برابر اصل 76 قانون اساسي، مجلس شوراي اسلامي حق تحقيق و تفحص در تمام امور كشور را دارد. نحوه تحقيق و تفحص در ماده 198 آيين‌نامه داخلي مجلس به شرح زير آمده است:

ماده 198: در اجراي اصل هفتاد و ششم قانون اساسي به استثناي دستگاه‌هايي كه زير نظر مستقيم مقام معظم رهبري هستند و مجلس خبرگان رهبري و شوراي نگهبان هر گاه نماينده‌يي تحقيق و تفحص در هر يك از امور كشور را لازم بداند درخواست خود را كتبا از طريق هيات رييسه مجلس به كميسيوني كه امر مزبور در تخصص آن است تقديم مي‌كند و كميسيون اطلاعاتي را كه در آن زمينه دارد در اختيار وي قرار مي‌دهد. در ادامه در صورتي كه نماينده مزبور اطلاعات موجود در كميسيون را كافي تشخيص ندهد، كميسيون از نماينده مزبور در اولين فرصت دعوت به عمل مي‌آورد و دلايلَ ضرورت تحقيق و تفحص در زمينه مورد نظر را استماع مي‌كند و پس از بررسي نظر خود را مبني بر تصويب يا رد درخواست نماينده به مجلس گزارش مي‌دهد. اين گزارش خارج از نوبت در دستور مجلس قرار مي‌گيرد. در صورتي كه گزارش كميسيون به مجلس مبني بر تصويب درخواست تحقيق و تفحص باشد پس از استماع آن بدون بحث راي‌گيري به عمل مي‌آيد و در صورتي كه مبني بر رد آن باشد نماينده درخواست‌كننده مي‌تواند حداكثر به مدت 10 دقيقه از درخواست خود دفاع كند. در صورت تصويب مجلس انجام تحقيق و تفحص به همان كميسيون محول مي‌گردد. كميسيون ضمن دعوت از نماينده درخواست‌كننده تفحص، تحقيق و تفحص لازم را به عمل آورده و نتيجه آن را كه طي گزارشي در جلسه مشترك هيات تحقيق و تفحص و كميسيون به تصويب مي‌رسد به مجلس تقديم مي‌كند.

برابر ماده 199 آيين‌نامه داخلي مجلس، مهلت انجام تحقيق و تفحص به مدت شش ماه است و در صورت ضرورت با درخواست هيات تحقيق و تفحص و تصويب هيات‌رييسه مجلس حداكثر تا شش ماه ديگر قابل تمديد است.حسب همين قانون كليه دستگاه‌ها موظف به فراهم كردن امكانات و تسهيلات مورد نياز هيات و در اختيار گذاشتن اطلاعات و مدارك درخواستي هيات هستند و در صورت عدم همكاري، مورد تعقيب قضايي قرار خواهند گرفت.

با روشن شدن اختیار تحقیق و تفحص نمایندگان طبق مواد آئین نامه داخلی مجلس، نگارنده پیرامون گزارش مذکور سعی دارد نگاهی به مجموع تحقیق و تفحص های صورت گرفته در اجلاسیه مجلس نهم بیاندازد.

تحقیق و تفحص از عملکرد فدراسیون فوتبال یکی از مهم‌ترین موضوعات مطرح شده در اجلاسیه چهارم مجلس نهم بود که با سرو صدای زیادی همراه شد و مسئولین را به واکنش وادار کرد. تحقیق و تفحص از عملکرد فدراسیون فوتبال جمهوری اسلامی ایران و سازمان لیگ فوتبال بوسیله محمد اسماعیل سعیدی نماینده مردم تبریز، با ارسال نامه‌ای به هیات رئیسه مجلس، در خرداد سال 94 کلید خورد. تفحصی که نتیجه آن در بهمن ماه توسط مصطفی افضلی فرد، سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی در صحن علنی مجلس قرائت شد.

اما این پایان تحقیق و تفحص در مجلس نهم نبود و عبدالوحید فیاضی در آبان ماه خبر از  تحقیق و تفحص صندوق ذخیره فرهنگیان به دلیل بروز تخلفات و سوءاستفاده‌ از این صندوق خبر دادند. به گفته سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس از اوایل دهه 70 که  صندوق ذخیره فرهنگیان تشکیل شده تاکنون، عملکدی شفاف نداشته و معلمان که سرمایه‌گذاران اصلی این بخش هستند، از اتفاقات درون این صندوق و فعل و انفعالات شرکت‌های وابسته به آن بی‌خبرند.

نماینده محمود آباد، وجود تخلفات مالی، پاداش‌های خارج از قاعده، فعالیت آدم‌های ذی‌نفوذ و سیاسیون در این صندوق را از جمله محورهای تحقیق و تفحص از صندوق ذخیره فرهنگیان عنوان کرد.

امیدوار هستیم که با توجه به فرصت محدود باقی مانده مجلس هر چه سریع تر گزارشی از نحوه عملکرد صندوق ذخیره فرهنگیان ارائه شود.

گزارش تحقیق و تفحص از استانداری‌های تهران، فارس و آذربایجان غربی در جلسه علنی 16 اسفند مجلس قرائت شد. در این گزارش که از سوی محمدجواد کولیوند در جلسه علنی مجلس قرائت شد به موضوع انتصابات سلیقه‌ای افراد فاقد صلاحیت‌های لازم جهت تصدی مشاغل مدیریتی، وضعیت اسناد هزینه‌ای (دریافت‌ها و پرداخت‌ها)، ارتباط مالی فرمانداری‌ها با شوراهای بخش و شهر و تخلفات استانداری تهران اشاره شده است و برخی تخلفات استانداری‌های آذربایجان غربی و فارس نیز مورد اشاره قرار گرفته است.

این گزارش همچنین با بیان اینکه اکثر استان‌ها دچار این مشکلات و معضلات هستند از قوای مجریه و قضائیه خواسته با افرادی که از موقعیت شغلی خود سوءاستفاده می‌کنند برخورد کنند تا در آینده شاهد اینگونه اقدامات خلاف قانون و مقررات نباشیم.

یک روز پس از آنکه لایحه ساماندهی سهام عدالت در تاریخ 10 اسفند 94 در جلسه هیات دولت مورد تصویب قرار گرفت، ابوذر ندیمی رئیس کمیته تحقیق و تفحص از سهام عدالت در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار مجلس گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان؛ با بیان اینکه تخلفات مالی در جریان این سهام رخ داده است که بر اساس قانون تا قبل از ارائه گزارش کمیته نمی‌تواند به اعداد و ارقام آن اشاره کند، گفت:  برای رسیدن به اطلاعات و دستیابی به حجم تخلفات صورت گرفته در این امر، با سازمان خصوصی‌سازی و هیات مدیره جلسات و نشست‌هایی داشته‌ایم.

نماینده مردم لاهیجان در مجلس نهم شورای اسلامی ادامه داد: سهام عدالت جزء سهام‌هایی است که بلاتکلیف مانده است و احتمال می‌رود که سوءاستفادهای اقتصادی انجام گرفته باشد. این تحقیق و تفحص صرفا برای روشن‌شدن وضع سهام عدالت در ایران، نحوه برخورد با سهام‌داران و تعیین و تکلیف دولت با مردم است.

وی توضیح داد: تحقیق تفحص از سهام عدالت از چند جنبه انجام شد از جمله اصل و نحوه واگذاری، اصل و برگشت منابع، وجوه پرداختی و بدهی مالیاتی دولت و کاهش و واگذاری مدیریت است. گزارش کمیته تا پایان سال جمع‌بندی می‌شود و در نوبت قرائت در صحن علنی قرار می‌گیرد.

به گفته این نماینده در صورتی که دستورکار مجلس سبک باشد پیش از اتمام سال گزارش کمیته تحقیق و تفحص از سهام عدالت قرائت می‌شود در غیر اینصورت ارائه آن به سال بعد موکول خواهد شد.

ندیمی با بیان اینکه خلاف‌های متعددی در ابعاد ذکر شده رخ داده است، اظهار داشت: تلاش داریم برخی دغدغه‌های ذی نفعان از جهت منافع و نقش سهام عدالت در زندگی آنها را تعریف کنیم و به عنوان الحاقیه در لایحه بودجه یا برنامه توسعه کشور ارائه شود.

رئیس کمیته تحقیق و تفحص از سهام عدالت در مجلس شورای اسلامی در حالی که زیر بار این نرفت تا حجم تخلفات را اعلام کند، گفت: هر جایی که پول هست و تخلف و خلافی  وجود خواهد داشت اجازه دهید بر اساس قانون تخلفات مالی را بعد ازاتمام گزارش و آخرین نشست کمیته اعلام کنم تا در جامعه ایجاد نگرانی بی سبب نشود.