به گزارش خبرنگار سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، اگر به سیاست خارجی یک دهه اخیر ایران در قبال افغانستان نگاهی داشته باشیم اصولا جایگاه ژئوپلتیک و استراتژیک این کشور در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را می توان اینطور تفسیر نمود:

 وجود حدود ۹۵۰ کیلومتر مرز مشترک بین ایران و افغانستان، حضور نیروهای خارجی معارض جمهوری اسلامی در مرزهای شرقی، کشت و تجارت بخش عمده مواد مخدر در همسایه شرقی ما و وجود ناآرامی های متعدد قومی و سیاسی و چندین پارامتر دیگر در این کشور، تبعا پیامدهای متعدد سیاسی – امنیتی برای کشورمان داشته و از این روی اهمیت این کشور را به لحاظ جغرافیای سیاسی نزد ایران اسلامی را دو چندان می‌نماید. بعلاوه وجود روابط کهن تاریخی و فرهنگی، بر اهمیت جفرافیای فرهنگی افغانستان برای ایران می افزاید.

 تاثیر عوامل بیرونی در روابط سیاسی افغانستان و ایران در سالهای گذشته

 اگر روابط دو کشور را به دو سطح ملتها و حکومتها تقسیم کنیم، بدون شک روابط بین دو ملت ایران و افغانستان به دلیل سوابق تاریخی و فرهنگی و دینی در سطح بسیار مطلوبی است و کسی که یکبار به این کشور سفر نماید می تواند به خوبی گرمی این روابط را در برخوردهای برادرانه و صمیمانه مردم افغان نسبت به اتباع ایرانی حس نماید.

بطور طبیعی هیچ کشوری نمی تواند بر این نوع روابط تاثیر منفی بگذارد. اما در سطح حکومتها، بدون شک روابط ایران و افغانستان طی سالهای اخیر فراز و فرودهایی داشته است. گاهی مواضع نسنجیده مقامات دو کشور در سطوح مختلف و گاهی هم فشارهای خارجی تاثیر نامطلوبی بر بسط و گسترش روابط فی مابین داشته است.

به رغم اینکه دو کشور ظرفیتهای فراوانی برای گسترش روابط در عرصه های مختلف دارند، طی سالهای اخیر کشورهای خارجی حاضر در افغانستان بویژه ایالات متحده آمریکا با فشار بر مقامات افغان تلاشهای بی وقفه ای در جهت ایجاد موانع در جهت گسترش روابط دو کشور به عمل آورده اند. متاسفانه به رغم مقاومتی که بعضا مقامات افغان داشته اند، این تلاشها بی تاثیر نبوده و حداقل در کوتاه مدت مشکلاتی برای دست اندرکاران اقتصادی، فرهنگی و … ایجاد کرده است. هم مقامات افغان بر چنین فشارهایی از سوی غربی ها اذعان دارند و هم خود غربی ها از اظهار نظر علنی درباره آن ابایی ندارند.

نقش کشورهای عربی همچون رژیم سعودی در روابط کنونی تهران-کابل

 از آنجا که کشور افغانستان به شدت به کمکهای خارجی وابسته است و کشورهای عربی همچون عربستان سعودی و امارات متحده و … نقش فعالی در تامین مالی برخی پروژه ها در این کشور دارند، متاسفانه حکومت افغانستان نمی‌تواند نسبت به فشارهای چنین دولتهایی خنثی عمل کند. بخصوص که مذهب در سیاست خارجی کشورهایی چون عربستان در قبال افغانستان یک پارامتر تاثیر گذار است و این کشور با برخی گروههای تندرو مذهبی در افغانستان از جمله طالبان در گذشته، روابط نزدیکی داشته است.

قرائن نشان می دهند که گروههای تندرو مذهبی در افغانستان به شدت متاثر از ایدئولوژی وهابیت بوده و همین گروهها در برخی مواقع بر تبل سیاستهای ضد ایرانی در افغانستان می کوبند. فرقه های تندرو مستقر در پاکستان نیز که روابط نزدیکی با کشورهای عربی چون عربستان دارند، گاه به عنوان واسطه در پیشبرد سیاستهای ضد شیعی و ضد ایرانی در افغانستان نقش داشته اند.

سیاست خارجی ایران در مواجهه با قدرتهای منطقه ای در افغانستان

 در مورد افغانستان بعد از حذف طالبان از قدرت و اشغال این کشور توسط قوای ناتو، ایران برگهای برنده زیادی در افغانستان داشت و می توانست از اینها به خوبی استفاده کند و در مواقعی هم خوب استفاده کرد. اما با گذشت زمان به نظر می رسد کار برای ایران در افغانستان سخت تر شده. رقبای منطقه ای و فرا منطقه ای ایران در افغانستان نفوذ فراوانی یافته اند و سیاستمداران افغان نیز دریافته اند که باید از این رقابتها بیشتر به نفع خود استفاده نمایند..

  نقش و توانایی قدرت نرم و رویکردهای فرهنگی ایران در افغانستان

 به لحاظ فرهنگی، جمهوری اسلامی ایران، هیچ بدیلی در افغانستان ندارد. اشتراکات زبانی، فرهنگی و تاریخی چنان دو کشور را بهم تنیده کرده که هیچ کس نمی تواند جای خالی فرهنگی ایران در این کشور را پر نماید. بخش عمده کتابهای درسی افغانستان به زبان فارسی است. بسیاری از منابع علمی مورد استفاده دانشجویان افغان در ایران چاپ شده است. رغبتی عجیب در بین دانشجویان افغان برای حضور در موسسات آموزش عالی و دانشگاههای ایرانی وجود دارد. گرایش خانواده های افغان به استفاده از محصولات رادیویی و تلوزیونی ایرانی به رغم ظهور دهها شبکه رادیویی و تلوزیونی رنگارنگ که عمدتا فیلمهای غربی یا هندی را پخش می نمایند و… همگی نشان از اهمیت حوزه فرهنگ در مناسبات دو کشور دارد.

چنانچه جمهوری اسلامی اراده کند(به لحاظ حسن همجواری و پیوند های امنیتی) در افغانستان نفوذ امنیتی، سیاسی، اقتصادی و … داشته باشیم حتما باید بیشترین بها را به حوزه فرهنگ بدهیم، چرا که مزیت نسبی ما برای حضور موثرتر در افغانستان نسبت به سایر رقبا اشتراکات فرهنگی ماست. در واقع باید روابط سیاسی و اقتصادی را بر چارچوبه فرهنگ بنا نماییم.

  گفتمان حاکم بر سیاست خارجی ایران و میزان بهر‎‎ه مندی آن از ظرفیت موجود در افغانستان

بر عکس، اهمیت افغانستان برای ما از بسیاری کشورهای قدرتمند دنیا هم بیشتر است، چون اثر پذیری ما از وضعیت این کشور به مراتب بیش از دیگر کشورهاست. این امر باید ما را به این سمت بکشاند که بهای بیشتری به این کشور بدهیم و سرمایه گذاری بیشتری در انجا داشته باشیم. بدون شک امنیت افغانستان امنیت ما هم هست و بر عکس ناامنی در انجا ما را هم ناامن خواهد کرد، چیزی که در دوره طالبان شاهدش بودیم..

 و اما چشم انداز حضور ایران در افغانستان

 آینده حضور ما در افغانستان بستگی تام به نحوه برخورد و تعامل ما با مسایل افغانستان دارد. با توجه به اینکه دیر یا زود نیروهای خارجی مجبور به ترک افغانستان هستند، اثرگذاری آنها بر سیاستهای افغانستان کمتر خواهد شد. با فروکش کردن غبار ناشی از اشغال افغانستان، مقامات این کشور تحت تاثیر جبر ژئوپلتیکی ناگزیر از بازسازی روابط خود با همسایگان خواهند بود و یقینا ایران در امر ایجاد ثبات و امنیت در افغانستان و نیز پیشبرد برنامه های توسعه ای این کشور می تواند نقش غیر قابل انکاری داشته باشد. 

بنابراین آینده روابطی بسیار روشن قابل تصور است؛ به شرط اینکه ما بتوانیم هم در روابطمان با این کشور ظرفیت سازی کنیم و هم بتوانیم از این ظرفیتها به خوبی استفاده کنیم. در پایان ضرورت دارد بر این امر تاکید کنیم که کلید حضور مستدام و موفقیت آمیز ما در افغانستان اولویت دادن به حوزه فرهنگ است، هر چه در این زمینه سرمایه گذاری کنیم بازهم کم است.

چرا که پیوندهای کهن ایران و افغانستان که، در لایه های مختلف به نظر مخاطبان رسید، می تواند به مثابه پادزهری در برابر سلطه گری متجاوزان این سرزمین منظور گردد. نوش دارویی که با بکارگیری آن، علاوه بر تسکین درد حاصل از مواد افیونی در افغانستان،مرهمی بر زخمهای جانکاه افیون تجاوز و اشغال در "سرزمین باستانی آریانا" باشد.

محمدرضاشجاعیان

انتهای پیام/