آمار کلی سفرهای نوروزی ۹۵ هنوز به شکل دقیق منتشر نشده است اما آمار غیررسمی، امسال هم از رشد ۴ درصدی سفرها خبر می دهد. این آمار در شرایطی ارائه می شود که در سنن و آداب نوروزی مردم کشورمان، دید و بازدیدهای خانوادگی سهم مهمی دارد. از گذشته های دور نوروز برای ایرانیان بهترین زمان برای انجام صله ارحام با بستگان و اقوام بوده است، پدیده ای که در چند سال گذشته رنگ و لعاب خود را کم کم از دست داده و خانواده های ایرانی را رهسپار جاده ها کرده است.

به نظر می رسد تغییر شرایط و سبک زندگی خانواده ایرانی، تغییر نسل ها و پیچیدگی های زندگی در کلانشهرها موجب گرایش مردم از مناسبات خانوادگی به سمت سفر شده است.

شکافهای اقتصادی و فرهنگی منشاء دوری خانواده ها

نیره توکلی، جامعه شناس در این باره معتقد است: امروزه شکل زندگی بسیار عوض شده است و روابط چهره به چهره به روابط مجازی تغییر کرده اند. این تغییر شرایط تا حدی است که حتی میان خویشاوندان هم فاصله بسیار زیاد شده است. اختلاف های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و نسلی در شهرهای بزرگ که فاصله مکانی هم به آن دامن زده است، سبب شده تا مردم کمتر از گذشته با بستگان و اقوام خود مرتبط باشند.

وی درخصوص نوع جدید روابط خانوادگی در ایران می گوید: اگر در گذشته دامنه دید و بازدیدهای نوروزی به اقوام درجه ۳ و ۴ و حتی دوستان خانوادگی هم کشیده می شد، به نظر می رسد مناسبات خانوادگی ایرانیان، امروزه به روابط درجه یک و ۲ مثل پدر و مادر، خواهر و برادر، عمو، خاله و دایی و ... محدود می شود. پیش از این فرزندان در خانواده ها حتی خویشاوندان بسیار دور پدر و مادر خود را می شناختند اما امروز آشنایی فرزندان با نسبت های خانوادگی در همین روابط نسبتا کوچک خلاصه می شود و خویشاوندان از نسلهای قبل و بعد خود را به سختی می شناسند.

رئیس گروه هنر انجمن جامعه شناسی ایران ادامه می دهد: همین دور شدن بستگان از یکدیگر سبب می شود که اعضای جدیدتر خانواده و خانواده های جدیدتر، ارتباط با گروه های غیرفامیلی را بر مناسبات خانوادگی ترجیح دهند. امروزه بسیار می بینیم که خانواده ها با دوستان و همکاران خود به سفر می روند یا رفت و آمد دارند و این پدیده ای است که تا چند دهه پیش از این بسیار کم بود. در واقع می توان گفت امروزه عوامل و مشابهت هایی غیر از مشابهت خونی موجب نزدیکی افراد و خانواده ها به هم شده است.

خانواده امروز ایرانی کمتر در قید روابط خونی است

توکلی با بیان اینکه با وجود تغییرات نسلی گسترده و ایجاد سبک های جدیدی از زندگی، دید و بازدیدهای خانوادگی با خویشاوندان بلافصل هنوز هم دیده می شود، معتقد است: خانواده ایرانی امروز کمتر در قید و بند روابط خونی است اما اگر با خویشاوندان دور در طول سال رفت و آمد داشته باشد و به عبارتی در زندگی هم حضور داشته باشند، این رفت و آمدها به طور طبیعی در طول ایام نوروز هم ادامه می یابد ولی اگر در طول ۳۶۵ روز سال ارتباطی با هم نداشته باشند، این دوری در تعطیلات نوروز ترمیم نمی یابد، بنابراین ریشه مسئله کمرنگ شدن روابط خانوادگی در جایی غیر از تعطیلات و سفرهای نوروزی است.

این جامعه شناس با اشاره به پیچیدگی های زندگی مدرن، مشغله های خانوادگی و شغلی و ... می گوید: فشارها و استرس های زندگی در شهرهای بزرگ از جمله ترافیک، آلودگی هوا، صوتی و دیگر مسائل سبب می شود خانواده ها کوتاه ترین فرصتها را برای رهایی از این شرایط غنیمت بشمارند و از این منظر، سفرهای نوروزی نه تنها یک آسیب در مناسبات خانوادگی به حساب نمی آید بلکه فرصتی است که خانواده ای را که هر یک از اعضای آن درگیر مسائل و گرفتاریهای شخصی خویش است، در مکانی به دور از دغدغه های روزمره دور هم جمع کند تا بیشتر از آنکه به مشکلات روزانه خود فکر و صحبت کنند، به مسائل عاطفی و احساسی داخل خانواده بپردازند.

وی ادامه می دهد: از آنجا که شیوه کار و تولید ایرانیان در طول چند دهه اخیر از کشاورزی به سمت مشاغل خدماتی تغییر سریعی را تجربه کرده است، خانواده ها در طول روز جدا از یکدیگر هستند و در طول سال نیز ایام تعطیلی کمی در اختیار دارند و تلاش می کنند در روزهای کوتاه تعطیلی در کنار هم باشند و این فرصت مغتنم را صرف دید و بازدید با افرادی که در طول سال ارتباطی با آنها نداشته اند، نکنند. این مناسبات اگرچه برای نسل های گذشته امری واجب و آیینی به حساب می آمد اما با تاسف باید گفت رفت و آمد با افرادی که در طول سال قرار است فقط یکبار دیده شوند، جذابیتی برای نسل های امروزی به ویژه کودکان و نوجوانان ندارد.

توکلی می افزاید: از سوی دیگر فرزندان که در طول سال کمتر نقش واقعی پدرانه و مادرانه را از والدین خود می بینند، دوست دارند نقش پدر و مادر مهربان را در طول سفر درک کنند؛ پدر و مادری که با مهربانی خانواده را دور هم جمع می کنند، مشقت های سفر را به جان می خرند تا خانواده و فرزندان ساعتها یا روزهایی را با خوشی کنار هم باشند. فراموش نکنیم که خاطره سفر، زیباترین تصویری است که تا پایان عمر در یاد و خاطره فرزندان می ماند.

این جامعه شناس معتقد است: به طور کلی کسانی که در طول سال در زندگی انسان هستند، در تعطیلات هم هستند و کسانی که نیستند را نمی توان با زور سنت و اینکه یک رابطه فامیلی و خونی نه چندان نزدیک دارند، وارد زندگی کرد.

وی با تاکید بر اینکه با وجود همه مشکلات، خانواده ایرانی تا حد امکان روابط خود با خویشاوندان را حفظ کرده است، می گوید: روابط عمو، خاله و دایی و ... هم اگر روابط خانوادگی قوی باشد و از لحاظ سلایق فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی، اختلاف زیادی نداشته باشد، وجود دارد اما به افراد و دوایر خاصی از ارتباطات خانوادگی محدود است.

رئیس گروه هنر انجمن جامعه شناسی معتقد است: کم شدن ارتباطات خانوادگی اگرچه در سنن و آیین ایرانیان مطلوب نیست، اما با توجه به مقتضیات زندگی امروزی، به خودی خود نمی تواند یک آسیب باشد و سفرهای نوروزی بیشتر از اینکه عامل کم شدن روابط خانوادگی باشد، تا حدی معلول و نتیجه کم شدن روابط است. سفر نتیجه تغییر شکل زندگی و مطرح شدن انواع جدیدی از گذران اوقات فراغت خانوادگی است. سفر نوروزی از سویی عامل نمایان شدن قشربندی و طبقه طبقه شدن جامعه حول افکار و فرهنگ مشترک است.

عیدی گرفتن جذابیتی برای فرزندان طبقه متوسط ندارد

وی می افزاید: طبقه متوسط جامعه به عنوان طبقه ای که تا حدی حق انتخاب دارد، طی روندی که از پیش از سال ۵۷ شروع شده و تا امروز ادامه یافته، به یک رفاه نسبی رسیده است و همین سبب شده که خانواده های طبقه متوسط نیازهای اولیه خود را برای خانواده و فرزندان مهیا کنند. در این خانواده ها دید و بازدید نوروزی و مناسباتی مثل دریافت عیدی و دیگر سنن نوروزی جذابیتی برای فرزندان ندارد و فرزندان طبقه متوسط، مشوق والدین برای سفر هستند.

این جامعه شناس می گوید: البته شکل گیری سفرهای نوروزی و جایگزین شدن آن به جای دید و بازدیدهای خانوادگی، تنها نتیجه تغییرات اجتماعی نیست بلکه سبک زندگی در تمام شتون تغییر کرده است. ما تا چند سال پیش اصطلاحی به نام ایرانگردی نداشتیم و سفرهای ایرانیان محدود می شد به سفرهای زیارتی مثل مشهد و قم. ایرانگردی هم فی نفسه امر بدی نیست، بلکه در سنتهای دینی و مذهبی ما همواره به سفر تاکید شده است. از طرفی انسانها به تنهایی به سفر نمی روند بلکه با خانواده می روند یا با تورهایی که خودش شبکه ای از روابط کم تنش را پدید می آورد. با این تحلیل، تغییر سبک گذران تعطیلات نوروزی از روابط خویشاوندی به سفر، در کنار ایجاد برخی چالش ها در مناسبات خانوادگی سنتی به ویژه در خانواده های گسترده، زمنیه و پتانسیل مناسبی برای تحکیم روابط خانواده هسته ای متشکل از پدر و مادر و فرزندان به شمار می رود.

مسافرت بهترین راه در تحکیم روابط خانوادگی

اشکان دلیری، کارشناس گردشگری نیز در خصوص تغییرات ایجاد شده در روابط خانوادگی و جایگزینی آن با سفر در تعطیلات نوروزی می گوید: در فرهنگ ملی و دینی ما به همان اندازه که به مناسبات خانوادگی اهمیت داده شده است، سفر نیز به عنوان راه خودشناسی و خداشناسی مورد توجه بوده است. از گذشته همواره تاکید شده است که اگر می خواهید روحیات و خصوصیات فردیِ شخصی را بشناسید با وی به سفر بروید و مسافرت یکی از بهترین راه ها در تحکیم روابط خانوادگی است.

وی می افزاید: در زندگی خانوادگی امروزی، شاید کمتر پیش آید که افراد خانواده در محیطی کمتر از ۴-۵ متر دور هم بنشینند و از مسائل خود بگویند. امروزه با ورود تکنولوژی های ارتباطی نوین به خانواده ها، افراد اگرچه به ظاهر کنار همه نشسته اند، اما ذهن آنها جای دیگری است. شبکه های اجتماعی اگرچه افراد دور را به انسان نزدیک کرده است اما در نقطه مقابل، افراد نزدیک را از هم دور کرده است. میانگین صحبت بین اعضای خانواده ایرانی به شدت کاهش یافته و به چند دقیقه در طول روز رسیده است. دو یا سه شیفت کار کردن در طول روز، اعضای خانواده را از هم دور کرده است و والدین شاغل، تربیت فرزندان کوچک خود را به مهد کودک و فرزندان بزرگتر خود را به دیگر نهادهای اجتماعی مثل مدرسه و دانشگاه سپرده اند. در چنین موقعیتی سفر نوروزی بهانه خوبی است تا اعضای خانواده پس از یک سال مشغله های شخصی، در کنار هم باشند.

در سفر حتی اگر افراد بخواهند از شبکه های اجتماعی استفاده کنند، به دلیل محدودیت خدمات اپراتورهای تلفن و اینترنت در مناطق دوردست و مقاصد گردشگری، عملا این امکان از افراد گرفته می شود و اعضای خانواده در یک توفیق اجباری دور هم جمع می شوند  دلیری با بیان تجربیات خود از حضور خانواده ها در تورهای گردشگری معتقد است: اعضای خانواده در این سفرها به طور طبیعی از تکنولوژی ارتباطی فاصله می گیرند و به روابط حقیقی نزدیک می شوند. امروزه در بسیاری از هتلهای جهان افراد حق همراه داشتن تلفن همراه را ندارند و این نشان دهنده میزان آسیب شبکه های اجتماعی در خانواده است. در سفر حتی اگر افراد بخواهند از شبکه های اجتماعی استفاده کنند، به دلیل محدودیت خدمات اپراتورهای تلفن و اینترنت در مناطق دوردست و مقاصد گردشگری، عملا این امکان از افراد گرفته می شود و اعضای خانواده در یک توفیق اجباری دور هم جمع می شوند. در این تحلیل اگرچه سفرهای نوروزی فرصت ارتباط خانواده ها با یکدیگر را محدود می کند، اما در تقویت روابط درون خانواده موثر و مثبت است. توضیح آنکه به دلیل تغییر زمان سفرهای خانواده در هفته اول تعطیلات یا دور دوم سفرهای نوروزی، بسیار محتمل است که خانواده ها در یک زمان واحد آماده میزبانی از یکدیگر نباشند. حال این انتخاب با خود افراد است که از تعطیلات نوروز برای بازسازی روابط درون خانوادگی استفاده کنند یا به سنتهای دیرین و خوب ایرانیان در روابط میان خانوادگی یا میان دوستان و آشنایان بپردازند.

ارتباطات خانوادگی در ایران جایگزین دولت رفاه

کمیل سهیلی، کارشناس ارشد ارتباطات اجتماعی نیز می گوید: تغییر سبک زندگی مردم از دید و بازدیدهای نوروزی به انجام سفر احتمالا تاثیر دو سویه ای در مناسبات اجتماعی و خانوادگی جامعه ایرانی دارد. از سویی ارتباطات خانوادگی در بخش های سنتی جامعه ایران جایگزین دولت رفاه است که در کشورمان یا شکل نگرفته یا اگر تا حدی هم شکل گرفته، در پوشش خدمات اجتماعی به شهروندان موفقیت چندانی کسب نکرده است بنابراین افراد در چنین جامعه ای همچنان نیازهای اجتماعی و حمایتی خود را بیشتر از آنکه از دولت دریافت کنند از خانواده و بستگان خود دریافت می کنند. در این وضعیت از میان رفتن یا کم تاثیر شدن مناسبات خانوادگی می تواند آثار سویی در دریافت خدمات اجتماعی و حمایتی برای افراد ایجاد کند.

وی معتقد است: در نقطه مقابل سفر می تواند علاوه بر ایجاد انسجام میان خانواده، به تشکیل شبکه های اجتماعی حمایتی در میان اعضای جامعه کمک کند. دوستی و آشنایی هایی که در هنگام سفر به وجود می آید، به تجربه، بادوام ترین ارتباطات اجتماعی پس از خانواده هستند.

این کارشناس ارشد ارتباطات اجتماعی که سالها به عنوان گردشگر در زمینه معرفی فرهنگ ایرانی به جهانیان هم فعالیت داشته است، ادامه می دهد: البته همه اینها در شرایطی است که سفر با نیت و قصد قبلی و با برنامه ریزی و هدف انجام شود. متاسفانه امروزه شاهدیم برخی سفرهای نوروزی تنها برای فرار از دید و بازدید و رسم و رسومی انجام می شود که به تعبیر بخشهای مدرن تر جامعه، دست و پاگیر و زائل کننده زمان تعطیلات هستند. این تنها به طبقات مرفه یا متوسط جامعه محدود نمی شود. هزینه های بالای مایحتاج عمومی نوروز در کنار خرید اقلام مختلف پذیرایی مثل میوه و آجیل و شیرینی سبب شده است حتی اقشار طبقات پایین تر جامعه هم سفر را به خانه ماندن و پذیرایی از مهمانان ترجیح دهند. استقبال بالای جامعه ایرانی از سفر ارزان قیمت، چادر زدن در خیابان و پارک و ... گواهی است بر همین ادعا که بخشهایی از جامعه سفر ارزان را به رسم و رسومی که از سادگی خارج شده و به تجمل رسیده است، ترجیح می دهد.

مسافرت، برای فرار از مخارج نوروزی

سهیلی می گوید: از جایگاه کسی که سالها سفر را تجربه کرده است معتقدم مسافرت علاوه بر آثار مثبت در خانواده، می تواند در افراد هم تاثیرات خوبی بر جای بگذارد. اگرچه گسترش ارتباطات در دنیا سبب شده در کسری از ثانیه همه در دورترین نقاط دنیا از احول هم مطلع شوند، اما خودمحوری در میان ایرانیان مشهود است. اینکه ما در درجه اول خود، در درجه دوم خانواده و در مراتب بعدی محله و شهر خود را محور تمام جهان بدانیم هنوز در بخشهایی از جامعه وجود دارد. البته علاقه به شهر و کشور امری طبیعی و لازم است اما دیدن نقاط ضعف و اصلاح آنها تنها با مقایسه شرایط با دیگر سبک های زندگی و نقاط مختلف امکان پذیر است.

منبع: مهر

انتهای پیام/