به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان ؛  به نظر می رسد عملکرد ضعیف رسانه های مادر و بی اعتمادی نسبت به این رسانه ها در گسترش شایعه نقش اساسی تری دارد.

«شایعه» را می توان واکنشی از سوی جامعه به کنش منفعلانه ی رسانه ها نسبت یه یک رویداد خبری دانست. در مواردی که مطبوعات و رسانه های خبری در جامعه، به هر دلیل اخبار مربوط به واقعه یی را پوشش ندهند یا بازتاب خبر با کندی صورت گیرد، افکار عمومی که به دنبال پاسخ سوال های خود هستند، هر پاسخ یا سخن تایید نشده یی را در خصوص آن واقعه می پذیرند. اینگونه است که زمینه های بروز شایعه شکل می گیرد و شایعه در جامعه نمود و بروز پیدا می کند. پس از ایجاد و انتشار شایعه، حتی اگر رسانه ها در راستای شفاف سازی تلاش کنند، باز هم ابهام آفریده شده خنثی نخواهد شد. 

*** آسیب شناسی شایعه 

«مجید ابهری» روانشناس و آسیب شناس اجتماعی در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، از دیدگاه آسیب شناسی اجتماعی، شایعه را به 4 دسته ی سیاسی، فرهنگی - هنری، اقتصادی و شایعه هایی که به دنبال اتفاق ها و حوادث پیش بینی نشده به وجود می آیند تقسیم کرد. 

وی در توصیف شایعه ی سیاسی گفت: این گونه از شایعه در مورد فعل و انفعال و تغییر و تحول های سیاسی در جامعه شکل می گیرد.

ابهری شایعه های فرهنگی و هنری را نیز نوع دیگری از شایعه دانست که پیرامون موضوع ها، شرایط فرهنگی و هنری جامعه و رخدادهای زندگی چهره های هنری مانند بیماری، فوت، ازدواج یا طلاق آنها ایجاد می شود. 

این آسیب شناس اجتماعی، شایعه های اقتصادی را انواعی از شایعه دانست که در مورد مسایلی همچون گرانی، ارزانی، فراوانی یا کمبود برخی از کالاها ایجاد می شوند. 

ابهری در ادامه با اشاره به نوع چهارم شایعه که به دنبال رخدادهای پیش بینی نشده شکل می گیرد، گفت: گاهی رویدادهای غیرقابل پیش بینی مانند زلزله یا سیل در جامعه اتفاق میوفتد. در این شرایط ممکن است، پیش از اطلاع رسانی های رسمی از سوی رسانه ها، اخبار نادرست در قالب شایعه گسترش یابد. 

شایعه که یکی از چهره های نادرست گسترش اطلاعات تازه در جامعه است، در نبود خبرهای شفاف و واقعی رونق می گیرد. 

مجید ابهری در توضیح چگونگی شکل گیری شایعه در جامعه گفت: زمانی که بازتاب اخبار درست و اطلاع رسانی از سوی رسانه ها با کندی مواجه می شود، زمینه های بروز شایعه نیز قوت می گیرد. 

وی با اشاره به سرعت گرفتن روند ایجاد شایعه ها همزمان با گسترش و پیشرفت شبکه های اجتماعی افزود: امروزه شبکه های اجتماعی به عنوان ابزارهای نامحدود اطلاع رسانی، وسیله ی پخش شایعه ها شده اند. از اینرو کندی و تعلل رسانه های داخلی در انعکاس خبرها و نبود شفافیت در بازتاب های خبری می تواند فرصتی باشد تا برخی افراد یا گروه ها با استفاده از شبکه های های اجتماعی که ابزارهای قدرتمند اطلاع رسانی هستند، شایعه های سیاسی، اجتماعی و ... را گسترش دهند. 

«سید وحید عقیلی» استاد علوم ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی نیز در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، دلایل متفاوتی را برای بروز شایعه در جامعه برشمرد. 

وی از انسداد اطلاعاتی به عنوان یکی از مهم ترین دلایل بروز شایعه در جامعه نام برد و گفت: اگر راه اطلاع رسانی بسته شود یا رسانه ها به نیاز خبری مخاطب در مورد یک رویداد پاسخ درست ندهند، زمینه های بروز شایعه تقویت می شود. وقتی مردم پاسخ سوال های خود در مورد یک رویداد را از رسانه ها نگرفته باشند، به دنبال یافتن پاسخ به منابع غیر رسمی اعتماد می کنند و هر پاسخی را می پذیرند. از این راه، شایعه بین مردم به وجود می آید و رونق می گیرد. 

عقیلی در ادامه ی گفت و گوی خود از سرعت پایین انتشار اخبار و اطلاعات به عنوان دومین عامل ایجاد شایعه یاد کرد و افزود: اگر اطلاع رسانی به مردم با تاخیر صورت گیرد، این دیرکرد که در کار خبر غیرقابل توجیه است، زمینه را برای تولید شایعه فراهم می کند.

عقیلی با اشاره به اینکه بی اعتباری منابع خبری و سطح پایین اعتماد عمومی در جامعه، سومین دلیل ایجاد شایعه است، افزود: در شرایطی که مردم به رسانه های مرجع بی اعتماد باشند، خبرهایی را که از آن می شوند، تایید نمی کنند و به شایعه روی می آورند. بنابراین اعتبار مرجع و اعتماد جامعه به منبع خبری، مانع گسترش شایعه خواهد شد.

از نگاه این استاد دانشگاه، قوی بودن فرهنگ شفاهی در میان مردم یکی دیگر از علت های ترویج و گسترش شایعه در جامعه است. 

وی در این پیوند گفت: در فرهنگ های شفاهی و غیرکتبی، احتمال بروز شایعه بیشتر است. در اینگونه فرهنگ ها مردم قبل از اینکه بخوانند و به دنبال اطلاعات باشند، علاقه دارند، گوش کنند. در فرهنگ شفاهی میزان خواندن روزنامه، کتاب و نشریات ادواری اندک است. 

عقیلی ایجاد شبکه های مجازی را هم یکی دیگر از زمینه های گسترش شایعه در جامعه می داند و می گوید: متاسفانه، هر چه جامعه بیشتر وارد فضای مجازی شود، دامنه ی شایعه گسترش بیشتری می یابد زیرا در فضای مجازی شایعه به راحتی می تواند جای خود را پیدا کند. 

علاقه مندی مردم به شنیدن خبرهای دست اول و تازه در نبود اطلاع رسانی درست و سریع باعث می شود تا شایعه به سرعت رواج پیدا کند. به همین دلیل، سیاست های اطلاع رسانی در جامعه باید به گونه یی تنظیم شوند که مانع بروز این اتفاق شود. این مهم، بویژه در دنیای امروز که سرعت انتقال اطلاعات و خبرها در آن به موجب گسترش شبکه های ماهواره یی و فضاهای اجتماعی مجازی چند برابر گذشته شده، اهمیت بیشتری یافته است. 

در این پیوند ابهری به پژوهشگر ایرنا گفت: اطلاع رسانی شفاف و به موقع یکی از مهم ترین راهکارهای جلوگیری از رواج شایعه در جامعه است. در کوتاه مدت ارایه ی اخبار سریع، با درستی بالا یا داشتن اعتبار مرجع تا اندازه ی زیادی می تواند، جلوی بروز شایعه را بگیرد. 

به گفته ی ابهری، در بلند مدت و میان مدت اما، برای مقابله با شایعه باید فرهنگ سازی درست صورت گیرد. 

به اعتقاد وی، فرهنگ مطالعه، گوش کردن خبر، تفسیر و نقد باید در میان مردم تقویت شود. در این مسیر رسانه ها وظیفه دارند اخبار و تفسیرهای به موقع و درست را در اختیار مخاطبان قرار دهند تا از مراجعه ی مخاطب به منابع دست چندم پیشگیری شود. 

فرهنگ سازی در زمینه ی چگونگی استفاده از فناوری های ارتباطی و اطلاع رسانی، بویژه در نسل جوان به عنوان راهکار دیگر رویارویی با شایعه از سوی ابهری معرفی می شود.

بنا بر اظهارات وی، پیش از ورود هر نوع فناوری به جامعه، نخست باید فرهنگ استفاده و کاربرد آن شکل گیرد. رسانه ها، خانواده ها و نهادهای آموزشی باید شیوه ی درست استفاده از وسایل ارتباطی نوین از جمله شبکه های اجتماعی را به افراد جامعه، بخصوص جوانان، آموزش دهند تا از پخش و گسترش شایعه یا بدآموزی و رفتارهای ناهنجار دیگر جلوگیری شود. 

عقیلی استاد علوم ارتباطات هم با بیان این که در یک جامعه، امکان پیشگیری کامل از شایعه سازی وجود ندارد، گفت: مهم این است که با مدیریت صحیح اخبار از ساخته شدن شایعه جلوگیری کنیم. در این مسیر نیز مدیران خبر در خبرگزاری ها، صدا و سیما و مطبوعات باید به گونه یی اخبار را مدیریت و منتشر کنند که ضمن رعایت منافع و امنیت ملی، ابهامی را برای جامعه در مورد رویدادهای گوناگون داخلی و بین المللی باقی نگذارند. این رویکرد مستلزم آگاهی و شناخت درست مدیران خبر است. آنان نباید هر خبری را خط قرمز و نافی منافع و امنیت ملی تلقی کنند. رسانه ها باید در انتقال اخبار سریع و شفاف عمل کنند و در مورد رویدادها به گونه یی به مردم توضیح دهند که بستر ایجاد شایعه فراهم نشود. 

به نظر می رسد، شایعه محصول مستقیم «نبود شفافیت» در رسانه ها است. اطلاع رسانی ناکافی و دیرهنگام در مورد موضوع های گوناگون خبری، بستری مناسب را برای رشد شایعه ایجاد می کند. این وضعیت، رفته رفته فرهنگ شایعه سازی و استقبال از آن را در جامعه تقویت خواهد کرد. برای جلوگیری از ایجاد این شرایط رسانه ها باید ضمن رعایت امنیت و منافع ملی، فعالیتی آزاد داشته باشند. به بیان دیگر باید این امکان فراهم شود تا فعالان رسانه یی با رعایت اصول، آزادانه به امر خبررسانی بپردازند. امکان فعالیت مطبوعات و رسانه در فضای آزاد، باعث ایجاد پویایی در رسانه ها، شکل گیری شرایط رقابت سالم و بازگرداندن اعتماد عمومی نسبت به فضای اطلاع رسانی در جامعه خواهد شد. در این مسیر فعالیت حرفه یی و ابتکار عمل در امر اطلاع رسانی از سوی مدیران رسانه یی لازم است.

منبع:ایرنا

انتهای پیام/