به گزارش گروه بین‌الملل باشگاه خبرنگاران جوان، در حالیکه برخی منابع غربی و عربی تلویحاً از نزدیک بودن عملیات آزادسازی موصل از چنگ تروریست‌های داعش خبر می‌دهند، روابط ترکیه و عراق طی روزهای اخیر با اظهارات تند مقامات عالیرتبه این دو کشور علیه یکدیگر به بحرانی‌ترین نقطه خود رسیده است.

روابط بغداد - آنکارا از دسامبر گذشته که ترکیه حدود 2000 نیروی نظامی خود را در اردوگاهی در منطقه بعشیقه عراق در شمال شرق موصل مستقر کرد دچار تنش شده است. بغداد بارها استقرار این نیروها را نقض آشکار حاکمیت ملی خود خوانده و خواستار خروج فوری آنها از شمال عراق شده است. اما آنکارا تاکنون درخواست دولت عراق را نادیده گرفته و هدف از ورود نیروهای نظامی خود به خاک این کشور را آموزش کردها و اعراب سُنی عراق برای مقابله با داعش عنوان کرده است.

اما تنش بی‌سابقه اخیر در روابط این دو کشور پس از آن آغاز شد که پارلمان ترکیه اول اکتبر سال جاری (10 مهر 95) با تمدید حضور نظامیان این کشور در عراق با هدف آنچه "مبارزه با تروریسم" خوانده شد، به مدت یک سال دیگر موافقت کرد. به دنبال این مصوبه، پارلمان عراق ضمن محکوم کردن تمدید حضور ارتش ترکیه در اردوگاه بعشیقه، از نظامیان ترکیه‌ای با عنوان "نیروهای متجاوز اشغالگر" یاد کرد.

«حیدر عبادی» نخست‌وزیر عراق نیز روز پنجم اکتبر (14 مهر) در مصاحبه با تلویزیون دولتی این کشور با بیان اینکه رفتار رهبران ترکیه از دید ملت عراق قابل قبول نیست، گفت بغداد از طرف ترکیه‌ای خواسته است از دخالت در مسائل عراق خودداری کند. وی همچنین خواستار نشست فوری شورای امنیت سازمان ملل برای پایان دادن به نقض حاکمیت ملی عراق از سوی دولت ترکیه شد. 

به نوشته آسوشیتد پرس، رجب طیب اردوغان - رئیس جمهور ترکیه - در واکنش به انتقاد حیدر عبادی از حضور نظامیان ترکیه‌ای در شمال شرق موصل در اظهاراتی که با واکنش تند و گسترده مقامات عراقی مواجه شد، گفت نخست وزیر عراق همتا و هم‌سطح او نیست و بهتر است در خطاب قرار دادن مقامات آنکارا حد خود را بداند. وی همچنین در ادامه با تاکید بر لزوم مشارکت آنکارا و نیروهای عراقی تحت آموزش آن در عملیات آزادسازی موصل گفت داد زدن مقامات عراقی برای او اهمیتی ندارد و دولت ترکیه برای مبارزه با تروریسم به راه خودش در عراق ادامه می‌دهد.

 

پس از این اظهارنظر تند اردوغان بود که جدال لفظی مقامات بغداد و آنکارا به نوعی جنگ سرد میان دو کشور تبدیل شد. به نوشته راشا تودی، حیدر عبادی روز سه شنبه هفته جاری بلافاصله در واکنش به سخنان توهین‌آمیز اردوغان طی بیانیه‌ای اعلام کرد ملت عراق به زودی تمامی خاک سرزمین خود را از وجود داعش آزاد خواهد کرد و طرف‌هایی که می‌خواهند ملت و دولت عراق را از هدف اصلی خود دور و وارد جنگ رسانه‌ای کنند، هرگز موفق نخواهند شد.

وی همچنین در اظهاراتی کنایه‌آمیز خطاب به رئیس جمهور ترکیه در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: "ما سرزمین‌مان را با اراده مردانمان آزاد می‌کنیم نه با تماس تصویری از طریق موبایل." منظور نخست‌وزیر عراق از تماس تصویری با موبایل، مصاحبه اردوغان با شبکه تلویزیونی "سی‌ان‌ان ترک" از طریق نرم‌افزار تماس تصویری "فیس تایم" و دعوت موبایلی او از مردم ترکیه برای حضور در خیابان‌ها در بحبوحه کودتای نافرجام اخیر در این کشور بود. 

در ادامه واکنش‌های تند مقامات عراقی به اظهارات اردوغان، «حنان الفتلاوی» رئیس فراکسیون اراده در پارلمان عراق از رئیس جمهور ترکیه خواست برای سربازانش تابوت‌های چوبی آماده کند. «زینب عارف البصری» از دیگر نمایندگان زن پارلمان عراق نیز با بیان اینکه عراق بخشی از ولایت عثمانی نیست، خواستار اخراج سفیر ترکیه از عراق شد.

«هادی العامری» دبیرکل سازمان بدر، «قیس الخزعلی» دبیرکل اهل الحق و «احمد الاسدی» سخنگوی حشد الشعبی (بسیج مردمی عراق) که گفت در میدان نبرد مشخص می‌شود چه کسی باید حد خود را نگه دارد، از دیگر شخصیت‌های عراقی بودند که به اظهارات رئیس جمهور ترکیه واکنش تندی نشان دادند. «مقتدی صدر» رهبر جریان صدر عراق نیز روز چهارشنبه از اردوغان خواست نیروهای کشورش را محترمانه از استان نینوا خارج کند؛ در غیر اینصورت به دست نیروهای عراقی بیرون رانده خواهند شد. 

در این میان، گروهی از مردم عراق نیز با حمل پلاکاردهایی در محکومیت حضور نظامیان ترکیه‌ای در شمال این کشور، در مقابل سفارت ترکیه در بغداد دست به اعتراض زدند.

با این حال، ترکیه همچنان با این ادعای عجیب که آزادسازی موصل با محوریت نیروهای مردمی عراق باعث جنگ فرقه‌ای در موصل می‌شود، معتقد است که باید نیروهای نظامی خود را برای آموزش نیروهای مردمی ساکن شمال عراق (پیشمرگه‌ها و اعراب سنی) و مشارکت دادن آنها در عملیات آزادسازی موصل حفظ کند. اقدامی که در چارچوب قوانین بین‌المللی نوعی "اشغالگری" محسوب می‌شود.

این ادعای ترکیه را می توان تلاشی هماهنگ با عربستان سعودی در جهت حذف نیروهای مردمی عراق از عملیات آزادسازی موصل و در نتیجه، تضعیف جبهه مقابله با داعش در نظر گرفت. همچنانکه به گزارش العالم، «عادل الجبیر» وزیر امور خارجه عربستان سعودی نیز روز پنجشنبه در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با «مولود چاووش اوغلو» همتای ترکیه ای خود در ادعایی مضحک گفت حشد الشعبی یک نیروی طایفه ای و مورد حمایت ایران است و مشارکت آن در عملیات آزادسازی موصل باعث خونریزی و طایفه گری در عراق خواهد شد.

ترکیه همچنین مدعی است هدف از استقرار نیروهای نظامی در شمال عراق مشارکت در عملیات آزادسازی موصل در قالب ائتلاف بین‌المللی ضد داعش است؛ درحالیکه واشینگتن این ادعا را تکذیب کرده است. «جان دوریان» سخنگوی ائتلاف نظامی آمریکا هفته گذشته با تکذیب این ادعا گفت اقدامات آنکارا در شمال عراق در راستای دستور کار ائتلاف نیست. وی در عین حال تاکید کرد هر عملیاتی در عراق باید با اجازه دولت عراق باشد. «جاش ارنست» سخنگوی کاخ سفید نیز روز چهارشنبه اعلام کرد حضور نیروهای خارجی در عملیات آزادسازی موصل باید با موافقت دولت مرکزی عراق باشد.

در ادامه، «جان کربی» سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز از تمامی همسایگان عراق خواست به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی این کشور احترام بگذارند. وی همچنین با اشاره به نزدیک بودن عملیات آزادسازی موصل از دو طرف خواست مسئله اردوگاه بعشیقه را هر چه سریعتر بین خود حل کنند. 

با این حال، اشتراک منافع آنکارا با ریاض و تزاحم منافع آن با واشینگتن بر سر عملیات موصل تا این لحظه مانع از حل این مسئله شده است. به نوشته رویترز، اوباما می‌خواهد آزادسازی موصل به عنوان دومین شهر بزرگ عراق و پایگاه اصلی داعش که از سال 2014 در چنگ این گروه است را به عنوان آخرین میراث خود به یادگار بگذارد. اما در واپسین ماه‌های باقیمانده از ریاست جمهوری وی، ترکیه که در پی کودتای نافرجام اخیر در این کشور و متعاقب آن، امتناع آمریکا از استرداد «فتح الله گولن» به عنوان مغز متفکر کودتا از دید اردوغان چندان دل خوشی از واشینگتن ندارد، نه تنها معادلات آمریکا در شمال عراق را به هم زده؛ بلکه با مداخله نظامی خود در این منطقه کار را برای عملیات ضد تروریستی دولت و نیروهای مردمی عراق نیز مشکل کرده است.

در چنین شرایطی، «نومان کورتولموش» معاون نخست وزیر ترکیه روز چهارشنبه بار دیگر اعلام کرد ترکیه برای تامین امنیت خود از کسی دستور نمی‌گیرد و نظامیان این کشور تا آزادی کامل موصل در بعشیقه باقی خواهند ماند و در مقابل، «عبدالعزیز حسن» عضو کمیته دفاعی امنیتی پارلمان عراق نیز تاکید کرد مادامیکه نیروهای ترکیه در این اردوگاه حضور دارند عملیات موصل آغاز نخواهد شد. «هاشم علوی» سفیر عراق در آنکارا نیز روز گذشته با بیان اینکه عراق دفاع از منافع و حاکمیت خود را حق مسلم خود می‌داند، تاکید کرد اگر اوضاع به همین منوال پیش رود عراق گزینه‌های دیگری را برای برخورد با نظامیان ترکیه‌ای مدنظر قرار خواهد داد.

به نوشته یو اس ای تودی، یکی دیگر از دلایل مهم اما پنهانی ترکیه برای اعزام نظامیان خود به شمال عراق، مناقشه قدیمی این کشور با کردهاست. مقامات آنکارا در حال حاضر، دل خوشی از حمایت آمریکا از کردهای سوریه و عراق که آنها را دارای ارتباطاتی با گروه‌های جدایی‌طلب ترکیه می‌دانند، ندارند. به همین دلیل، نگرانی عمده آنکارا از این بابت است که پس از آزادسازی موصل، خلأ قدرت در این منطقه به دست کردها پر شود؛ بویژه اکنون که هیلاری کلینتون – نامزد دموکرات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا – نیز هفته گذشته در دومین مناظره انتخاباتی خود با «دونالد ترامپ» نامزد جمهوری‌خواهان در تبیین رویکرد خود برای مقابله با گروه تروریستی داعش علناً از قصد خود برای تسلیح کردهای عراق در صورت پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری ماه آینده خبر داد. ترکیه در ماه اوت نیز در اقدامی که واکنش‌های بین‌المللی زیادی به همراه داشت، برای عقب راندن گروه‌های کُرد مورد حمایت آمریکا با تانکهای جنگی خود وارد شمال سوریه شد.

در هر صورت، نیت واقعی ترکیه از حضور نظامی در اردوگاه بعشیقه و اصرار آن به مشارکت در عملیات آزادسازی موصل چه به ادعای این کشور، جلوگیری از وقوع جنگ‌ فرقه‌ای در شمال عراق باشد و چه جلوگیری از قدرت گرفتن کردها در مرزهای جنوبی  خود، تنش میان این کشور و عراق در حال حاضر روند آماده‌سازی عملیاتی که منابع غربی و عربی از قریب الوقوع بودن آن خبر می‌دهند را با یک مانع جدی مواجه کرده و با تداوم اظهارات تند مقامات دو کشور علیه یکدیگر این تنش شاید طی روزهای آینده به یک بحران بزرگ در روابط دو کشور تبدیل شود. بحرانی که بدون شک، ترکیه بواسطه تجاوز نظامی به کشور همسایه خود در شکل‌گیری آن نقشی اساسی و محوری ایفا می‌کند.

نویسنده: مهدی حاجت‌پور

انتهای پیام /