مشهد؛
خراسان رضوی مهد تمدن و مملو از جاذبه‌های طبیعی و گردشگری
خراسان رضوی مهد تمدن و مملو از جاذبه‌های تاریخی، طبیعی، گردشگری، فرهنگی و سرزمین باستانی آریایی‌ها، سالانه مقصد میلیون‌ها گردشگر داخلی و خارجی و پرجاذبه برای سلیقه ها و گروه‌های مختلف است.
به گزارش گروه استانها باشگاه خبرنگاران باستان شناسان بر این اعتقادند که پیشینه استان خراسان بزرگ به حدود 800 هزار سال قبل یعنی به زمان پیش از ورود آریایی‌ها به فلات ایران می رسد که در این میان استان خراسان رضوی بعنوان قلب تپنده خراسان قدیم از اهمیت و برخورداری بیشتری به لحاظ جاذبه‌های تاریخی، تمدنی و گردشگری برخوردار است.
خراسان رضوی بعنوان یکی از مهمترین استان‌های مقصد مسافران داخلی و خارجی از جاذبه‌های بسیار تاریخی، فرهنگی و هنری برخوردار است که وجود بارگاه مطهر حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) در این خطه تاریخی و تمدنی، بزرگترین انگیزه سفر بیش از 25 میلیون زائر و مسافر در هر سال به این استان به شمار می‌رود.
در آستانه سال نو هر خانواده ایرانی به واسطه میل به تغییر آب و هوا و نیز آگاهی و آشنایی با شهرهای مختلف ایران برنامه ای را برای سفر در تعطیلات نوروزی هر چند شده در مسیرهای کوتاه طراحی می کند؛ در این میان پابوسی آستان هشتمین خورشید امامت و ولایت انگیزه هر ایرانی و مسلمانی را برای سفر به مشهد و خطه هنر پرور خراسان رضوی تقویت کرده است.
بنابراین نگاهی به جاذبه های تاریخی و فرهنگی و گردشگری این قطعه از بهشت می تواند گذری کوتاه از دریای جاذبه های این استان و معرفی آن محسوب گردد.
موقعیت جغرافیایی
خراسان رضوی در شمال شرقی ایران واقع شده که از شمال به کشور ترکمنستان، از شرق به افغانستان، از غرب و شمال غربی به استان‌های خراسان شمالی و سمنان و از جنوب و جنوب غربی به استان خراسان جنوبی و یزد متصل و با آنان همسایه است.
این استان از نظر موقعیت جغرافیایی به دوبخش شمالی و جنوبی تقسیم شده که نواحی شمالی آن دارای دشت های حاصلخیز کشاورزی و دامپروری است و بخش جنوبی آن از دشت های کویری با تپه های کم ارتفاع با پوشش گیاهی فقیرتشکیل شده است.
در این منطقه، چند رشته کوه وجود دارد که دو رشته کوه هزار مسجد و بینالود از دیگر کوه ها مرتفع و پر امتداد است.
آب و هوای این استان در ناحیه معتدل شمالی قرار گرفته و به طور کلی متغیر بوده و دمای هوا از شمال به جنوب افزایش می یابد ولی از بارش سالانه کاسته می شود؛خراسان رضوی در مناطق مختلف دارای شرایط اقلیمی متنوعی است به طوری که مناطق کوه پایه ای دارای آب و هوای نیمه بیابانی ملایم، نواحی جنوبی ' گرم و خشک' و مناطقی چون قوچان، نواحی جنوب بینالود، ارتفاعات هزار مسجد و قسمتی از شهرستان مشهد دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است .
پشینه تاریخی
خراسان رضوی با مراکز جمعیتی کهنی همچون توس ،نیشابور و سبزوار از قدمت تاریخی بسیار برخوردار است به گونه ای که تا قبل از اسلام و در قرون اخیر این استان از مهمترین مراکز تاثیرگذار در تاریخ و فرهنگ ایران زمین بوده و همچنان این جایگاه مورد تحسین سایرین قرار گرفته است.
مردم این استان به زبان های فارسی، ترکی و کردی با لهجه های متفاوت سخن می گویند و اغلب شیعه هستند و در چند شهر مرزی چون تایباد، خواف، تربت جام و درگز شماری از هموطنان اهل سنت نیز زندگی می کنند.
پیشینه تاریخی و وجود شخصیت های برجسته علمی و فرهنگی در جای جای این استان به حدی است که خراسان رضوی از نظر بسیاری از صاحبان علم و اندیشه خاستگاه مهمترین رویدادهای علمی و فرهنگی شناخته می شود.
این سرزمین چون درشرقی ترین ناحیه ایران واقع شده است وخورشید زودتر از سایر نقاط در آن طلوع می کرد در قدیم به آن 'خورآسان' گفته می شد که 'خور' به معنای خورشید و «آسان» به معنی ظاهر شدن بود.
موقعیت اجتماعی و اقتصادی
استان خراسان رضوی، مهمترین و اصلی ترین کانون زیستی در شرق ایران است و به عنوان مرکز ثقل فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور در این منطقه محسوب می شود؛این استان به دلیل قرار داشتن بارگاه مقدس امام رضا (ع) و نیر به دلیل مجاورت با کشورهای ترکمنستان و افغانستان و همچنین رواج گردشگری دینی باعث رونق فعالیت های بازرگانی و معدن فیروزه نیشابور گسترش مسائل سوق الجیشی شده است.
ازگذشته های دور، بخش بزرگ تولیدات خراسان را فرآورده های کشاورزی و صنایع دستی به خود اختصاص داده است از این رو بخش بزرگ کالای صادراتی استان خراسان در سطح ملی، فرآورده های کشاورزی مانند گندم، زعفران، زرشک، کشمش و پوست دام بوده و به دلیل وجود زمین های مرغوب زارعی و آب فراوان در دشت ها و دره های حاصلخیز این استان امکان تولید فراورده های سردسیری، نیمه گرمسیری و گرمسیری مانند گردو، بادام، سیب، گلابی، پسته، خرما و مرکبات را نیز دارد.
در مورد هنر های دستی برجسته خراسان رضوی می توان به فرش، فیروزه تراشیده شده، پوستین و غیره اشاره کرد که علاوه بر این ها، زائران و مسافران این سرزمین مقداری از کالای ناحیه ای خود را برای فروش به مشهد می آورند و به هنگام بازگشت، سوغات و بخشی از نیازهای مصرفی خویش را از آنجا خریداری می کنند، که این خود عامل موثری در افزایش رونق بازرگانی در خراسان، به ویژه شهر می شود.
همچنین خراسان از مهم ترین مناطق پرورش دام در ایران به شمار می آید.
پرورش دام دراستان به شکل های گوناگون مانند کوچ نشینی، رمه گردانی، روستایی و تلفیق دامداری و دامپروری صنعتی دیده می شود.
مهم ترین دام هایی که درخراسان پرورش داده می شوند، گوسفند، بز، گاو، گاومیش و شتر است؛فعالیت گاوداری به شیوه صنعتی برای تولید شیر و گوشت از اهمیت زیادی برخوردار است.
خراسان رضوی از مهم ترین مراکز صنایع دستی ایران محسوب می شود. که می توان به فیروزه، پوستین دوزی و فرش بافی اشاره کرد.
در کنار همه این ویژگی ها ذخیره های زغال سنگ، مس، روی، آهن، منگنز، خاک نسوز، منیزیت، گل سفید، سنگ های ساختمان، مانند مرمریت، تراورتن، سنگ آهن و گچ، دراستان یافت می شود.
آثار تاریخی و تمدنی
پهنه خراسان رضوی دارای آثار تاریخی فراوان است و بر حسب اعلام سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، بیش از 10 هزار اثر تاریخی و فرهنگی در این استان شناسایی شده که بیش از یک هزار و500 مورد از این آثار در فهرست آثار ملی در قالب میراث تاریخی، معنوی و هنری به ثبت رسیده است.
آثار تاریخی متعدد و برجسته این استان که اغلب متعلق به دوره های تاریخی تعیین کننده در ایران است سالانه میزبان گردشگران داخلی و خارجی بسیار است که تلاش می شود در این نوشتار به گزیده ای از مهمترین آنها اشاره شود.
مکانهای دیدنی و تفریحی
استان خراسان رضوی یکی از مهمترین قطب های گردشگری ایران می باشد که از جاذبه های طبیعی و مکانهای دیدنی، مذهبی و تاریخی بسیار ارزشمندی برخودار است.
مهمترین اماکن دیدنی خراسان رضوی، حرم مطهرحضرت امام رضا (ع) و مجموعه آستان قدس رضوی، مسجدگوهرشاد، مدرسه پریزاد، مدرسه دودر، بقعه خواجه ربیع، بقعه گنبد سبز، آرامگاه نادرشاه افشار، مصلی مشهد، طرقبه، شاندیز و بوستان وکیل آباد است.
همچنین مجموعه های کوه سنگی، بند گلستان، خواجه اباصلت، خواجه مراد و مقبره گوهرتاج در مشهد ،مسجد پامنار، آرامگاه ملاهادی سبزواری، مناره خسروگرد، رباط مهر، آرامگاه سیدحسن غزنوی و مسجدجامع در سبزوار، گنبد هارونیه و آرامگاه فردوسی در توس، کتیبه نادری و عمارت خورشید کلات نادری از جمله مکان های دیدنی استان است.
مسجد کبود گنبد در کلات نادری، شهر عتیق، تپه بام و مدرسه عرضیه در قوچان، آرامگاه شاه قاسم انوار و مقبره شیخ احمد جامی در تربت جام، برج کرات در تایباد، باغ گلشن در طبس، ارگ کلاه فرنگی، دریاچه گل بی بی و آرامگاه بابا لقمان در سرخس، قدمگاه رباط عباسی و آرامگاه عطار از دیگر آثار دیدنی و تاریخی این استان می باشند.
مقبره کمال الملک و خیام در نیشابور، برج علی آباد، مناره فیروز آباد ،باغ مزار و آرامگاه مدرس در کاشمر و مقبره شیخ حیدر و مسجد ملک در تربت حیدریه از دیگر امکان دیدنی تاریخی و تفریحی خراسان رضوی محسوب می شوند.
اماکن فوق تنها بخشی از صدها اثر تاریخی، فرهنگی، هنری و طبیعی در این استان است به طوری که با حضور در هر یک از شهرستانها با کمی و پرس وجو از اهالی منطقه می توان آثار و ابنیه تاریخی فراوان دیدنی را دید و از زیبایی آنها لذت برد.
جاذبه‌های طبیعی گردشگری
استان خراسان رضوی در پهنه وسیع خود با برخورداری از طبیعت بکر و دیدنی و با تنوع زیستی بسیار و حیات وحش دیدنی و منحصر به فرد، یکی از مقاصد مطلوب و همیشگی برای طبیعت گردان و گردشگران داخلی و خارجی است.
آبشار آب گرم، آبشار اخلمد، آبشار ارتکند و آبشار قره سو در کلات، آب گرم معدنی فردوس در شهرستان فردوس، دریاچه بزنگان در سرخس، رودخانه بابا رمضان در نزدیکی کوههای هزار مسجد در سرخس، رود معجن در شهرستان تربت حیدریه، غار مزدوران در حد فاصل شهرستان های سرخس و مشهد، غار مغان در روستای مغان و نزدیک مشهد، و کوه بینالود بعنوان مشهور ترین کوه این استان به بلندی سه هزار و 211 متر در شمال شهر نیشابور از مهمترین جاذبه های طبیعی این استان به شمار می روند.
دریاچه بزنگان یکی از جاذبه های طبیعی دیدنی این استان محسوب می شود که در 130 کیلومتری جاده مشهد- سرخس و در جنوب رشته کوه های هزار مسجد قرار دارد و مساحت آن در حدود 80 هکتار و حداکثر عمق آن 12 متر است و آب آن شیرین و از بارندگی ها و چشمه‌های کوچک تامین می شود.
چشمه سبز نیز در حدود 20 کیلومتری روستای بزرگ گلمکان مشهد واقع است که در سر راه مشهد به قوچان و در یکی از بلندترین نقاط رشته کوه بینالود قرار دارد؛ این چشمه با طول و عرض بسیار زیاد و آب فراوان از قدیم زیبا و بحث انگیز بوده است که در اطراف به وسیله دیواره های کوهستانی احاطه شده است و دریاچه ای را تشکیل می دهد.
یکی از چشمه های متعدد این محل به نام چشمه اشتها معروف می باشد که اهمیت چشمه سبز در هوای مناسب و آب مطلوب آن بوده و طبیعت زیبای منطقه، اشتهار فراوانی برای این دریاچه کوچک به همراه آورده است.
چشمه گراب نیز از دیگر پدیده های طبیعی دیدنی محسوب می شود که در سمت جنوب و در فاصله 49 کیلومتری مشهد در جاده مشهد- نیشابور واقع شده و دارای چندین چشمه با فاصله حدود 500 متر از یکدیگر می باشد که همگی دارای دهانه های مخروطی و ارتفاعی در حدود 30 متر از سطح زمین می باشند.
این چشمه ها بر روی تپه های مخروطی شکل جریان دارند، دارای آب معدنی با خواص درمانی فراوان می باشند.
از دیگر جاذبه های طبیعی چشمه شاهان گرماب است که در 72 کیلومتری مشهد و در نقطه ای کوهستانی واقع و دارای آب معدنی فراوان با 45 درجه سانتی گراد حرارت است که آب آن خواص درمانی فراوانی دارد.
چشمه گیلاس نیز در جلگه سرسبز توس و در فاصله 48 کیلومتری از مشهد قرار دارد که با نام چشمه 'گلسب' در متون تاریخی از آن یاد شده و به علت واقع شدن در شرایط خاص جغرافیایی اغلب دارای آب است.
پارک ملی تندوره در درگز،مناطق حفاظت شده جنگلی ارس در کلات،جنگل خواجه در سرخس،باغ کشمیر در تربت جام، دربادام در قوچان،رییسی در نیشابور،درونی و دشت لاغری در بردسکن، هلالی و هنگام در گناباد،افتخاری در بجستان، قرچغه در قوچان از دیگر جاذبه‌های طبیعی در استان خراسان رضوی محسوب می شود.
جاذبه‌های تاریخی ومعماری
خراسان رضوی بزرگترین قطب توریسم مذهبی کشور است که با توجه به قدمت تاریخی در حوزه تاریخ اسلام بناهای آرامگاهی بیشترین و مهمترین چشم انداز معماری این منطقه را به خود اختصاص داده است.
مجموعه های آرامگاهی، بناهایی هستند که طی سالیان طولانی بر روی مدفن و مزار شخصیت های مذهبی و محبوب شکل گرفته اند و معمولا شامل بنای حرم ، مساجد، مدارس ،کتابخانه ها، کاروانسراها، آب انبارها، خانقاه ها و فضاهایی از این قبیل می شوند.
گسترش چنین مجموعه هایی با گسترش مذهب ، اعتبار و احترام صاحب مدفن و ارزش هنری و معماری بناهای ساخته شده ارتباط مستقیم دارد.
برخی از مجموعه های آرامگاهی مانند آستان قدس رضوی درشکل گیری و پیدایش شهرها نقش اساسی و مهمی ایفا کرده و به مرکز فعالیت های مختلف مذهبی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی تبدیل شده اند.
مجموعه آستان قدس رضوی یکی از باشکوهترین بناهای آرامگاهی سراسر جهان اسلام است که وجود مبارک حضرت امام رضا (ع) را در برگرفته و سبب شده خراسان رضوی به بزرگترین قطب توریسم مذهبی ایران تبدیل شود.
این مجموعه که خود به تنهایی جاذبه معماری کم نظیری به شمار می رود همراه با سایر بناها و آثار معماری این سرزمین سبب شده است استان خراسان رضوی علاوه برجاذبه های معنوی از نظر جاذبه های معماری و تاریخی نیز دارای اهمیت بسیار باشد.
مجموعه آستان قدس رضوی دارای پنج صحن اصلی به نامهای صحن عتیق (انقلاب)، صحن جدید (آزادی)، صحن امام خمینی (ره)، صحن جمهوری اسلامی و صحن قدس است که دو صحن اخیر نوساز هستند.
هر یک از صحن های مجموعه آستان قدس رضوی شاهکارهایی از معماران مختلف ایرانی را به نمایش می گذارند.
از جمله آثار ارزشمند داخل حرم رضوی سه محراب با شکوه مربوط به قرن های هفتم هجری است که بر روی دو محراب، کتیبه هایی به خط کوفی و بر روی محراب سوم کتیبه ای به خط کوفی و ثلث به رنگ لاجوردی بر زمینه سفید، مشتمل بر آیات و احادیث نوشته شده است.
درب های سه گانه حرم مطهر رضوی نیز از آثار با ارزش هنری به شمارمی روند که هنر به کار گرفته شده در آنها مورد تحسین هنرمندان مختلف است.
صحن های حرم مطهر رضوی هر یک در دوره ای تاریخی ساخته شده اند و معماری هر یک از صحن ها گویای روند معماری زمان خود و در حقیقت شناسنامه هنری و معماری آن دوره است.
مسجد زیبا، تاریخی و مشهور گوهرشاد در جنوب حرم مطهر رضوی قرار گرفته و به سبب دارا بودن انواع تزیینات چشمگیر و غنی، از دیدنی ترین مسجدهای منطقه محسوب می شود.
آرامگاه فردوسی شاعر بزرگ پارسی در سرزمین توس زیارتگاه مشتاقان ادبی است و شهر توس، شهرت و معروفیت خود را مدیون آثار و شخصیت شامخ این شاعر ارجمند است.
شهر توس که به نظرمی رسد در اواخر دوره ساسانیان ساخته شده و زندان و گنبد هارونیه را در برگرفته یکی دیگر از دیدنی ترین مناطق استان خراسان رضوی است.
بنای کاخ خورشید در وسط باغ بزرگی قرار گرفته که از آثار دوره نادرشاه افشار است و امروزه به مکانی برای بازدید همه مردم تبدیل شده است.
بناهای تاریخی و معماری متعدد در مناطق مختلف خراسان رضوی پراکنده شده اند، ولی مهمترین و بیشترین این بناها در شهرستان مشهد واقع هستند.
مجموعه کلات نادری مانند دره ای است که توسط دو رشته کوه مرتفع محاصره شده و آثار باستانی آن به دوره نادرشاه افشار تعلق دارند.
کتیبه نادری واقع در خارج از قلعه نادری (دربندنفتی) به زبان ترکی و به خط نستعلیق در بدنه کوه قرارگرفته، دروازه ورودی، دروازه دهچه، دروازه چوب بست، دروازه گشتانه، دروازه نفتی، دربند ارغون شاه، همراه با عمارت خورشید و تخت دختر، مجموعه بناهایی هستند که بر روی تپه ای به امر نادرشاه ساخته شده و اکنون آثار پراکنده ای از آنها به جای مانده که برای گردشگران جذاب ودیدنی هستند.
آتشکده 'بازه هور' که در روستای رباط سفید تربت حیدریه واقع شده نیز از بناهای باستانی این منطقه به شمار می رود.
مسجد جامع رشتخوار، مسجد مولانا در تربت جام، مسجد جامع سنگان در خواف نیز از دیگر بناهای تاریخی و قدیمی استان خراسان رضوی محسوب می شوند.
مدرسه های بسیار نیز در کنار مسجدهای متعدد استان بنا شده اند که برخی از آنها از جمله مدرسه های دو مناره گلشن، میرزا جعفر و مدرسه نواب و مدرسه های سبزوار از ارزش خاص معماری و تاریخی برخوردار هستند.
تپه های باستانی که برخی از باستان شناسان اکتشافات مهمی روی آنها انجام داده اند، پل های تاریخی که در دوره های مختلف ساخته شده اند، سدهای قدیمی که برخی از آنها هنوز مورد استفاده قرار می گیرند و بازمانده های شهرهای قدیمی بخش دیگری از جاذبه های گردشگری تاریخی و معماری استان خراسان رضوی را تشکیل می دهند.
به هر روی خطه خراسان رضوی سالانه میزان حداقل 25 میلیون زائر و مسافر است که دو میلیون نفر آنان را گردشگران خارجی تشکیل می‌دهند؛ با وجود جاذبه های متعدد تاریخی و طبیعی به جرات می توان گفت که سفر این استان انتخابی عاقلانه و آگاهانه در مدت تعطیلات نوروز است.
انتهای پیام/ش/ن
