حكيم ابوالفتح غياث الدين عمر بن ابراهيم نيشابوري معروف به خيام يا خيامي از رياضي دانان، منجمان ،اطباء، حكما، فلاسفه، مفسران و شاعران نام آور ايراني در قرن پنج و ششم هجري است. سبب شهرت او به خيام درست معلوم نيست. احتمال داده اند كه پدرش خيمه دوز بوده است.وی در دوره سلجوقی در سال 439 ه . ق در نیشابور متولد شد وروز 28 اردیبهشت در تقویم رسمی ایران به نام روز «بزرگداشت خیام» نام‌گذاری شده است.

دکتر تقوی ،خیام شناس،در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران مشهد ،گفت:خیام دررباعیات خود به فلسفه ای فارغ ازموضوعات رایج ومعمول اشاره میکند.

وی افزود:خیام در درجه اول ریاضی دان بوده وآثار برجای مانده از وی در رابطه با علم فلسفه وخداشناسی است.

**قدیمی ترین ماخذ برجای مانده درباره خیام

این خیام شناس ادامه داد:ازقديمي ترين ماخذي كه درباره خيام مطالبي در آن مي توان يافت ، نامه اي است منتسب به سنايي در كتاب ميزان الحكمه عبدالرحمان خازني ،كتاب الزاجر للصغار تاليف زمخشري ،چهار مقاله نظامي عروضي سمرقندي و تتمه صوان الحكمه الوالحسن بيهقي .

تقوی اظهار داشت: مشهور است كه خيام به عراق و خراسان سفر كرده است و به روايتي زيارت حج نيز به جاي آورده است خيام در رساله كون و تكليف كه در جواب يكي از شاگردان ابن سينا نوشته خود را شاگرد بوعلي خوانده است ،بنابراين او در 428 هجري كه سال وفات ابن سيناست بايد جواني پخته و كامل بوده باشد.

وی گفت: او با علماي طراز اول زمان خود مانند حجت الاسلام محمد غزالي مراوده داشته است . خيام غالباٌ به تدريس حكمت و مطالعه در علوم رياضي اشتغال داشته و مشهور است كه در تعليم بخل مي ورزيده است و گفته اند كه به همين سبب آثار زيادي از وي باقي نمانده است .

**حکیم عمر خیام در ملل دیگر

تقوی افزود:حکیم عمر خیام معروف ترین چهره ایرانی در مغرب زمین است ، ترجمه ای که فیتز جرالد در ۱۸۵۹ از اشعار خیام منتشر کرد او را به چنان شهرتی رساند که معمولا” خیام را در کنار هومر ، شکسپیر ، دانته و ویرژیل یکی از ۵ شاعر بزرگ تاریخ می دانند.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: ادوارد فیتز جرالد ، شعر خیام را دقیقا” لفظ به لفظ به انگلیسی برنگردانده ، از ۸۹ رباعی فیتز جرالد ، فقط ۴۸ تایشان معادل دقیق توی شعرهای خیام دارند ، بقیه شعرها حال و هوایی شبیه به آثار خیام دارند ، فیتز جرالد شعرهایش را در قالب رباعی سروده اسم آنها را Rubai گذاشته و آنها را به ترتیب حال و هوای اشعار – از رباعی هایی در وصف صبحگاهان و نغمه خوانی بلبل تا تصاویر شب و مرگ – کنار هم چیده است .

**حکیم عمرخیام نیشابوری به روایت علمی

وی با بیان اینکه خیام بزرگترین ریاضیدان عصرخودش بوده افزود:این شاعر روشی برای حل معادله در جه ۳، قواعدی برای بسط ۲ جمله ای ( a+b )، مثلث جبری که امروز به نام مثلث خیام – پاسکال معروف است واثبات اصل پنجم اقلیدس را ارائه کرده است.

تنظیم دقیق ترین تقویم بشر ،معروف به تقویم زیج جلالی ، روش توزین اجسام در آب از دیگر کارهای علمی خیام است اما با این حال امروز همه او رادر درجه اول به نام شاعر می شناسیم .

**مهم ترین آثار خیام نیشابوری

این استاد دانشگاه آثار مشهور خيام در علوم رياضي را رساله جبر و مقابله ،رساله في شرح ما اشكال من مصادرات كتاب اقليدس و الجواب من ثلاث مسائل عنوان کرد.

نوروز نامه كه در صحت انتساب آن به خيام مورد ترديد است ،رساله در علم كليات يا رساله وجوديه وترجمه خطبه الغراء از آثارفارسی این شاعربرجسته نیشابوری است.

اما شهرت عمده خيام به سبب رباعيهاي اوست ،كهن ترين منابعي كه مي توان در آنها از رباعيات خيام سراغ گرفت ، نزهه الارواح و روضه الافراح ( تاريخ الحكما) شهروزي، مرصاد العباد نجم الدين رازي و پس از آنها تاريخ جهانگشاي جويني، تاريخ گزيده حمدا... مستوفي، مونس الاحرار بدر الدين جاجرمي و نزهه المجالس جمال خليل شرواني است.

**مرگ شاعر

مرگ خیام را میان سال‌های 517-520 هجری و در نیشابور می‌دانند. گروهی از تذکره نویسان نیز وفات او را در 516 نوشته‌اند؛ اما پس از بررسی‌های لازم مشخص شد که تاریخ وفات وی سال 517 بوده ‌است. مقبره خیام هم‌اکنون در شهر نیشابورواقع در خراسان رضوی، در باغی که آرامگاه امامزاده محروق در آن واقع است، قرار گرفته است.

انتهای پیام/س