به گزارش خبرنگار حوزه احزاب باشگاه خبرنگاران، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در نشست علنی روزچهارشنبه (دوم اردیبهشت ماه۹۴) کلیات طرح استانی شدن انتخابات مجلس را مورد بحث و بررسی قرار داده و با ۱۴۹ رأی موافق ، ۶۹ رأی مخالف و ۹ رأی ممتنع از مجموع ۲۳۳ نماینده حاضر در صحن علنی کلیات طرح مذکور را تصویب کردند و این طرح سپس با پیشنهاد و نظر رئیس مجلس برای بررسی بیشتر مجدداً به کمیسیون امور شورا‌ها ارجاع شد.

از آنجا که قانون انتخابات در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران از ابتدا تاکنون، همواره با نظرات و دیدگاه‌های متعدد و متفاوتی روبه‌رو بوده است، موضوع «استانی شدن انتخابات» را نمی‌توان از این ماجرا مستثنی کرد؛ بحث‌ها بر سر ابعاد و آثار مختلف این طرح، که یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در دوره‌های اخیر قانونگذاری بوده، برای  اولین بار در پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی آغاز شد اما هیچ‌گاه به نتیجه نرسید؛ تا اینکه برخی نمایندگان مجلس نهم با ارائه آن، بار دیگر موضوع استانی شدن انتخابات مجلس را به جریان انداختند  تا اکنون توانسته تصویب یک فوریت را از مجلسی‌ها بگیرد؛ در صورت تصویب این طرح محدوده جغرافیایی هر استان به‌عنوان حوزه انتخابی اصلی و حوزه‌های انتخابیه موجود تابعه استان، حوزه‌های انتخابیه فرعی به حساب می‌آیند.

اما این طرح آخرین بار نیز در مجلس هفتم مطرح بود، نمایندگان، در آغاز سال ۸۶ طرحی را تصویب کردند که بر مبنای آن انتخابات دوره هشتم مجلس به صورت آزمایشی در استان‌های اصفهان، آذربایجان شرقی، زنجان، فارس، گیلان و لرستان اجرا می‌شد و بعد مجلس با توجه به نتایج درباره اجرای قطعی انتخابات استانی در سراسر کشور تصمیم‌گیری می‌کرد. با این وجود این طرح در اردیبهشت‌‌ همان سال با ایراداتی از سوی شورای نگهبان روبرو و رد شد تا باز هم سرنوشت نامعلومی پیدا کند.

این در شرایطی است که روال انتخابات مجلس، هم‌اکنون بر این اصل استوار است که هر حوزه انتخابیه که شامل یک یا چند شهر می‌شود، براساس جمعیت، یک یا چند نماینده داشته باشد؛ نامزدهای انتخاباتی نیز پس از به دست آوردن اکثریت آرا، ‌نماینده آن حوزه شناخته می‌شوند و در کنار وظایف نظارتی و قانون‌گذاری در سیاست‌های کلان کشوری، عملا پیگیر خواسته‌های منطقه‌ای نیز خواهند بود.

طرح استانی شدن انتخابات مجلس که فوریت آن به تصویب نمایندگان رسیده بود، طیفی از نظرات و واکنش‌ها را در پی داشت، بطوری که  موافقان، پررنگ شدن نگاه ملی در مجلس و بالارفتن کیفیت قانون‌گذاری را از دلایل خود می‌دانستند و در مقابل مخالفان این طرح کاهش نیز سطح مشارکت سیاسی مردم و بی‌توجهی به مناطق کمتر توسعه یافته را از دلایل محالفت خود با آن اعلام کردند.

با این همه اگرچه طراحان این طرح، مسایلی از جمله ارتقای سطح کیفی و افزایش کارآیی مجلس، پرداختن نمایندگان به بررسی امور ملی و پرهیز از صرف اوقات نمایندگی برای امور جزئی و کاهش تعداد داوطلبان و هزینه‌های اجرایی انتخابات را از مزایای طرح مذکور می‌خوانند اما استانی شدن انتخابات مجلس، به روال سابق، مخالفان خود را دارد.

طرح استانی شدن انتخابات مخالفانی دارد که بر خلاف موافقان، بر این باورند که با این طرح آنان که به کانون‌های قدرت و ثروت متصلند آرای بیشتری تصاحب می‌کنند آنان دیدی متفاوت با موافقان طرح دارند؛ به باور مخالفان طرح، مراجعه مردم شهر‌ها و بخش‌ها به نمایندگان، فرصتی برای «نظام» است تا بتوان از ظرفیت نمایندگان شهرهای کوچک برای حل مشکلات مناطق محروم استفاده کرد.

در این زمینه «لطف‌الله فروزنده» عضو جمعیت ایثاگران انقلاب اسلامی اظهار کرد: دل نگرانی جدی وجود دارد و آن این است که مجلس بتواند بهتر در عرصه قانون‌گذاری و نظارت وارد شود و هم اکنون مردم با چالش‌هایی مواجه هستند، در این شرایط نمایندگان باید به مسائل ریز و درشت رسیدگی کنند و این روی عملکرد آن‌ها اثر خواهد گذاشت.

وی با اشاره به ایراداتی که شورای نگهبان به این طرح وارد کرده است، ادامه داد: ضرورت دارد که ایرادات طرح استانی شدن انتخابات برطرف و  رفع شود در غیر اینصورت اتفاق تازه‌ای رخ نداده است.

عضو جمعیت ایثاگران انقلاب اسلامی افزود: اگر این طرح پختگی لازم را نداشته باشد ضرورت دارد که دوباره روی آن کار کار‌شناسی انجام شود.

با این همه، طراحان طرح استانی شدن انتخابات مجلس، اهدافی را برای طرح مذکور در نظر گرفته‌اند که از آن میان می‌توان به پرداختن نمایندگان به بررسی امور ملی و پرهیز از صرف اوقات نمایندگی برای امور جزئی، ارتقای سطح کیفی و افزایش کارآیی مجلس، متمایل کردن انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان به سمت ایجاد نظام انتخاباتی متناسب با ساختارهای سیاسی و حقوقی ایران، حذف رقابت‌های شدید و اختلاف‌برانگیز قومی و قبیله‌ای و تقویت همبستگی ملی، کاهش تعداد داوطلبان و هزینه‌های اجرایی انتخابات و تقویت فرهنگ تحزب اشاره کرد.

همچنین «مجید محتشمی» رئیس جبهه اصلاح‌طلبان در رابطه با این طرح، اظهار کرد: استانی شدن انتخابات سبب مضمحل شدن رگه‌های منطقه‌ای، گروهی و باندی می‌شود و عملا ما شاهد انتخابات واقعی‌تر و تخصصی‌تر با چهره‌های نخبه و برجسته خواهیم بود.

به طور کلی در صورت تصویب کلیات این طرح، نمایندگان جزئیات آن را بررسی می‌کنند که بر این اساس، ملاک در تعیین تعداد نمایندگان هر استان مجموع نمایندگان آن استان به موجب «قانون تعیین محدوده حوزه‌های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی» مصوب ۳۰/۰۱/۱۳۶۶ اصلاحیه‌های بعدی آن خواهد بود، همچنین هر یک از رای‌دهندگان می‌توانند برای کلیه کرسی‌های استانی ذیربط نماینده انتخاب کنند.

برخی حوزه‌های انتخابیه اما از این طرح مستثنی شده‌اند؛ حوزه‌های انتخابیه استان‌های آذربایجان شرقی و سیستان و بلوچستان، حوزه‌ انتخابیه بیجار در استان کردستان، حوزه‌های انتخابیه تربت‌جام، تایباد، خواف و رشتخوار در استان خراسان رضوی، حوزه انتخابیه بندر لنگه در استان هرمزگان و حوزه‌های انتخابیه اقلیت‌های دینی از شمول این قانون مستثنی هستند، بر اساس این طرح، علاوه‌بر آنکه هر یک از داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی باید منحصرا برای یکی از حوزه‌های انتخابیه فرعی استان ثبت‌نام کند، هر داوطلب نمایندگی باید متولد محدوده جغرافیایی حوزه انتخابیه فرعی محل ثبت‌نام بوده یا سابقه نمایندگی مجلس شورای اسلامی از آن حوزه یا سابقه حداقل پنج سال سکونت در آن محدوده را داشته باشد.

همچنین انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه‌های مشمول این قانون یک مرحله‌ای است و از هر حوزه فرعی داوطلب یا داوطلبانی که بالا‌ترین رای را در کل استان به دست آورده‌اند، نماینده یا نمایندگان استان از آن شهرستان محسوب می‌شوند.

در حالی که موافقان و مخالفان نظرات خود را درباره این طرح عنوان می‌کنند، اما از مزایای این طرح نمی‌توان گذشت، آنچه می‌توان از آن به‌عنوان یکی از مزایای این طرح نام برد، کاهش و حتی از بین رفتن امکان خرید و فروش رأی در حوزه‌های انتخابیه است، این موضوعی است که به افزایش سلامت انتخابات و کاهش تاثیر افراد بر هیات‌های اجرایی و نظارت بیشتر منجر می شود. 

تا آنجایی که "حسین کمالی" دبیرکل حزب اسلامی کار نیز با اشاره به تصویب طرح استانی شدن انتخابات، اظهار کرد: استانی شدن انتخابات سبب کوچک شدن دایره‌های قومی شده و  افراد با مسئولیت شناسی و مقبولیت ملی‌ بیشتری انتخاب خواهند شد. 

به طور کلی انتخابات به مثابه ابزاری برای تعیین نمایندگی و توزیع و انتقال قدرت، از اهمیت ویژه‌ای در نظام حقوقی کشورهای مختلف برخوردار است، از این‌رو قالب کشور‌ها به منظور تمشیت امور انتخاباتی، بر اساس اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی خود، سازوکارهای مختلفی را برگزیده‌اند.

باید توجه داشت که این طرح در صورت اجرا سطح مجلس را بالا‌تر می‌برد اما این طرح ایراداتی هم دارد و ممکن است در صورت تصویب، شورای نگهبان آن را تصویب نکند چون مغایر با قانون اساسی است بنابراین باید منتظر نظر شورای نگهبان ماند.