ترویج فرهنگ کتابخوانی، بازیابی همیشگی سلامت جامعه
چندي قبل در گزارش هاي خبري آمده بود که شماري از اعضاي گروه «صد دختر، صد مشکل، صد راه حل» با راه اندازي برنامه کتاب خواني در يکي از مزدحم ترين جاده هاي شهر کابل، خواستند مردم را به مطالعه تشويق کنند.
به گزارش خبرنگار حوزه افغانستان باشگاه خبرنگاران جوان؛يکي از اعضاي اين گروه در ارتباط با اين برنامه گفته است که به ترويج فرهنگ کتاب خواني در سطح کشور تاکنون توجه خاصي صورت نگرفته است و اعضاي اين گروه مي خواهند با مطالعه کردن کتاب در کنار جاده ها، توجه مردم را به اين فرهنگ جلب کنند.
وي در ادامه افزوده است که ما خواستيم به تمام کساني که از اينجا عبور و مرور مي کنند براي شان ذهنيت بدهيم تا از اعضاي خانواده خرد خود سوال کنند که آيا کتاب هم مي خوانند يا نه؟
با تأسف بايد ياد کرد در افغانستان همانند بسياري از عرصه ها، کتاب و کتاب خواني نه تنها با چالش هاي ناگواري مواجه است بلکه اساسا جايگاه حايز اهميت و لازم را دارا نيست.
هر چند گفته مي شود که وجود چالش هايي از قبيل عدم رشد فرهنگ کتابخواني در ميان اقشار گوناگون، گران تمام شدن قيمت چاپ کتاب در داخل کشور، گران بودن قيمت کتاب، نبود حمايت واقعي دولت از ناشران از آشکارترين چالش هاي کتابخواني در کشور خوانده مي شود، اما متاسفانه ضعف فرهنگي و بي توجهي به فرهنگ و بويژه به فرهنگ کتابخواني ريشه هاي بنيادي در جامعه دارد.
اما خوش بختانه با وجود چنين مشکلات و چالش هايي و وضعيت ناگواري که کتاب و فرهنگ کتاب خواني در کشور دارد، افرادي پيدا مي شوند و گروه هاي وجود دارند که سعي دارند به هر طريق ممکن به اعتلاي اين فرهنگ در ميان اقشار مختلف جامعه کمک کنند و راه هايي را براي افزايش ميل و علاقه مردم به کتاب و کتاب خواني دريافته و ارايه دهند. شايد گزارش ياد شده يکي از ده ها نمونه آن محسوب گردد.
واقعيت امر آنست که حال که مردم ما در پي آن هستند تا يک زندگي خوب و انساني داشته باشند، از مصيبت هاي جنگ و ناامني در امان بوده و آينده صلح آميز و مترقي را براي خود رقم زنند اين هدف والا تحقق نخواهد يافت مگر اين که درجه فرهنگ و درک خود را ارتقاء بخشند.
درجه فرهنگ و درک نيز افزايش نخواهد يافت مگر اين که عزم آموختن و مطالعه و کتابخواني و فکر کردن را در وجود خود زنده سازند و در زندگي فردي و خانوادگي و جمعي براي آن جايي و موقعيتي و اهميتي بسزا قايل گردند.
امروز اگر اروپا به درجه از پيشرفت و ترقي دست يافته و مرزهاي دانش و خوش بختي را پي درپي در مي نوردد به اذعان همه مورخان و اهل خبره اين وضعيت از هنگامي رخ نمود که آنان به فرهنگ و دانش روي آوردند .
به تعبير ديگر درخشش امروز اروپا دقيقا پس از عصر روشنگري که عصر دانش و علم و فرهنگ خوانده مي شود ظهور نموده است. بنابراين راه خوش بختي ملت ها و نيز نجات ما از اين زندگي روزمرگي و تيره آنست که درخت دانش و فرهنگ را در وجود فردي و اجتماعي خود بارورسازيم.
گزارشي که در آغاز نقل قول گرديد بهانه اي بود براي طرح و تاکيد بر اين نکته که ما صلح و امنيت و ترقي را هميشه از آدرس جنگ و سياست نبايد سراغ بگيريم. بلکه راه هاي ديگري نيز وجود دارند که چه بسا اساسي تر و بنيادي تر باشند.
يکي از آن راه هاي عمده رسيدن به صلح و امنيت و پيشرفت و داشتن کشور آباد اين است که فرهنگ مطالعه و کتابخواني را ترويج نماييم. با چالش ها و موانع آن مقابله نموده و زمينه آن را فراهم سازيم.
براي ترويج فرهنگ کتابخواني و مقابله با موانع يا رفع چالش ها مي توان راهبرد هاي مختلفي را ارايه داشت. انتظار برده مي شود که هر شهروند و نهاد فرهنگي و علمي و سياسي و اجتماعي براي ارتقاء فهم و درک جامعه در اين راستا تلاش ورزد.
اما اينک بصورت مشخص براي رفع موانع و ايجاد زمينه و بستر لازم جهت ترويج و توسعه فرهنگ کتابخواني مي توان به موارد زير اشاره داشت: خانواده، نظام آموزشي (دولت)، كتابخانه‌ها و کتابداران.
در مورد خانواده بايد اذعان کرد که خانواده عامل بسيار موثري در ايجاد ترويج فرهنگ مطالعه و کتابخواني است.
محيط و شرايط خانواده، روش تربيتي و آموزشي والدين ، طرز تفکر و نگرش والدين در رابطه با مطالعه و کتابخواني، وجود کتب و نشريات قابل دسترس و هم چنين سطح اقتصادي و پايگاه اجتماعي خانواده، نقش بسزايي در تقويت ترويج فرهنگ مطالعه و کتابخواني و نهادينه شدن آن دارد.
در ترويج فرهنگ مطالعه و کتابخواني پس از خانواده، نظام آموزشي يا مکاتب دشوارترين وظيفه و مسئوليت را در اين راستا بر عهده دارند.
اگر شاگردان مکاتب در مکاتب با كتاب آشنا شده و لذت مطالعه، خودآموزي و افزايش معلومات عمومي را درك كنند و فرهنگ و روحيه مطالعه در آنها ريشه گرفته و نهادينه شود ، در تمام دوران زندگي، از كتاب دست بر نخواهند داشت. در اين مورد برخي از کارشناسان ذيربط معتقدند که روش هاي تدريس جذاب تر، شاگردان مکاتب را بيشتر به مطالعه علاقمند مي سازد.
بکار بستن روش هايي چون بازديد شاگردان از كتابخانه هاي عمومي و خصوصي ، گرفتن آمار كتاب ها به عنوان كار عملي از مراكز فروش كتاب در سطح شهر، آزاد گذاشتن شاگردان مکاتب در انتخاب منبع براي انجام تحقيق و كار هاي درسي ، در دسترس قرار دادن كتابخانه هاي عمومي و در مکاتب ، آموزشي نمودن فيلم ها و سريال هاي تلويزيوني براي ترغيب و تشويق شاگردان مکاتب و حتا مردم به مطالعه بيشتر و کتابخواني، كرايه دادن كتاب ها و يا فروش آن ها به صورت قسطي و ...چنين روش هايي مي توانند در نهايت به نهادينه شدن فرهنگ مطالعه و کتابخواني کمک شاياني بنمايد.
در ادامه از جمله عناصري که براي ترويج و نهادينه شدن فرهنگ مطالعه و کتابخواني بسيار مهم و تعيين کننده دانسته مي شود نقش دولت و رسانه هاي همگاني است. به تعبير ديگر شيوه حکومت و هم چنين شرايط اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي حاکم بر جامعه، نقش بزرگ و غير قابل انکاري در ترويج فرهنگ مطالعه و کتابخواني دارند. در اين زمينه نقش فرهنگ، سنت هاي اجتماعي و متوليان فرهنگي بيش از همه مهم و حياتي جلوه مي کند.
هرچند توسعه فرهنگ مطالعه و كتابخواني، يك عزم همگاني را مي‌طلبد ولي سهم دولت نيز بسيار مهم و تعيين کننده است. دولت به عنوان متولي بسياري از امور فرهنگي، با در اختيار داشتن رسانه هاي گروهي، سازمان ها و نهاد هاي دخيل و ذيربط، و با سياست گذاري هاي دقيق و کلان ، نقش بسزايي در ايجاد فرهنگ مطالعه و نهادينه شدن فرهنگ کتابخواني مي تواند ايفا کند.
بطور مثال ساده ترين کاري که دولت مي تواند براي ترويج فرهنگ مطالعه و کتابخواني انجام دهد برگزاري نمايشگاه هاي كتاب در سطح کشور و ولايت ها و نيز اهداي جوايز ادبي، علمي و فرهنگي به ناشرين و کتابخوانان و نويسندگان، اهداي كتاب به بهانه هاي گوناگون ، حمايت هاي مالي از خريداران کتاب از طرق مختلف و توجه به زيرساخت هاي لازم براي تقويت فرهنگ مطالعه و كتابخواني.
آنچه در پايان نبايد فراموش نمود اين است که در زمينه توسعه و نهادينه شدن فرهنگ مطالعه و کتابخواني عمومي ناشران و كتاب فروشي ها هم به نوبه خود نقش بسيار موثري در اشاعه فرهنگ كتابخواني ايفا مي توانند.
ميزان توجه ناشران به تمايلات و نيازهاي خوانندگان، رعايت استاندرد هاي چاپ و نشر و هم چنين گسترش قلمرو نمايش و توزيع كتاب توسط كتاب فروشي ها مطابق به نيازمندي کتابخوانان از جمله عوامل اثرگذاري در گرايش مردم به سمت و سوي مطالعه مي باشد.
هم چنين توجه به اموري چون كيفيت برتر كتاب، اعم از جذابيت ظاهري، نحوه صفحه آرايي و حروف چيني، شيوه طراحي و رنگ آميزي، تصاوير روي جلد و درون متن، حجم، قطع و كيفيت چاپ و صحافي و هم چنين ويژگي هاي محتوايي و مسائل مربوط به ويراستاري كتاب و... مواردي هستند که در جهت ترويج و نهادينه ساختن فرهنگ مطالعه و کتابخواني بايستي مد نظر ناشران، نويسندگان، ويراستاران و به طور كلي متوليان عرصه چاپ و نشر کتاب قرارگيرد.
وي در ادامه افزوده است که ما خواستيم به تمام کساني که از اينجا عبور و مرور مي کنند براي شان ذهنيت بدهيم تا از اعضاي خانواده خرد خود سوال کنند که آيا کتاب هم مي خوانند يا نه؟
با تأسف بايد ياد کرد در افغانستان همانند بسياري از عرصه ها، کتاب و کتاب خواني نه تنها با چالش هاي ناگواري مواجه است بلکه اساسا جايگاه حايز اهميت و لازم را دارا نيست.
هر چند گفته مي شود که وجود چالش هايي از قبيل عدم رشد فرهنگ کتابخواني در ميان اقشار گوناگون، گران تمام شدن قيمت چاپ کتاب در داخل کشور، گران بودن قيمت کتاب، نبود حمايت واقعي دولت از ناشران از آشکارترين چالش هاي کتابخواني در کشور خوانده مي شود، اما متاسفانه ضعف فرهنگي و بي توجهي به فرهنگ و بويژه به فرهنگ کتابخواني ريشه هاي بنيادي در جامعه دارد.
اما خوش بختانه با وجود چنين مشکلات و چالش هايي و وضعيت ناگواري که کتاب و فرهنگ کتاب خواني در کشور دارد، افرادي پيدا مي شوند و گروه هاي وجود دارند که سعي دارند به هر طريق ممکن به اعتلاي اين فرهنگ در ميان اقشار مختلف جامعه کمک کنند و راه هايي را براي افزايش ميل و علاقه مردم به کتاب و کتاب خواني دريافته و ارايه دهند. شايد گزارش ياد شده يکي از ده ها نمونه آن محسوب گردد.
واقعيت امر آنست که حال که مردم ما در پي آن هستند تا يک زندگي خوب و انساني داشته باشند، از مصيبت هاي جنگ و ناامني در امان بوده و آينده صلح آميز و مترقي را براي خود رقم زنند اين هدف والا تحقق نخواهد يافت مگر اين که درجه فرهنگ و درک خود را ارتقاء بخشند.
درجه فرهنگ و درک نيز افزايش نخواهد يافت مگر اين که عزم آموختن و مطالعه و کتابخواني و فکر کردن را در وجود خود زنده سازند و در زندگي فردي و خانوادگي و جمعي براي آن جايي و موقعيتي و اهميتي بسزا قايل گردند.
امروز اگر اروپا به درجه از پيشرفت و ترقي دست يافته و مرزهاي دانش و خوش بختي را پي درپي در مي نوردد به اذعان همه مورخان و اهل خبره اين وضعيت از هنگامي رخ نمود که آنان به فرهنگ و دانش روي آوردند .
به تعبير ديگر درخشش امروز اروپا دقيقا پس از عصر روشنگري که عصر دانش و علم و فرهنگ خوانده مي شود ظهور نموده است. بنابراين راه خوش بختي ملت ها و نيز نجات ما از اين زندگي روزمرگي و تيره آنست که درخت دانش و فرهنگ را در وجود فردي و اجتماعي خود بارورسازيم.
گزارشي که در آغاز نقل قول گرديد بهانه اي بود براي طرح و تاکيد بر اين نکته که ما صلح و امنيت و ترقي را هميشه از آدرس جنگ و سياست نبايد سراغ بگيريم. بلکه راه هاي ديگري نيز وجود دارند که چه بسا اساسي تر و بنيادي تر باشند.
يکي از آن راه هاي عمده رسيدن به صلح و امنيت و پيشرفت و داشتن کشور آباد اين است که فرهنگ مطالعه و کتابخواني را ترويج نماييم. با چالش ها و موانع آن مقابله نموده و زمينه آن را فراهم سازيم.
براي ترويج فرهنگ کتابخواني و مقابله با موانع يا رفع چالش ها مي توان راهبرد هاي مختلفي را ارايه داشت. انتظار برده مي شود که هر شهروند و نهاد فرهنگي و علمي و سياسي و اجتماعي براي ارتقاء فهم و درک جامعه در اين راستا تلاش ورزد.
اما اينک بصورت مشخص براي رفع موانع و ايجاد زمينه و بستر لازم جهت ترويج و توسعه فرهنگ کتابخواني مي توان به موارد زير اشاره داشت: خانواده، نظام آموزشي (دولت)، كتابخانه‌ها و کتابداران.
در مورد خانواده بايد اذعان کرد که خانواده عامل بسيار موثري در ايجاد ترويج فرهنگ مطالعه و کتابخواني است.
محيط و شرايط خانواده، روش تربيتي و آموزشي والدين ، طرز تفکر و نگرش والدين در رابطه با مطالعه و کتابخواني، وجود کتب و نشريات قابل دسترس و هم چنين سطح اقتصادي و پايگاه اجتماعي خانواده، نقش بسزايي در تقويت ترويج فرهنگ مطالعه و کتابخواني و نهادينه شدن آن دارد.
در ترويج فرهنگ مطالعه و کتابخواني پس از خانواده، نظام آموزشي يا مکاتب دشوارترين وظيفه و مسئوليت را در اين راستا بر عهده دارند.
اگر شاگردان مکاتب در مکاتب با كتاب آشنا شده و لذت مطالعه، خودآموزي و افزايش معلومات عمومي را درك كنند و فرهنگ و روحيه مطالعه در آنها ريشه گرفته و نهادينه شود ، در تمام دوران زندگي، از كتاب دست بر نخواهند داشت. در اين مورد برخي از کارشناسان ذيربط معتقدند که روش هاي تدريس جذاب تر، شاگردان مکاتب را بيشتر به مطالعه علاقمند مي سازد.
بکار بستن روش هايي چون بازديد شاگردان از كتابخانه هاي عمومي و خصوصي ، گرفتن آمار كتاب ها به عنوان كار عملي از مراكز فروش كتاب در سطح شهر، آزاد گذاشتن شاگردان مکاتب در انتخاب منبع براي انجام تحقيق و كار هاي درسي ، در دسترس قرار دادن كتابخانه هاي عمومي و در مکاتب ، آموزشي نمودن فيلم ها و سريال هاي تلويزيوني براي ترغيب و تشويق شاگردان مکاتب و حتا مردم به مطالعه بيشتر و کتابخواني، كرايه دادن كتاب ها و يا فروش آن ها به صورت قسطي و ...چنين روش هايي مي توانند در نهايت به نهادينه شدن فرهنگ مطالعه و کتابخواني کمک شاياني بنمايد.
در ادامه از جمله عناصري که براي ترويج و نهادينه شدن فرهنگ مطالعه و کتابخواني بسيار مهم و تعيين کننده دانسته مي شود نقش دولت و رسانه هاي همگاني است. به تعبير ديگر شيوه حکومت و هم چنين شرايط اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي حاکم بر جامعه، نقش بزرگ و غير قابل انکاري در ترويج فرهنگ مطالعه و کتابخواني دارند. در اين زمينه نقش فرهنگ، سنت هاي اجتماعي و متوليان فرهنگي بيش از همه مهم و حياتي جلوه مي کند.
هرچند توسعه فرهنگ مطالعه و كتابخواني، يك عزم همگاني را مي‌طلبد ولي سهم دولت نيز بسيار مهم و تعيين کننده است. دولت به عنوان متولي بسياري از امور فرهنگي، با در اختيار داشتن رسانه هاي گروهي، سازمان ها و نهاد هاي دخيل و ذيربط، و با سياست گذاري هاي دقيق و کلان ، نقش بسزايي در ايجاد فرهنگ مطالعه و نهادينه شدن فرهنگ کتابخواني مي تواند ايفا کند.
بطور مثال ساده ترين کاري که دولت مي تواند براي ترويج فرهنگ مطالعه و کتابخواني انجام دهد برگزاري نمايشگاه هاي كتاب در سطح کشور و ولايت ها و نيز اهداي جوايز ادبي، علمي و فرهنگي به ناشرين و کتابخوانان و نويسندگان، اهداي كتاب به بهانه هاي گوناگون ، حمايت هاي مالي از خريداران کتاب از طرق مختلف و توجه به زيرساخت هاي لازم براي تقويت فرهنگ مطالعه و كتابخواني.
آنچه در پايان نبايد فراموش نمود اين است که در زمينه توسعه و نهادينه شدن فرهنگ مطالعه و کتابخواني عمومي ناشران و كتاب فروشي ها هم به نوبه خود نقش بسيار موثري در اشاعه فرهنگ كتابخواني ايفا مي توانند.
ميزان توجه ناشران به تمايلات و نيازهاي خوانندگان، رعايت استاندرد هاي چاپ و نشر و هم چنين گسترش قلمرو نمايش و توزيع كتاب توسط كتاب فروشي ها مطابق به نيازمندي کتابخوانان از جمله عوامل اثرگذاري در گرايش مردم به سمت و سوي مطالعه مي باشد.
هم چنين توجه به اموري چون كيفيت برتر كتاب، اعم از جذابيت ظاهري، نحوه صفحه آرايي و حروف چيني، شيوه طراحي و رنگ آميزي، تصاوير روي جلد و درون متن، حجم، قطع و كيفيت چاپ و صحافي و هم چنين ويژگي هاي محتوايي و مسائل مربوط به ويراستاري كتاب و... مواردي هستند که در جهت ترويج و نهادينه ساختن فرهنگ مطالعه و کتابخواني بايستي مد نظر ناشران، نويسندگان، ويراستاران و به طور كلي متوليان عرصه چاپ و نشر کتاب قرارگيرد.
