعلام نکرده بود.

پرسش و پاسخ متداول C15

این پرسش و پاسخ بیان می‌دارد موسسات مالی آمریکایی می‌توانند با موسسات مالی غیرآمریکایی - غیرایرانی که روابط کارگزاری با موسسات مالی ایرانی غیرتحریمی دارند، مراودات مالی از جمله روابط کارگزاری داشته باشند. اهمیت این پرسش و پاسخ به تسهیل ارتباط موسسات مالی خارجی با موسسات مالی ایران پس از اجرای برجام است که نگران عواقب منفی چنین ارتباطی بر ارتباطات کنونی آن‌ها با نظام مالی، آمریکا بودند. این پرسش و پاسخ از قبل وجود داشت لیکن با تغییراتی که بنابر درخواست ایران و به منظور شفافیت بیش‌تر صورت گرفت، ابهامی که در پرسش و پاسخ قبلی وجود داشت رفع و از جمله مشخص شد موسسات مالی غیرآمریکایی - غیرایرانی محدودیتی در بهره‌مندی از عواید حاصل از مراودات مالی خود با ایران از جمله در آمریکا ندارند.

پرسش و پاسخ متداول M10

این پرسش و پاسخ اعلام می‌دارد یک شخص غیرآمریکایی صرفا به دلیل ارتباط با یک موسسه غیرتحریمی ایرانی که بخش کوچکی از مالکیت آن، ‌یا کنترل جزئی یا کلی آن در اختیار یک شخص تحت تحریم‌هاست، مورد تحریم قرار نمی‌گیرد. این در حالی است که آمریکا هرگونه ارتباط تجاری با شخص تحت تحریم را منع می‌کند. به عبارت دیگر، پرسش و پاسخ جدید ارتباطات خارجی موسسات ایرانی که از سوی آمریکا تحت تحریم نیستند و لیکن بخشی از سهام یا هیات مدیره آن در اختیار اشخاص تحت تحریم است را تسهیل می‌کند.

پرسش و پاسخ‌های متداولM11  و M12

 پرسش و پاسخ‌های متداول M11 و  M12 به تعریف و تبیین مفهوم «مراقبت مقتضی» می‌پردازد که اهمیت زیادی در انجام مراودات مالی، به ویژه برقراری روابط کارگزاری بانکی دارد. این دو پرسش و پاسخ متداول جدید، عملا با کاهش نقش اوفک میزان مراقبت قابل قبول را به مقررات داخلی کشورها و عرف و رویه‌های تجاری رایج در هر نوع خاص از تجارت ارجاع می‌دهد. علاوه بر این، برقراری ارتباط موسسات مالی غیرآمریکایی با موسسات مالی ایران را به جز در برخی شرایط خاص منوط به ارزیابی مشتریان طرف ایرانی نمی‌کند.

این پرسش و پاسخ‌های جدید، ‌با رفع برخی ابهامات در رابطه با مفهوم «مراقبت مقتضی» و احاله موضوع به مقررات داخلی و عرف و رویه‌های تجاری رایج، راه اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی که می‌خواهند با طرف‌های ایرانی کار کنند را هموارتر می‌کند.

3 - حوزه نفت، گاز و پتروشیمی

آخرین تحولات حوزه نفت، گاز و پتروشیمی طی سه ماه اخیر حاکی از پیشرفت مستمر در این سه حوزه و دستاوردهای اقتصادی ملموس برای کشور است. تولید نفت ایران بر اساس آخرین آمار اوپک (سپتامبر 2016) به 3 میلیون و 665 هزار بشکه در روز رسیده است. صادرات نفت خام نیز از روز اجرای برجام پیوسته در حال افزایش بوده است. به طوری که از 970 هزار بشکه در روز در پنج ماهه نخست سال 1392 به حدود 2.4 میلیون بشکه در روز در شهریورماه سال 1395 افزایش یافته است. به همین ترتیب صادرات میعانات گازی از 450 هزار بشکه در خرداد ماه 1395 به 600 هزار بشکه در شهریور 1395 افزایش یافته است.

- صادرات نفت خام

پس از اجرای برجام، صادرات نفت خام مطابق اهداف از پیش تعیین شده وزارت نفت در حال انجام است. به طور متوسط روزانه دو میلیون بشکه نفت خام و 433 هزار بشکه میعانات گازی در شش ماهه نخست سال 1395 صادر شده است.

روزانه 600 هزار بشکه نفت از طریق شرکت‌های معتبر اروپایی به اروپا صادر شده است که بیانگر نبود مانع در صدور این محصول به اتحادیه اروپا است. هم‌چنین برای اولین‌بار یکی از معتبرترین شرکت‌های نفتی بین‌المللی محموله میعانات گازی به میزان یک میلیون بشکه را خریداری کرده است که امکان افزایش آن تا دو برابر نیز وجود دارد.

- دریافت وجوه حاصل از فروش نفت

 عواید حاصل از فروش نفت بدون مشکل عمده‌ای از طریق شبکه بانکی بین‌المللی دریافت می‌شود.

- رفع موانع تامین تجهیزات و خدمات تبعی مورد نیاز بخش‌های نفت، گاز و پتروشیمی

تامین تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت بدون هیچ مشکلی خاصی انجام می‌شود.

تمام تجهیزات توقیف شده متعلق به شرکت‌های تابعه صنعت نفت که در دوره تحریم‌ها غیرقابل دسترسی بودند، آزاد و عموما وارد ایران شده است که شامل اقلام مهمی نظیر کمپرسور تبرید، ‌کمپرسور تثبیت میعانات گازی، الک‌های دوار آبگیر پالایشگاه، الکتروکمپرسور و مبدل حرارتی می‌شود.

متعاقب رفع تحریم‌های مربوط به خدمات تبعی صادرات تجهیزات به ایران، امکان حضور کارشناسان شرکت‌های خارجی فروشنده کالا در ایران برای راه‌اندازی تجهیزات فراهم شده است.

در حال حاضر تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا در خصوص واردات تجهیزات صنعت نفت و خدمات تبعی آن به طور کامل رفع شده و هزینه‌ها نیز به صورت قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است.

- رفع تحریم سرمایه‌گذاری در بخش‌های نفت، گاز و پتروشیمی:

متعاقب رفع تحریم‌ها، امکان دسترسی به تامین‌کنندگان اصلی با قیمت‌های رقابتی میسر شده و با توجه به امکان حضور شرکت‌های مختلف در ارائه خدمات و برداشته شدن انحصار حضور شرکت‌های تامین‌کننده، قیمت‌های خدمات اصلی و پر هزینه مورد نیاز صنعت نفت مانند دکل حفاری، نسبت به دوره قبل از برداشته شدن تحریم‌ها به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است.

به دلیل دسترسی مستقیم و بدون واسطه به صاحبان فن‌آوری و شرکت‌های اصلی ارائه کننده خدمات و کالاها،‌ سرعت اجرای طرح‌ها با استانداردهای بالاتر، افزایش یافته و در عین حال کاهش هزینه‌ها را موجب شده است.

رفت و آمد کم سابقه سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی نشان می‌دهد مانع تحریمی در این خصوص وجود ندارد. بدیهی است بهره‌برداری حداکثری از این فضای مساعد مستلزم تقویت زیرساخت‌های حقوقی و قراردادی در حوزه نفت و گاز کشور است.

امکان تامین مالی طرح‌های صنعت نفت و گاز کشور توسط بانک‌ها و موسسات مالی بین‌المللی و تسهیل روابط مالی  و بانکی با آنها فراهم شده  است. بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال 1395، شرکت ملی نفت ایران حدود 10 میلیارد دلار قرارداد سرمایه‌گذاری منعقد کند. هم‌چنین بیش از 13 میلیارد دلار در بخش گاز، 800 میلیون دلار در بخش پالایش و پخش، 280 میلیون دلار در بخش پتروشیمی و حدود 8 میلیارد دلار در پتروشیمی‌های بخش خصوصی برنامه‌ریزی شده است.

4 - صدور مجوز فروش هواپیمای مسافربری به ایران

بر اساس بند 5.1.1 پیوست شماره 2 برجام، آمریکا متعهد شده است مجوز فروش، صادرات،‌ صادرات مجدد، اجاره و انتقال هواپیمای مسافری، فروش قطعات و ارائه خدمات آن به ایران را صادر کند. بر اساس همین بند، شرکت‌های خارجی در ماه‌های گذشته جهت فروش یا اجاره هواپیمای مسافری، قطعات و خدمات مرتبط با آن وارد مذاکره با شرکت‌های ایرانی شدند. یکی از تحولات مهم سه ماه گذشته، صدور مجوز فروش تعداد قابل توجهی هواپیمای مسافربری به ایران از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا برای شرکت‌های هواپیمای ایرباس و بویینگ بود.

بر اساس مجوزهای صادره، ایرباس می‌تواند تعداد 17 فروند هواپیمای مسافربری را بر اساس قرارداد منعقد شده به طرف ایرانی تحویل کند. تحویل این هواپیماها بخشی از قرارداد جامع ایران‌ایر با شرکت ایرباس برای خرید 118 فروند هواپیمای مسافربری بوده و ایرباس درخواست مجوز برای 101 فروند دیگر را به صورت مجزا به عمل آورده است. علاوه بر این، بویینگ مجوز صادرات 80 فروند هواپیمای مسافربری به ایران را دریافت کرده است. تفاهم اولیه ایران‌ایر با بویینگ برای خرید 88 فروند هواپیمای مسافربری است.

5 - صدور مجوز عمومی آمریکا برای شرکت‌های هوایی خارجی جهت پرواز منظم به ایران

وزارت خزانه‌داری آمریکا یک مجوز عمومی در مورد پرواز شرکت‌های هواپیمایی خارجی به ایران صادر کرد که در نتیجه آن طی سه ماه گذشته شرکت‌های هواپیمایی خارجی بیش‌تری مانند هواپیمایی تایلند یا بریتیش ایرویز پروازهای مستقیم خود به ایران را از سر گرفتند. اضافه می‌کند که از زمان اجرای برجام تاکنون تعداد پروازها یا مسیرهای پروازی به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. البته مجوز عمومی مذکور ابهاماتی را نیز در برخی حوزه‌ها ایجاد کرده که در حال پیگیری است.

6 - تعمیرات و تامین قطعات هواپیما

متعاقب اجرای برجام، خریداری قطعات هواپیما به طور مستقیم از شرکت‌های سازنده و به قیمت رسمی ممکن گشته و این امر منجر به افزایش ایمنی پرواز خطوط هوایی ایرانی شده است. در حوزه تعمیرات برخی شرکت‌های اروپایی، از جمله «لوفت‌هانزا» همکاری مجدد خود با ایران‌ایر را در حوزه تعمیر موتور و ارابه‌های فرود هواپیما آغاز کرده‌اند. هم‌چنین قرارداد تامین برخی از تجهیزات حساس فرودگاه از جمله تعدادی دستگاه رادار با برخی از شرکت‌های معتبر بین‌المللی منعقد شده است. مذاکره با برخی از شرکت‌های معتبر بین‌المللی برای تامین مالی و تجهیز تعدادی از فرودگاه‌های مهم کشور و نیز ساخت چند فرودگاه جدید انجام و در مراحل نهایی عقد قرارداد است.

7 - رشد مبادلات تجاری

در شش ماهه نخست سال جاری، میزان صادرات کالاهای غیرنفتی کشور 21 میلیارد و 706 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه در سال قبل، افزایش 25 درصدی در وزن و 6 درصدی در ارزش دلاری داشته است. در مقطع یاد شده  صادرات پتروشیمی کشور در مقایسه با شش ماهه نخست سال 1394، به میزان 22 درصد رشد به لحاظ ارزش دلاری داشته است. از سوی دیگر واردات کشور در همین مدت به میزان 2.6 درصد کاهش داشته است.

در همین بازه زمانی، مبادلات تجاری ایران و کشورهای عضو اتحادیه اروپایی نسبت به مدت مشابه  در سال 2015 به میزان 43 درصد رشد داشته و از سه و نیم میلیارد یورو فراتر رفته است. بر اساس آمارهای موجود، طی این مدت صادرات کشورهای اتحادیه اروپا به ایران به میزان 13 درصد (3.154 میلیارد یورو) و صادرات ایران به این کشورها به میزان 52 درصد (396 میلیون یورو) افزایش یافته است.

در خصوص صادرات کشورمان به آمریکا که به طور مشخص ناشی از برجام است، آمارهای گمرک آمریکا حاکی از صادرات قریب به 70 میلیون دلار کالا (دقیقا 69.3 میلیون دلار) در 9 ماهه گذشته (دسامبر 2015 تا آخر اوت 2016 ) است که از این میزان حدود 50 میلیون آن فرش دستباف بوده است. لازم به ذکر است صادرات فرش دستباف ایران به دنیا در 5 ماه گذشته یک رشد 28 درصدی را تجربه کرده است.

8 - حمل و نقل ریلی

در حوزه ریلی مذاکرات گسترده‌ای با کشورهای مختلف جهان انجام و تفاهم‌نامه‌هایی در این خصوص امضا و در برخی موارد، مراحل اجرایی پروژه‌ها آغاز شده است. امضای یادداشت تفاهم همکاری در خصوص قطارهای حومه‌ای با یک شرکت خارجی، امضای یادداشت تفاهم مشارکت مالی برای تامین مالی پروژه راه‌آهن رشت – آستارا و امضای قرارداد تامین 50 دستگاه دیزل الکتریک با یک شرکت آلمانی به ارزش 200 میلیون یورو و نهایی شدن چند قرارداد بزرگ برای خرید ریل از کشورهای در زمره این توافقات هستند.

9 - شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران

متعاقب اجرای برجام و رفع تحریم‌ها، امکان فعالیت شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در کلیه مسیرهای تجاری در جهان در منطقه آسیای شرقی، شمال چین، اروپا و آفریقا، آمریکای شمالی و جنوبی و منطقه خلیج فارس برای صادرات و واردات کالاها، فراهم شده است. هم‌چنین واردات حجم گسترده‌ای از کالاهایی که تاکنون از طریق بنادر واسط و با پرداخت هزینه‌های اضافی و ناخواسته وارد کشور می‌شد، مستقیما به بنادر ایران صورت می‌پذیرد.

در حوزه بیمه و بیمه اتکایی کشتیرانی، شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران موفق به اخذ پوشش‌های مورد نیاز از گروه کلوپ‌های بین‌المللی در بیمه‌های حمایت و غرامت شده است. هم‌چنین با برداشته شدن تحریم‌ها،‌ امکان همکاری موسسات معتبر رده‌بندی بین‌المللی با شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران فراهم شده است.

هم‌چنین تاکنون 30 تفاهم‌نامه و 6 موافقت‌نامه در حوزه حمل و نقل دریایی از جمله خرید و ساخت انواع کشتی، تامین منابع مالی پروژه‌های ساخت کشتی، تعمیرات کشتی، ایجاد شرکت‌های مشترک، آموزش و تامین نیرو، تامین سوخت، خدمات بندری و فن‌آوری اطلاعات بین کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت‌های برتر فعال در این حوزه به امضا رسیده و بعضا آماده اجرایی شدن است.

10- شرکت ملی نفتکش ایران

شرکت ملی نفتکش ایران که در دوره تحریم‌های ظالمانه به شکل بی‌سابقه‌ای از استفاده از ظرفیت‌های منحصر به فرد خود در حوزه حمل و نقل دریایی محروم شده بود، متعاقب خروج از فهرست‌های تحریمی بر اساس برجام، امکان احیای فعالیت‌های خود را بازیافته است. شرکت ملی نفتکش ایران در فضای حاصل از برجام موفق شده است 3 میلیارد دلار اعتبار خارجی با نرخ بهره بسیار پایین برای نوسازی ناوگان شرکت ملی نفتکش اخذ کند. علاوه بر این، امکان خرید قطعات و تجهیزات مورد نیاز نفتکش‌ها تا حد زیادی فراهم شده است. هم‌چنین تعمیرات ادواری و سفری با استفاده از حوضچه‌های خشک که از عمده مشکلات شرکت ملی نفتکش ایران در ارتباط با نگهداری و تعمیرات کشتی‌های ناوگان بود نیز به طور چشمگیری تسهیل شده و بهره‌مندی از خدمات با کیفیت بالا و هزینه‌های کم‌تر برای ناوگان میسر شده است.

اخذ کلاس یا رده‌بندی بین‌المللی کشتی‌ها از انجمن بین‌المللی سازمان های رده بندی که از لوازم بازگشت ناوگان نفتکش کشور به بازارهای بین‌المللی است، با اجرایی شدن برجام میسر و در حال حاضر قسمت اعظم نفتکش‌های این ناوگان از این خدمات بهره‌مند هستند.

در ارتباط با بیمه بین‌المللی نفتکش‌های کشورمان که یکی از الزامات مهم حمل نفت کشور برای مشتریان خارجی است، پیشرفت‌های درخور توجهی صورت گرفته است. در حال حاضر امکان استفاده از کلوپ‌های بین‌المللی «پی اند آی» و هم‌چنین بازار بیمه بین‌المللی جهت پوشش کشتی‌های نفتکش شرکت ملی نفتکش ایران فراهم شده است.

علاوه بر این امکان استفاده از پرچم‌های مناسب جهت تسهیل تردد ناوگان در سطح بین‌المللی که با اعمال تحریم‌ها با مشکلات بسیاری مواجه شده بود، فراهم شده است که تاثیر مهمی بر فعالیت مجدد ناوگان در بازارهای بین‌المللی خصوصا اروپا خواهد داشت.

11- آخرین وضعیت فهرست‌های تحریمی مرتبط هسته‌ای

در چارچوب لغو تحریم‌های مرتبط هسته‌ای وفق برجام، مجموعا تعداد 606 شخص و نهاد ایرانی، به همراه 303 فروند هواپیما،‌نفتکش و کشتی ثبت شده در ایران (مجموعا 909 مورد) هم‌زمان با اجرایی شدن برجام از فهرست سه‌گانه تحریم‌های هسته‌ای شورای امنیت،‌ آمریکا و اتحادیه اروپا خارج شده‌اند.

در عین حال، مجموعا تعداد 243 شخص و نهاد ایرانی در فهرست تحریم‌های هسته‌ای باقی مانده‌اند که حداکثر هفت سال دیگر (هشت سال بعد از روز توافق برجام یعنی 27 مهر 1394) یا در زمانی زودتر در صورتی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به «جمع‌بندی گسترده‌تر» رسیده باشد، از فهرست سه گانه تحریم‌های هسته‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد، آمریکا و اتحادیه اروپا خارج می‌شوند. از این فهرست 16 مورد مشترک در فهرست آمریکا و اتحادیه اروپا، 4 مورد مشترک در فهرست آمریکا و شورای امنیت و 84 مورد مشترک در فهرست اتحادیه اروپا و شورای امنیت است.

12 - همکاری با شرکت‌های خودروسازی خارجی

در دوره تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان، صنعت خودروسازی نیز با تحریم‌ها و محدودیت‌های گسترده از سوی آمریکا و اتحادیه اروپایی مواجه شد. رفع تحریم‌های صنعت خودروسازی کشور یکی از دستاوردهای برجام است که باعث احیا همکاری‌های بین‌المللی کشورمان در این حوزه شده است. رفع موانع همکاری‌های بین‌المللی نه تنها باعث افزایش توان و ظرفیت تولید شرکت‌های داخلی خودروسازی و ارتقا کیفی محصولات شده است بلکه موجبات جلب مشارکت شرکت‌های خودروسازی خارجی را فراهم کرده است. در این رابطه می‌توان به قراردادهای منعقده بین تولیدکنندگان ایرانی و شرکت‌های خودروسازی رنو و پژو سیتروئن برای تولید مشترک خودرو در ایران با تولیدکنندگان ایرانی اشاره کرد که جزییات آن از مراجع ذیربط قابل دسترسی است.

13- گزارش نهادهای بین‌المللی از وضعیت اقتصادی ایران در دوره پسابرجام

نهادهای بین‌المللی و شرکت‌های مشاوره‌ای اقتصادی متاثر از فضای پسابرجام و تغییرات حاصله از رفع تحریم‌ها،‌گزارش‌های مثبتی در خصوص فضای کسب و کار و تجارت در ایران منتشر کرده‌اند. برای مثال، صندوق بین‌المللی پول که هر ساله در دو نوبت گزارش چشم‌انداز خود از وضعیت اقتصادی کشورهای جهان را منتشر می‌کند، در آخرین گزارش خود در مورد شرایط ایران در دوره پسابرجام که در تاریخ 12 مهرماه 1395 منتشر شده است، با تاکید بر بهبود محسوس و اساسی شرایط اقتصادی ایران متعاقب لغو تحریم‌های هسته‌ای، پیش‌بینی کرده است که رشد اقتصادی ایران در سال جاری شمسی، از مرز 4.5 درصد که رقم قابل توجهی است، فراتر رود. در گزارش مزبور، با اشاره به یافته‌های هیأت اعزامی صندوق بین‌المللی پول در سفر به ایران،‌بر افزایش فعالیت‌های اقتصادی ایران در حوزه حمل و نقل، کشاورزی، تولید خودرو، تجارت و بخش صنایع غیرنفتی تاکید شده است. این گزارش پیش‌بینی کرده است متوسط تورم سالانه ایران تا پایان سال جاری شمسی حدود 9.2 (تک رقمی) شود، هر چند در مقطعی تورم نقطه به نقطه تا سطح 6.8 درصد نیز کاهش یافته است. در گزارش صندوق بین‌المللی پول با تاکید بر افزایش سریع سطح تولید و صادرات نفت کشور و بازگشت آن به سطح قبل از تحریم‌ها، تلاش دولت ایران در سال گذشته برای هدایت اعتبارات بانکی به بخش‌های مورد نیاز جهت رشد اقتصادی و کاهش نرخ سود، مورد تاکید قرار گرفته و پیش‌بینی شده است دسترسی کشور به سیستم مالی جهانی بهبود یابد.

هم‌چنین موسسه مکنزی که یکی از موسسات مهم حوزه مشاوره مدیریت در سطح جهان است و از طریق ارائه گزارش‌های اقتصادی، به فعالان اقتصادی در خصوص سرمایه‌گذاری مشاوره می‌دهد، در گزارش اخیر خود در مورد ایران، کشورمان را یک فرصت کم‌نظیر اقتصادی (یک تریلیون دلاری) برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی معرفی کرده است. این موسسه در گزارش خود،‌ با اشاره به این نکته مهم که اقتصاد ایران بسیار بزرگ‌تر از بخش نفت و گاز است، تاکید کرده که در شرایط کنونی ایران کم‌ترین وابستگی به نفت خام و گاز را در بین کشورهای عمده تولیدکننده نفت خاورمیانه دارد و درآمدهای دولت از نفت و گاز عملا کم‌تر از درآمدهای دولت از سایر منابع از جمله درآمدهای مالیاتی است. این گزارش هم‌چنین بر تعداد فارغ التحصیلان بخش مهندسی در کشور که ایران را در بین 5 کشور برتر جهان قرار داده است، به رفاه رو به افزایش مردم، فرهنگ کارآفرینی در ایران، افزایش تولید ناخالص داخلی شهرهای عمده کشور، و موقعیت مکانی و منطقه‌ای ویژه ایران تاکید کرده و با اشاره به پیش‌بینی کارشناسان این موسسه مبنی بر ارتقای جایگاه جغرافیایی ایران در بین مراکز ثقل اقتصاد جهانی تا سال 2015، مدعی می‌شود که ایران قادر است به مرکزی برای تجارت در منطقه خاورمیانه تبدیل شود.

بخش سوم: عمده‌ترین تحولات سه ماهه گذشته در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای

الف- انجام تعهدات هسته‌ای کشورمان بر اساس برجام

- تعامل با آژانس با هدف راستی‌آزمایی انجام تعهدات از سوی جمهوری اسلامی ایران

اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی بدون مواجهه با هیچ مشکلی ادامه دارد. در طی این مدت،‌ موضوع گزارش دسترسی‌های پروتکلی همانند بازرسی‌های پادمانی به آرامی انجام شده است. در خصوص حسابرسی و کنترل مواد هسته‌ای، تعداد بازرسی‌های صورت گرفته در طول این دوره 300 نفر روز و تعداد دسترسی‌های انجام شده بر اساس پروتکل، 22 نفر روز بازرسی بوده است. هم‌چنین پاسخ به مکاتبات و نظرات آژانس در موارد مختلف در زمان مقتضی صورت پذیرفته است.

- راکتور آب سنگین اراک IR-40  

در ارتباط با بازطراحی راکتور آب سنگین اراک، با تشکیل یک شرکت ایرانی ذیصلاح کار بر روی طراحی اولیه توسط متخصصان داخلی در حال انجام است. هم‌چنین همکاری با چین در مرحله قرارداد تجاری برای بازطراحی مفهومی در دست پیگیری است. در این راستا چندین دور مذاکره در تهران، پکن، نیویورک و وین با هیأت چین و دو دور مذاکره سه جانبه در پکن و وین صورت پذیرفته و پیش‌نویس اولیه قرارداد تهیه شده که در حال نهایی شدن است.

- فعالیت‌های مربوط به آب سنگین

کارخانه تولید آب سنگین هم‌چنان به فعالیت خود بر اساس ظرفیت کامل ادامه می‌دهد. به منظور گسترش دسترسی به بازارهای بین‌المللی، رایزنی‌های اولیه با شرکت‌های صاحب نام و در خواست کننده محصول تولیدی در دستور کار قرار گرفته است. در همین راستا، رویداد جانبی با عنوان چشم‌انداز جهانی تقاضای رو به رشد مصارف صلح‌آمیز آب سنگین (مورد مطالعه ایران) با ارائه سه سخنرانی در حاشیه شصتمین کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سپتامبر سال جاری در وین برگزار شد که مورد استقبال قرار گرفت و در آن مسئولان آژانس و نمایندگان تعداد زیادی از کشورهای شرکت کننده به ویژه اروپا، آمریکا و روسیه و هند شرکت کردند.

درحال حاضر تولیدی سالانه کارخانه آب سنگین در حدود 20 تن است و مازاد بر نیاز کشور به بازارهای معتبر بین‌المللی برای فروش عرضه می‌شود. تا تاریخ این گزارش پس از تحویل 32 تن آب سنگین تولیدی ایران به آمریکا، 38 تن دیگر نیز طی دو پرواز به روسیه تحویل شده است و چندین شرکت اروپایی نیز علاقمندی اولیه خود را برای خرید این محصول اعلام کرده‌اند که سازمان انرژی اتمی ایران درحال رایزنی با آنان است.

- غنی‌سازی

غنی‌سازی در خاک جمهوری اسلامی ایران در کارخانه غنی‌سازی نطنز با تعداد 5060 سانتریفیوژ در 30 آبشار ادامه دارد. لازم به ذکر است که بخش عمده‌ای از سانتریفیوژهای جمع‌آوری شده، قبل از برجام نیز در حال غنی‌سازی نبودند.

- تحقیق و توسعه، تولید و موجودی سانتریفیوژ

برنامه تحقیق و توسعه در حوزه تست مکانیکی بر روی ماشین IR-2m ،IR-6s ،IR-6 ،IR-7 و  IR-8 مطابق برنامه سازمان انرژی اتمی و در راستای برجام ادامه دارد.

تست با گاز اورانیوم بر روی یک تک ماشین IR-4، یک زنجیره ده تایی IR-4، یک تک ماشین IR-5 و یک زنجیره حدودا ده تایی IR-6 ادامه دارد.

تست با گاز اورانیوم بر روی ماشین IR-8 پس از رفع موانع و آماده‌سازی ماشین آغاز خواهد شد.

- ذخایر

ذخایر حاصله از فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم تا سقف 3.67 و موجودی ذخایر اورانیوم کشور (یا معادل آن در سایر اشکال) تا میزان 300 کیلوگرم حفظ شده است.

- تاسیسات فردو

همان‌گونه که در گزارش قبلی آمد، کلیه زیرساخت‌ها، تجهیزات و تاسیسات کارخانه فردو در یک بال آن حفظ شده و دو آبشار از سانتریفیوژها در حال چرخش هستند. تعداد 1044 سانتریفیوژ در شش آبشار در یک بال از یک کارخانه غنی‌سازی فردو همواره وجود خواهد داشت.

به منظور رفع نیاز کشور و استفاده بهینه از تاسیسات فردو، تصمیم گرفته شد از این تاسیسات به عنوان یک مرکز تحقیق و توسعه دانش هسته‌ای استفاده شود. در همین راستا مذاکرات فنی و تخصصی جهت تولید ایزوتوپ‌های پایدار در تاسیسات فردو با طرف روسی ادامه دارد و پیش‌نویس فاز اولیه در درست بررسی و مذاکره است. در این رابطه تاکنون چندین دور مذاکره در تهران و مسکو بین مسئولان و کارشناسان ایران و روسیه برگزار شده است.

- اقدامات شفاف‌ساز

«اظهاریه‌های ابتدایی» پروتکل الحاقی که می‌بایست حداکثر تا 180 روز پس از اجرایی شدن پروتکل الحاقی به آژانس ارسال می‌شد، تهیه و ارسال شد. این اظهاریه‌ها براساس اطلاعات جمع‌آوری شده با وزارتخانه‌ها/نهادهای مرتبط مشتمل بر 15 اظهاریه به شرح ذیل است:

- اظهاریه‌های فعالیت‌های تحقیق و توسعه دولتی؛

- اظهاریه‌های سایت‌های هسته‌ای کشور شامل 8 اظهاریه؛

- اظهاریه فعالیت‌های ساخت یا تولید موضوع ضمیمه 1 پروتکل الحاقی؛

- اظهاریه فعالیت‌های معادن و کارخانجات تغلیظ؛

- اظهاریه اطلاعات نگهداری مواد چشمه؛

- اظهاریه اطلاعات تکمیلی مواد هسته‌ای معاف شده از پادمان؛

- اظهاریه برنامه بلندمدت؛

- اظهاریه فعالیت‌های جاری تحقیق و توسعه غیر دولتی.

براساس مقررات پروتکل الحاقی در خصوص «دسترسی‌های تکمیلی»، آژانس تاکنون درخواست دسترسی تکمیلی به 11 مکان در سایت‌های هسته‌ای (22 نفر روز بازرسی) را کرده که بدون مشکل انجام شده است.

در 5 مورد به سوالات یا تناقضات مطرح شده از سوی آژانس پاسخ داده شده است.

جلسات توجیهی و دوره‌های آموزشی امور پادمانی و پروتکلی در سطح سازمان انرژی اتمی ایران و نهادها و وزارتخانه‌ها، هم‌چنین دوره ملی با همکاری آژانس در سطح سازمان برگزار شده است.

ب: همکاری‌های دو یا چندجانبه برای توسعه صنعت هسته‌ای

با توجه به فضای ایجاد در پسابرجام، یکی از اصلی‌ترین محورهای مورد توجه، ایجاد و تعمیق روابط با کشورهای مختلف است. در این روند، بازدیدهای متقابل در سطوح مختلف، مذاکرات و ملاقات‌های متعدد و اسناد همکاری در دستور کار قرار گرفته است که به شرح زیر است:

- ژاپن: در پی مذاکرات و بازدیدهای متقابل صورت گرفته در سطوح بالا، اعزام 10 نفر از کارشناسان نظام ایمنی هسته‌ای کشورمان با تقبل کلیه هزینه‌ها توسط طرف ژاپنی در دستور کار قرار دارد. هم‌چنین علاقمندی برای مشارکت در خصوص ارتقای همکاری‌ها در حوزه ایمنی هسته‌ای با مشارکت در تجهیز مرکز مجهز ایمنی هسته‌ای مطابق بند 3 برجام و برگزاری همایش ایمنی هسته‌ای در تهران، اعلام شده است.

- سوئیس: پس از یک سال مذاکره، در نهایت پیش‌نویس یادداشت تفاهم همکاری در زمینه ایمنی هسته‌ای با سوییس در زمان برگزاری شصتمین کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین امضاء و مبادله شد.

- اسپانیا: با توجه به توانمندهای هسته‌ای کشور اسپانیا و اعلام آمادگی اولیه این کشور برای همکاری‌های هسته‌ای، مذاکرات برای تعیین چارچوب همکاری در حال انجام است. در ملاقات صورت گرفته در حاشیه شصتمین کنفرانس عمومی آژانس در وین نیز مسئولان دو کشور ملاقات و نسبت به تعمیق روابط ابراز علاقمندی کردند.

- چین: مذاکرات کارشناسی برای رسیدن به نتیجه مشترک در خصوص باز طراحی راکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک ادامه دارد. در طی سه ماهه دوره این گزارش، دو دور مذاکره در خصوص پیش‌نویس قرارداد بازطراحی صورت پذیرفته و دو طرف در حال بررسی نهایی قرارداد هستند. هم‌چنین سفر رییس شرکت دولتی اتمی چین که متولی نیروگاه‌های هسته‌ای این کشور و شرکت مسوول بازطراحی اراک است، برای بازدید از اراک و ملاقات و مذاکره با مسئولان ایران در برنامه است.

- روسیه: با پایان بررسی‌های فنی و ارزیابی‌های لرزه نگاری، در مراسمی با حضور رییسان سازمان انرژی اتمی ایران و شرکت دولتی روس اتم، احداث دو واحد نیروگاهی اتمی هر کدام با ظرفیت هزار مگاوات در ساختگاه بوشهر رسما آغاز شد. همکاری‌های کشورمان با روسیه در خصوص موضوعات برجام از جمله همکاری در زمنیه ایزوتوپ‌های پایدار در دست پیگیری است. در این راستا اولین محموله آب سنگین با حجم 38 تن آب سنگین به روسیه فروخته و تحویل شد. مذاکرات در خصوص تولید سوخت مشترک در ایران با استفاده از ساز و کار دو جانبه و نیز پاراگراف 59 ضمیمه یک برجام در جریان است.

- مجارستان: به پیشنهاد وزارت امور خارجه سند یادداشت تفاهم همکاری هسته‌ای بین جمهوری اسلامی ایران و مجارستان ظرف ماه‌های آینده به امضا خواهد رسید.

- فرانسه: به دنبال دیدار رییس سازمان انرژی اتمی ایران با همتای فرانسوی خود، یک هیات فرانسوی از CEA فرانسه به منظور بازدید از توانمندی‌های ایران در این حوزه به ایران سفر کردند و یک نشست علمی یک روزه نیز برگزار شد. در پایان سفر صورت‌جلسه همکاری تنظیم شد که در آن آموزش و کمک به ایران برای ارتقای سطح علمی در حوزه گداخت و هم‌چنین همکاری در طراحی و ساخت توکامک ملی مورد توافق قرار گرفت. در ملاقات میان رییس محترم سازمان انرژی اتمی ایران با رییس CEA در شصتمین کنفرانس عمومی وین، تعمیق روابط علمی از طریق مبادله دانشمندان و کارشناسان مورد مذاکره دو طرف قرار گرفت.

- جمهوری چک: در پی دیدار و بازدیدهای متقابل مسئولان انرژی اتمی دو کشور و مذاکرات به عمل آمده، پیشنهادهای همکاری از طرف چک اخذ شده است که در مرحله بررسی و نهایی شدن است. هم‌چنین بستر مناسبی برای بازدید کارشناسان فنی سازمان از تاسیسات هسته‌ای این کشور فراهم شده است. قرار است معاون بین‌الملل سازمان به دعوت رییس اتحادیه اتمی چک، آبان‌ماه در کنفرانس نیروگاه‌های اتمی WWER (کلاس راکتور بوشهر) شرکت و سخنرانی کند.

- انگلستان: با دعوت رئیس انجمن جهانی هسته‌ای از رییس محترم سازمان به منظور حضور در سمپوزیوم سالانه این انجمن، سخنرانی در خصوص چشم‌انداز برنامه هسته‌ای ایران ایراد شد که مورد استقبال قرار گرفت و در پی آن عضویت مجدد کشور در این انجمن از سال آتی از سرگرفته خواهد شد.

- اتحادیه اروپا: متعاقب پیگیری همکاری با اتحادیه اروپا و در راستای بیانیه مشترک همکاری در زمینه انرژی هسته‌ای منتشر شده در سفر کمیسیونر انرژی اتحادیه به ایران، علاوه بر تکمیل اسناد مرجع دو پروژه همکاری در زمینه ایمنی هسته‌ای، مذاکرات به منظور نهایی کردن موضوعات همکاری مرتبط با تحقیق و توسعه صورت گرفته و پیش‌نویس توافق‌نامه با یورواتم در حال نهایی شدن است. در این زمینه، مذاکرات مثمرثمری در سفر رییس محترم سازمان انرژی اتمی ایران به بروکسل و ملاقات با خانم موگرینی و کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا صورت گرفت.

- پروژه گداخت هسته‌ای جهان - ایتر: موضوع توافق اولیه همکاری‌های ایران و ایتر که با مسئولان این سازمان در طول سفر رییس سازمان انرژی اتمی ایران به جنوب فرانسه صورت گرفت، با روند مناسب در دست پیگیری است.

ج: افزایش همکاری‌های علمی – تحقیقاتی

پس از اجرای برجام، با توجه به لغو تحریم‌های شورای امنیت و شورای حکام آژانس، محدودیت‌های حضور کارشناسان در دوره‌های آموزشی و علمی مرتفع شده است. می‌توان به موارد ذیل در طی دوره این گزارش اشاره کرد:

- امکان بازنگری در فعالیت‌های مرتبط با پروژه‌های ملی با همکاری فنی آژانس: در فضای پسابرجام، امکان طرح پروژه‌هایی که در مورد موافقت قرار نگرفته بودند فراهم شد. هم اکنون موافقت اولیه با تعریف پروژه سوخت هسته‌ای (PIE) صورت گرفته و طراحی پروژه برای دوره چهار ساله 2021 – 2018 در دست اجرا است. هم‌چنین برای دوره چهار ساله 2021- 2018، پروژه دیگری در زمینه تجهیز و به‌روزرسانی و اندوگراف تعریف شده و در حال طراحی است.

- امکان فراهم شدن بازدید از تاسیسات هسته‌ای علمی: پس از برجام، امکان بازدید نمایندگان سازمان از تاسیسات هسته‌ای کشورهای مختلف، حتی تاسیساتی که در زمینه نوترون‌ها فعالیت دارند فراهم شده است از جمله:

بازدید از مرکز تحقیقات مشترک در گیل در بلژیک

بازدید از تاسیسات گداخت هسته‌ای (JET) در انگلستان

بازدید از تاسیسات گداخت هسته‌ای ITER و پروژه WEST در فرانسه

بازدید از بیمارستان هسته‌ای Medaustron در وین

- افزایش پذیرش پروژه‌های تحقیقاتی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (CRP)

- مساعدت مالی کشورهای مختلف: برخی کشورها برای مساعدت مالی در اجرای پروژه‌های هسته‌ای کشور از طریق آژانس اعلام آمادگی کرده‌اند، که موارد در دست بررسی است. از جمله آن می‌توان به اعلام آمادگی ژاپن در طرح ایمنی نیروگاه بوشهر اشاره کرد.

بخش چهارم: چالش‌ها

از زمان اجرایی شدن برجام در دی ماه 1394، گشایش‌های اقتصادی و مالی متعددی صورت گرفته است، با این حال برخی موانع و مشکلات فنی در حوزه مراودات مالی و بانکی، و پاره‌ای از اهمال‌ها و تعلل‌های طرف‌های غربی 1+5 و به خصوص آمریکا باعث شده است تا گشایش‌های ناشی از برجام کم‌تر از حد انتظار باشد یا با سرعت کم‌تری از آن چه تصور می‌شد، به دست آید. عوامل اصلی که در حاصل نشدن نتایج موثر در برقراری تعاملات اقتصادی در دوران پسابرجام نقش ایفا کرده‌اند، در گزارش قبلی به صورت مبسوط پرداخته شد. این عوامل کم و بیش هم‌چنان وجود دارند که مجددا به صورت مختصر مورد اشاره قرار می‌گیرند:

اهمال و تعلل طرف آمریکایی در اجرای تعهدات

بخش‌ها و محافل قدرتمندی در درون دستگاه حاکمه آمریکا به خصوص کنگره از طریق ارائه طرح‌های ضدایرانی، تلاش زیادی برای بهره‌مندی حداکثری ایران از مزایای برجام و تحت تاثیر قرار دادن فضای بین‌المللی علیه توسعه روابط اقتصادی با ایران، انجام داده‌اند. منافع سازمانی برخی دستگاه‌ها در آمریکا هم‌چون وزارت خزانه‌داری که ساز و کارهای عریض و طویلی را در سال‌های گذشته برای اجرای تحریم‌ها ایجاد کرده است، نیز مزید بر علت شده است.

تصویب قانون برنامه لغو روادید و پیشگیری از تروریسم 2015 آمریکا، تلاش جهت تمدید قانون تحریم‌های ایران، و تلاش جهت تصویب قوانینی جهت منع فروش هواپیما به ایران از سوی شرکت هواپیمایی بویینگ، از جمله اقداماتی است که طی ماه‌های گذشته از سوی کنگره آمریکا صورت گرفته است. لازم به ذکر است وزارت امور خارجه ضمن رصد دقیق کلیه تحولات فوق، در زمان مناسب هشدارهای لازم را از جمله در مورد آثار و تبعات این اقدامات به طرف‌های مقابل داده است.

تحریم‌ها و محدودیت‌های باقیمانده

همان‌طور که در گزارش‌های قبلی تشریح شده است، تداخل تحریم‌های رفع شده با تحریم‌های باقیمانده، از جمله تحریم‌های اولیه آمریکا که به بهانه‌هایی نظیر تروریسم، توسعه و توانمندی موشکی و تسلیحاتی، حقوق بشر و مداخله در سوریه از سوی آمریکا و اروپا علیه کشورمان وضع شده، کماکان یکی از موانع بهره‌مندی حداکثری ایران از مزایای رفع تحریم‌های مرتبط هسته‌ای به شمار می‌آید.

علاوه بر این، بانک‌ها و موسسات مالی بین‌المللی فعال در آمریکا مکلف به رعایت طیف وسیعی از قوانین و مقررات کنترلی و نظارتی آن کشور نظیر قوانین مالیاتی هستند. بانک‌ها و موسسات مذکور با هدف حفظ منافع خود در آمریکا، عموما اقدام به اعمال و تسری قوانین و مقررات فوق‌الذکر به فعالیت‌های خود در سایر نقاط جهان کرده‌اند، موضوع موجب چالش‌هایی در ایجاد ارتباطات مالی با ایران شده است.

محدودیت‌های گروه ویژه اقدام مالی

نام کشورمان از سال 1388 به ناحق و با انگیزه‌های سیاسی در صدر فهرست کشورهای دارای ریسک بالای پولشویی و تامین مالی تروریسم اعلامی از سوی گروه ویژه اقدام مالی قرار داشته است. بر مبنای بیانیه‌های صادره این گروه، بسیاری از بانک‌ها و موسسات مالی بین‌المللی از برقراری روابط کارگزاری با بانک‌ها و موسسات ایرانی خودداری می‌کردند. اعمال این محدودیت‌ها حتی پیش از اجرای تحریم‌های گسترده بانکی علیه بانک‌های ایرانی آغاز شده بود، ولی تا پیش از اجرای برجام، به دلیل وجود تحریم‌های فراگیر هسته‌ای که هرگونه همکاری بانکی با ایران را ممنوع می‌کرد، عملا تحریم‌های ناشی از مصوبات این گروه در سایه قرار گرفته بود. بعد از اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌های مرتبط هسته‌ای، این قبیل محدودیت‌های غیرهسته‌ای و غیر برجامی به صورت عینی‌تر متبلور شد و فضای تعاملات مالی و بانکی ایران در فضای پسابرجام را تحت تاثیر خود قرار داد. قرار داشتن ایران در فهرست کشورهای «غیر همکار» یا به اصطلاح فهرست سیاه این گروه، یکی از موانع اثر بخشی حداکثری رفع تحریم‌ها در حوزه مالی و بانکی متعاقب اجرای برجام بود.

انجام اقدامات گسترده داخلی برای مقابله با پولشویی و تقویت نهادی‌های موجود از جمله تصویب قانون مبارزه با پولشویی در سال 1386، تاسیس واحد اطلاعات مالی در سال 1387، تصویب قانون مقابله با تامین مالی تروریسم در اسفند 1394، به همراه فضای مثبت ایجاد شده در نتیجه اجرای برجام و تعاملات به عمل آمده با گروه مذکور باعث تعلیق یک ساله اقدامات متقابل گروه ویژه اقدام مالی علیه ایران شد. با وجود این، رتبه کشورمان در گروه مذکور به لحاظ سازوکارهای فنی مقابله با پولشویی و تامین مالی تروریسم هم‌چنان مطلوب نیست، که اثرات منفی بر احیاء و تقویت مبادلات مالی و پولی کشورمان دارد.

رتبه‌بندی ریسک

رتبه‌بندی ریسک کشورها از سوی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی یکی از شاخص‌های مهم برای تعیین ثبات اقتصادی کشورها نزد فعالان اقتصادی و عاملی تعیین کننده برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه مبادلات تجاری با سایر کشورها محسوب شده و تلاش برای بهبود رتبه اعتباری در آن سازمان، همواره یکی از اولویت‌های کشورهای در حال توسعه است. سازمان مزبور کشورهای جهان را به لحاظ میزان ریسک، از یک (کم‌ترین ریسک) تا هفت (بالاترین ریسک) رده‌بندی می‌کند. در پی تحریم‌های شدید سال‌های گذشته، ایران در رده 7 این سازمان قرار گرفته بود، که تبعات منفی فراوانی برای اقتصاد کشور به دنبال داشت.

در فضای مثبت ایجاد شده در دوره پسابرجام، جایگاه ایران در رتبه‌بندی این سازمان، پس از نزدیک به یک دهه، از 7 به رتبه 6 ارتقاء یافت. خاطرنشان می‌کند هزینه‌های تامین مالی، با و بدون استفاده از اعتبار خریدار، پس از این ارتقاء رتبه به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. تداوم شرایط جاری می‌تواند فضای لازم را برای بهبود جایگاه رتبه‌بندی ایران در این سازمان فراهم و منجر به گسترش مراودات اقتصادی و تجاری، هم‌چنین افزایش سرمایه‌گذاری در کشور شود.

منفعت‌طلبی برخی شریکان اقتصادی

برخی دولت‌ها، نهادها یا اشخاص خارجی به شرایط گذشته جمهوری اسلامی ایران عادت کرده و ده‌ها و بعضا صدها میلیارد دلار از شرایط تحریم علیه کشورمان منتفع می‌شده‌اند. حداقل این بهره‌مندی، حبس شدن ذخایر ارزی کشور – بعضا بدون پرداخت کم‌ترین سود و یا حتی دریافت مبلغی به عنوان نگهداری وجوه ایران – در بانک‌های دولتی و خصوصی تعداد محدودی از کشورها بود، که منافع مالی و اقتصادی قابل توجهی برای آن‌ها داشت. بنابراین این کشورها، و بانک‌های خصوصی و دولتی آن‌ها، آمادگی فوری برای سازگاری با شرایط جدید پس از برجام و رفع تحریم‌های هسته‌ای، به خصوص آزاد کردن منابع مالی ایران را ندارند.

فضای ایران‌هراسی

جذب سرمایه‌های خارجی و افزایش مراودات اقتصادی بین‌المللی مستلزم وجود فضای اعتمادبخش و اطمینان‌ساز داخلی و بین‌المللی است. دشمنان ملت ایران از بدو پیروزی انقلاب تاکنون تلاش کرده‌اند کشورمان را خطری برای ثبات منطقه و حتی جهان معرفی کنند. اگر چه پروژه ایران‌هراسی به میزانی که طراحان آن انتظار داشتند، به نتیجه نرسید، لیکن برخی تاثیرات منفی را در دیدگاه و رفتار برخی کشورها داشته است. مقابله با توطئه صهیونیستی ایران‌هراسی می‌بایست در دستور کار همه سطوح و مراتب کشور قرار گیرد.

مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در تاریخ 8 اردیبهشت سال جاری در دیدار با کارگران فرمود: «در عمل جوری ایران‌هراسی می‌کنند تا با ایران معامله نشود.... مسئول آمریکایی می‌گوید شاکله تحریم حفظ شده تا سرمایه‌گذار خارجی بترسد و نیاید».

به وضوح می‌توان دید که رژیم صهیونیستی و عربستان هم دقیقا در همین جهت حرکت می‌کنند.

تلاش‌های جاری عربستان علیه جمهوری اسلامی ایران در مجامع بین‌المللی، استفاده از اهرم رسانه‌های خارجی، ایجاد فشار بر بانک‌ها و موسساتی که درصدد از سرگیری همکاری اقتصادی با ایران هستند، تلاش برای ایجاد ناامنی در ایران، و سایر حرکت‌های مذبوحانه‌ای که تا حمایت و همراهی علنی با گروهک بی‌ارزش منافقین پیش رفته است، همگی در جهت تخریب فضا، ایجاد شائبه ناامنی در ایران و جلوگیری از بهره‌مندی ایران از شرایط پساتحریم است.

هم‌چنین فعالیت‌های تروریستی در همسایگی و مجاورت جمهوری اسلامی ایران، و تنش‌های منطقه‌ای، تمایل بنگاه‌های اقتصادی بزرگ به صبر و تامل تا زمان روشن شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا و مشخص شدن سیاست‌های منطقه‌ای رییس‌جمهور جدید، اظهارات مستمر مخالفان برجام در محافل داخلی آمریکا و منطقه، افراط در برخی مخالفت‌های داخلی و ... از دیگر عواملی هستند که بر غلظت این فضای پر تردید می‌افزاید.

زمان‌بر بودن به‌روزرسانی موسسات مالی و بانک‌های داخلی

در طول بیش از 10 سال تحریم‌های سنگین هسته‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران، بانک‌ها و موسسات مالی کشورمان به طور کامل از نظام مالی بین‌المللی منقطع شده و عملا از تحولات صورت گرفته عقب مانده‌اند. در این فاصله، تحولات عمده‌ای در سطح بین‌المللی در حوزه بانکداری به لحاظ سخت افزاری و نرم افزاری رخ داده است که عمده آن‌ها به قوانین مبارزه با پولشویی و تامین مالی گروه‌های تروریستی است. واقعیت آن است که شبکه بانک‌های داخلی برای اتصال مجدد به شبکه بانکی بین‌المللی نیازمند زمان و ابتکار عمل فعالانه برای رفع این فاصله‌های مقرراتی و نظارتی است.

متاسفانه بعضی دلالان و موسسات کوچک و بزرگ داخلی که قبل از برجام از فرصت‌ها و حتی رانت‌های ویژه‌ای برخوردار بوده و با دور زدن تحریم‌ها و شیوه‌های نامتعارف نسبت به مراودات بین‌المللی و تجارت با خارج از کشور اقدام و منافع قابل توجهی تحصیل می‌کردند، تمایل چندانی به تغییر شیوه‌ها نشان نداده و به واقع به دنبال ابقای شرایط گذشته هستند.

بیست و ششم مهرماه 1395

انتهای پیام/