به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان، ماه رمضان ماه عبادت مسلمانان است که در روایات بر آن تأکید شده و اعمال مختلفی برای این ماه نقل شده است که یکی از این عبادت ها خواندن دعای ابو حمزه ثمالی در وقت سحر است.

آشنایی با دعای ابوحمزه ثمالی

از دعاهای شورانگیز ماه رمضان، دعای ابوحمزه ثمالی است. اهل دعا با این دعا آشنایی دیرینه دارند، این دعا از قلب آسمانی و ملکوتی سر حلقه دلدادگان و زینت عابدان، امام سجاد علیه السلام سرچشمه گرفته و بر زبان پاک و حق گویش جاری گشته است.

ابوحمزه ثمالی، از یاران نزدیک حضرت زین العابدین، این دعا را از آن امام نقل کرده و به همین سبب، دعا به نام وی شهرت یافته است. وی می گوید:

حضرت زین العابدین علیه السلام در ماه مبارک رمضان، بیشتر شب ها در حال نماز بود و چون سحرگاهان فرا می رسید، شروع به خواندن این دعا می کردند.

این دعا از نعمت های بزرگ الهی و از گنج های نهفته و پنهان ربوبی و فوران عشق و محبت و بیانگر اوج بندگی و خاکساری است. اگر این دعا و صدها دعای نظیر آن نبود، نمی دانستیم در خلوت انس با پروردگار، چه گونه و با چه کلماتی با او سخن بگوییم و از آن کریم بنده نواز چه درخواست کنیم و رسم و ادب بندگی را چگونه به جای آوریم.

بخش نخست

شامل سپاس و ثنای خداوند و معرفی آن یکتای بی همتا است و از باز بودن و نزدیک بودن راه قرب به او حکایت می کند.

بخش دوم

بیانگر خوف و رجا و بیم و امید بنده در برابر مولای بزرگ و مهربان است. از یک طرف، عظمت و جلال و شکوه بی پایان خدای متعال، قلب بنده عارف را تسخیر می کند و بندبندِ وجودش را به لرزه درمی آورد و بی اختیار، نغمه «سُبُّوحٌ قُدوُّس» بر زبانش جاری می شود. از طرف دیگر، رحمت و کرم بی پایان حق، همه وجودش را از امید سرشار می سازد و وجودش را از شوق لبریز می کند. 

بخش سوم

این بخش درباره درخواست های آن حضرت درباره خود، پدر و مادر، خانواده، اقوام، اهل ایمان و اسلام است. 

بخش چهارم

درباره خواسته های بلند و ارزشمندی است که رسیدن به آنها، نیازمند آمادگی کافی و توجه کامل به خداوند و اشتغال دائم به ذکر و یاد او است و جز برای عده ای محدود از اولیای الهی و بندگان ویژه خداوند، حاصل نمی شود.

این بخش از دعای دل نواز ابوحمزه، سه درخواست مهم و اساسی را دربردارد؛ خواسته هایی که رسیدن به آنها، آرزوی همیشگی بندگان صالح خدا است و تحقق آنها نشانه رسیدن به اوج قرب و قله کمال انسانی است. به دلیل محتوای عالی این بخش از دعا و تأثیر عمیق آن در سعادت حقیقی انسان، بر آن تأکید فراوان می کنند.

خواسته اول: «ایمان» کاملی است که به واسطه آن، همه حجاب های میان بنده و پروردگار برداشته شود و خداوند، مباشر و هم نشین دل انسان باشد.

خواسته دوم: یقینی است که ثمره آن، رسیدن به این دانش و دریافت است که: «هر چه به انسان می رسد، از طرف خداوند و به اراده و مشیت او است».

خواسته سوم: خشنودی از تقدیر الهی و رضایت به چیزی است که او روزی ما ساخته است. این مقام از ویژگی های مؤمنان راستین و صاحبان بصیرت و یقین است. در واقع، رضا به داده ها، از شیرین ترین میوه های درخت ایمان و یقین است.

این دعا که با جمله «إِلَهِی لا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِكَ» آغاز و به جمله «وَ رَضِّنِی مِنَ الْعَیشِ بِمَا قَسَمْتَ لِی یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» ختم می‌شود

دعای ابوحمزه در بسیاری از  به‌ شهرها به صورت انفرادی یا جلسات بزرگ و کوچک در شب‌ها یا سحرهای ماه مبارک رمضان خوانده می‌شود.

*دعایی قابل استفاده برای عموم مردم

استفاده از دعا مراتبی دارد و حداقل این است كه شخص، اگر معنای عبارات دعا را هم نداند، ولی در عین حال نوعی توجه به ذات اقدس الهی داشته باشد و این توجه خودش بسیار با اهمیت است.

حقیقتا برخی از فرازهای دعای ابوحمزه ثمالی برای خواص است و آنقدر معانی عمیقی دارد كه فهم و تأمل در آن‌ها نیازمند معرفت عمیقی است كه باید آن معارف آموزش داده شود و به راحتی نمی‌توان به عمق آن دست یافت.

*مانعی برای نخواندن دعا

نفهمیدن یا ندانستن معنای برخی فرازهای دعای ابوحمزه ثمالی نباید مانع از خواندن این دعای شریف شود .

· قسمت كلیدی دعای نورانی ابوحمزه ثمالی

بِكَ عَرَفتُكَ وَ أنْتَ دَلَلْتَنِی عَلِیكَ وَ دَعوتَنِی إلَیكَ وَ لُولا أنْتَ لم أدْرِ مَا أنْت

برخی از جمله‌های این دعای نورانی ابوحمزه در حدّ كلید درهای دیگر است . یكی از آن جمله‌های كلیدی همین است كه بِكَ عَرَفتُكَ وَ أنْتَ دَلَلْتَنِی عَلَیْك . این بِكَ عَرَفتُكَ را همه داعیان عرض می‌كنند: خدایا! به وسیله تو ما تو را شناختیم .

بِكَ عَرَفتُكَ وَ أنْتَ دَلَلْتَنِی عَلَیكْ. این أوَلَمْ یَكْفِ بِربكَ أنَّهُ عَلی كُلِّ شِیءٍ شَهِید(سورة فصّلت/ 53)، یعنی خداوند برای این كه روشن بشود، برای این كه دیگران به خوبی درك بكنند خداوند حقّ است، خود را به آنها نشان می‌دهد . آنها با مشاهده خداوند، خداوند را می‌شناسند. نیازی به آیات آفاقی و انفسی نیست. در اینجا راه و هدف یكی است.

*فلسفه تکرار نام خدا تا قطع کامل یک نفس در دعای ابوحمزه ثمالی

  آیت الله جوادی آملی به بیان فلسفه تکرار نام خدا تا قطع کامل یک نفس در دعای ابوحمزه ثمالی پرداخت و گفت: انسان هرچه بیشتر گرفتار است، مانند فرد غرق شده در دریا، خدا را بیشتر صدا می زند.

وی ادامه داد: اینجا هم انسان در این گرفتاری‌های دنیایی و گناهانی که دارد خدا را مرتب صدا می زند پس هرچه بیشتر گرفتار است باید خداوند متعال را بیشتر صدا بزند و مکرر بگوید یا رب یا رب یا رب و دیگر مراتب حضور است که اگر یک مرتبه گفت یا رب، مرتبه دیگر بیشتر حضور پیدا می‌کند.

همچنان که در بخشی از دعا می فرماید:

«مِنْ أَیْنَ لِیَ الْخَیْرُ یَا رَبِّ وَ لا یُوجَدُ إِلا مِنْ عِنْدِکَ وَ مِنْ أَیْنَ لِیَ النَّجَاةُ وَ لا تُسْتَطَاعُ إِلا بِکَ لا الَّذِی أَحْسَنَ اسْتَغْنَی عَنْ عَوْنِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ لا الَّذِی أَسَاءَ وَ اجْتَرَأَ عَلَیْکَ وَ لَمْ یُرْضِکَ خَرَجَ عَنْ قُدْرَتِکَ یَا رَبِّ یَا رَبِّ یَا رَبِّ؛

پروردگارا از کجا برایم خیری هست، درحالی‏که جز نزد تو یافت نمی‏شود، و از کجا برایم نجاتی است درحالی‏که جز به تو فراهم نمی‏ گردد، نه آن‏که نیکی کرد از کمک و رحمتت‏ بی ‏نیاز شد، و نه آن‏که بدی کرد و بر تو گستاخی روا داشت، و تو را خشنود نساخت از عرصه قدرتت بیرون رفت. پروردگارا، پروردگارا، پروردگارا».

*کلام امام رضا علیه‌السلام درباره ابوحمزه ثمالی

امام رضا علیه‌السلام در مورد ابوحمزه ثمالی می‌فرماید: «ابوحمزه ثمالی در روزگار خود مانند لقمان حکیم بود. او به چهار نفر از ما(ائمه علیهم السلام) خدمت کرده است; علی بن الحسین، محمد بن علی، جعفر بن محمد علیهم السلام و اندکی هم در عصر امامت امام موسی بن جعفر علیه السلام.

در بعضی از عبارات از ابوحمزه به عنوان «سلمان عصر» تعبیر شده است.

*خیر به جز درگاه تو در جایی دیگر نیست

امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی منشأ هرگونه خیری را درگاه الهی معرفی می‌کند و می‌فرمایند :هیچ چیز خیری نیست مگر اینکه، منشا اش پیشگاه خداوند باشد.

عبادات، روزه، نماز و هر کار خیری که انسان انجام می‌دهد به ذات خیر نیست، مگر اینکه برای خداوند باشد.

راه نجات نیز جایی پیدا نمی شود مگر در نزد خداوند*

امام سجاد(ع) در دعای تعلیمی به ابوحمزه ثمالی، این‌گونه بیان می‌کنند که خداوند متعالی کمال مطلق است و راه نجات مگر در نزد خداوند در هیچ جایی، پیدا نی شود.

هر انسان نیکوکار و طالب خصلت‌های پسندیده بی نیاز از کمک خداوند نیست و تا خداوند کمکی نکند انسان نمی‌تواند کاری کند. بر همین اساس کسی که کار زشتی مرتکب می‌شود، نمی‌تواند از قدرت الهی فرار کند.