اصل دانایی

هیچ پدر و مادری خود به خود نمی‌تواند پدر و مادر موفق و توانایی بشود و فرزندش را آن طور که هست بشناسد و او را درک کند، مگر این که دانایی‌های ضروری را کسب کند چرا که توانایی در دانایی است. باید پذیرفت که یک مادر یا یک پدر آگاه و مسئول بودن مشکل است و احتیاج به مطالعه و کسب دانش‌های لازم دارد. بنابر این توصیه می‌شود با مطالعه کتاب‌های روان‌شناسی و تعلیم و تربیت نسبت به شناخت رفتار فرزندتان دانا و آگاه شوید زیرا لازمه کار با فرزندان آگاهی داشتن از احوال آنان است.

اصل اعتدال

با فرزندان باید براساس اصل اعتدال رفتار کرد ضمن آن که اصول انضباطی و مقررات و انتظارات خود را به فرزندتان یاد می‌دهید و از او می‌خواهید در عمل آنها را رعایت کند، اعتدال را نیزدر نظر داشته باشید. از این اصل می‌توان تحت عنوان اصل پرهیز از افراط و تفریط نیز یاد کرد. برای مثال افراط در محبت کردن بیش از حد به فرزند به وابستگی شدید و تفریط در محبت کردن به وی به ناامنی روانی او منجر می‌شود. پس باید در تعلیم و تربیت کودک و نوجوان از افراط و تفریط پرهیز کرده و براساس اصل اعتدال با او رفتار کنید.

اصل آشناسازی با واقعیت‌ها

برای این که فرزندمان با واقعیت‌ها آشنا شود باید در دنیای واقعی و در محیط طبیعی آموزش ببیند و تربیت شود. در ارتباط با این اصل جمله معروفی است که می‌گوید «گل‌هایی که در گلخانه پرورش می‌یابند زود پرپر می‌شوند» منظور این است که تعلیم و تربیت باید در دنیای واقعی و طبیعی صورت گیرد نه در دنیای قرنطینه و غیرواقعی. زمانی که فرزندتان را در یک محیط قرنطینه تربیت کنید و به اصطلاح او را لای زرورق بزرگ کنید، او را از واقعیت‌ها دور می‌سازید.

اصل الگوپذیری و تقلید

آگاه باشید که فرزندان همیشه مراقب رفتار و گفتار بزرگسالان هستند و از طریق تقلید کردن و الگو قرار دادن رفتار و گفتار آنان یاد می‌گیرند و رفتار می‌کنند. بیایید هر چه را که انتظار داریم نوجوانمان انجام دهد یا ندهد، خودمان آن رفتار یا عمل را انجام دهیم یا ندهیم. اگر می‌خواهیم به فرزندمان «سلام کردن»، «خواهش کردن»، «تشکر کردن»، «مودب بودن» را یاد بدهیم خودمان باید این رفتارها را در عمل نشان دهیم و پیش قدم باشیم.

اصل ایجاد امنیت روانی

از نظر روان‌شناسی، نخستین شرط تامین سلامت روانی کودک یا نوجوان، احساس امنیت روانی است. تربیت فرزندان باید در یک محیط امن صورت پذیرد؛ مثلا هیچ‌گاه نباید به فرزندتان بگویید «دوستت ندارم‌ یا «تو دیگر پسر یا دختر من نیستی» این‌گونه برخوردها و بیان این‌گونه جملات نه‌تنها هیچ کمکی به اصلاح رفتار کودک نمی‌کند بلکه موجب سرخوردگی او شده و امنیت روانی او را مختل می‌کند.

اصل برخورد مثبت

هنگامی که با فرزندتان روبه‌رو می‌شوید، سعی کنید با او برخورد مثبت داشته باشید و به دنبال نقاط مثبت او باشید، نه عیب‌جویی و ایراد گرفتن از او. اگر از وی رفتار نا مطلوبی سر می‌زند دلیل آن را جویا شوید و مثلا از او بپرسید «پسرم می‌توانی بگویی چرا آن کار را کردی» یا «چطور شد که آن رفتار را انجام دادی؟». سعی کنید از خجالت دادن، سرزنش کردن و توهین کردن به او بپرهیزید تا دیدار شما برای فرزندتان «آرامش‌بخش» باشد.

اصل برقراری ارتباط عاطفی و کلامی

تحقیقات نشان داده است که هر چه بین اعضای خانواده ارتباط کلامی و پیوند عاطفی بیشتر باشد، روابط اعضا سالم‌تر و مستحکم‌تر است تلاش کنید فضایی ایجاد کنید که فرزندتان به شما اعتماد کند و بتواند از علاقه‌ها، نگرانی‌ها، خواسته‌ها، احساسات و مشکلاتش با شما صحبت کند. گاهی اوقات فرزندتان را در آغوش بگیرید و به خودتان بچسبانید تا گرمای بدن شما را احساس کند، یا این‌که قبل از خواب در کنار او در بسترش دراز بکشید یا دست او را در دست خود نگهدارید. مجموعه این رفتارها موجب می‌شود فرزندتان احساس آرامش و امنیت روانی کند.

اصل توجه به نیازهای همه‌جانبه

نسبت به خواست‌ها، نیازها و علاقه‌مندی‌های فرزندتان حساس باشید و واکنش درست نشان دهید. به‌عنوان مثال از او بپرسید «امروز کلاس‌ها چه طور بود؟» یا «موفق شدی با معلمت صحبت کنی؟». معمولا مادرانی که مدت کوتاهی در کنار فرزندشان هستند در واقع به نیازهای فرزندشان توجه نمی‌کنند و با دست خود هسته‌های مقاومت منفی و اضطراب را در او ایجاد می‌کنند.

اصل ثبات عاطفی

لازمه برقراری یک رابطه انسانی با کودک و نوجوان این است که والدین همواره عواطف و احساسات خود را کنترل کنند و به قول معروف «حالی به حالی نباشند». برای مثال اگر فرزندتان در یک زمان رفتاری را از خود نشان داد به او لبخند بزنید و در زمان دیگر اگر همان رفتار را انجام داد عصبانی شوید و سر او داد بکشید. در این وضع او دچار سردرگمی می‌شود و نمی‌داند آیا رفتارش درست است یا نادرست؟

اصل قاطع وجدی بودن

در کنار تمام اصول برقراری رابطه انسانی با کودک و نوجوان اصل قاطع بودن و در عین حال جدی بودن بسیار مهم است. شما باید به‌عنوان والد هم مهربان باشید و در عین حال هم قاطع و جدی. هرگز قاطع بودن را با خشونت و سختگیری اشتباه نگیرید. در ارتباط با فرزندتان اصول خود را مشخص کنید، قاطع باشید و با جدیت به فرزندتان بفهمانید که چه انتظارهایی از او دارید.

اصل مستقل‌سازی‌

یکی از اهداف مهم تعلیم و تربیت، مستقل بار آوردن فرزندان است و هدف از آن آماده‌سازی فرزندان برای زندگی در دنیای واقعی است. بر این اساس مثلا زمانی که کودک می‌تواند راه برود مادر نباید او را بغل بگیرد یا در سنی که کودک باید خودش غذا بخورد مادر غذا را در دهانش بگذارد. باید اجازه دهیم فرزندمان رشد کرده و پرواز کند و بال و پرش را نبندیم.