به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، گاهی اوقات وقوع جنايت در شرايط خاص، علاوه بر مجازات معين، موجب كيفر تعزيري نیز می‌شود. منازعه با يكديگر، شرايط و موقعيت خاصي است كه وقوع جنايت در آن وضعيت، موجب تعزير خواهد بود.منازعه به این معنا است که همه شركت‌كنندگان مرتكب زد و خورد شوند؛ حال اگر گروهي صرفاً مضروب واقع شده و عكس‌العملي از خود نشان ندهند، مشمول شركت در نزاع دسته‌جمعي نخواهند بود.

 مجازات هر یک از شرکت‌کنندگان در نزاع، حسب نتایج حاصله متفاوت خواهد بود و در هر حال فارغ از اینکه عامل جنایت مشخص باشد یا خیر، تمامی شرکت‌کنندگان در نزاع قابل مجازات هستند و در صورت معلوم بودن عامل جنایت خاص، مجازات قصاص یا دیه نیز در خصوص وی اجرا خواهد شد. جبران ضرر و زیان ناشی از منازعه، بر عهده همه منازعه‌كنندگان اعم از ضارب و مصدوم است.
 
 عنصر قانونی

بر اساس ماده 615 قانون مجازات اسلامی، «هرگاه عده‌ای با یكدیگر منازعه کنند، هر یك از شركت‌كنندگان در نزاع، حسب مورد به مجازات مقرر محكوم می‌شوند...»
 
 عنصر مادی

عنصر مادي منازعه، شركت در نزاع دسته‌جمعي است؛ به این معنا که عمل هر يك از شركا ‌تأثير در وقوع جرم داشته باشد و جزیي از جرم انجام‌گرفته باشد.

1- منازعه، درگيري جسمي است و نزاع لفظي را شامل نمي‌شود همچنین براي تحقق اين جرم حضور بيش از 3 نفر ضروري است.

2- شرط تحقق شركت در نزاع دسته‌جمعي، نامعلوم بودن نحوه و كيفيت فعل مجرمانه افراد حاضر در منازعه است؛ زيرا اگر بتوان مرتكب اصلي را شناخت با او در حدود مواد راجع به ضرب و جرح عمدي رفتار خواهد شد.

3- احراز رابطه عليت بين صدمه و منازعه، ضرورت دارد؛ به‌طوري كه اگر منازعه نبود، صدمه‌اي هم وارد نمي‌شد.لذا شامل صدمات حادث‌شده در حين فرار و به‌واسطه تصادف کردن يا افتادن بر زمين نمی‌شود.

4- جرم منازعه، به مداخله در واقعه درگيري و منازعه محقق می‌شود؛ هر چند خود مرتكب مبادرت به ايراد صدمه نکرده باشد. لذا صرف شركت در نزاع و تحقق نتايجي مثل قتل، نقص عضو يا ضرب و جرح، موجب محكوميت هر يك از مرتكبان به كيفرهاي مطروحه قانوني است و ضرورتي ندارد كه شركت‌كننده در نزاع، خود نيز ضرب و جرحي وارد کرده باشد.

5- شخصيت مجني‌عليه در نزاع دسته‌جمعي مهم نيست يعنی تفاوتي ندارد كه مجني‌عليه از جمله طرف‌هاي درگير بوده يا ميانجي يا شخص ثالثي باشد. بنابراین لازم نيست مجني‌عليه حتماً خود از شركت‌كنندگان در منازعه باشد.
 
 رفتار فیزیکی

رفتار فیزیکی لازم برای تحقق این جرم، فعل مثبت به شکل عملی، و نه لفظی یا نظایر آن است. این جرم مقید به وسیله خاصی نیست و ممکن است صرفا با استفاده از ضربات دست و پا صورت پذیرد یا از وسایل ساده مثل چوب و سنگ یا از سلاح گرم استفاده شود.علاوه بر این، عمل نزاع‌کنندگان باید در تقابل و در زمان و مکان واحد از لحاظ عرفی باشد که شرط علنی بودن، موجب خروج برخی از مصادیق جرم از شمول کلی آن می‌شود؛ بنابراین وجود چنین شرطی، منوط به تصریح قانون است و در متن ماده حاضر نیز چنین قیدی دیده نمی‌شود.
 
 شرایط تحقق جرم

آنچه در جرم منازعه مهم است، اثبات اصل مداخله در نزاع است؛ فارغ از اینکه مداخله وی منجر به نتیجه خاص شده یا نشده باشد.لازم به ذکر است که اگر یکی از شرکت‌کنندگان در نزاع، دارای علل رافع مسئولیت کیفری باشد، این موضوع تاثیری در کاهش تعداد منازعین و خروج امر از شمول ماده 615 ندارد.آنچه که در مورد احتساب فرد برخوردار از یکی از عوامل رافع مسئولیت در تعیین تعداد منازعه‌کنندگان گفته شد، در علل موجهه جرم صادق نیست. بنابراین هر گاه یکی از سه نفر در حال دفاع مشروع باشد، علاوه بر اینکه عمل خود وی به موجب تبصره یک ماده 615، مشمول این ماده نخواهد بود، عمل دو نفر دیگر را نیز به دلیل نرسیدن به حد نصاب (سه نفر) نمی‌توان جرم منازعه دانست.در صورت عدم تحقق این نتایج، حتی اگر منازعه به نتایجی مثل هتک حیثیت یا اخلال در آسایش عمومی منتهی شود، مورد مشمول ماده 615 نخواهد شد اما ممکن است تحت شمول مواد دیگری از قبیل مواد 617 و 618 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی شود.
 
 نتیجه حاصله

شرکت در قتل یک جرم مطلق نیست بلکه تحقق آن منوط به حصول و مقید به نتیجه است و این نتایج با عناوین قتل، نقض عضو یا جرح و ضرب در ماده 615 بیان شده است.گفتنی است که صرف تحقق یکی از نتایج سه‌گانه مذکور در ماده 615 کافی نیست، بلکه این نتایج باید ناشی از منازعه باشد؛ به عبارت دیگر وجود رابطه سببیت بین منازعه و نتایج مذکور ضروری است.نتایج مذکور باید در صحنه منازعه رخ دهند تا مشمول ماده 615 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی شوند اما اینکه این نتایج علیه نزاع‌کنندگان یا علیه کسانی که بدون دخالت در نزاع وارد صحنه شدند، اتفاقی بیفتد، تفاوتی از ناحیه شمول ماده نمی‌کند که منطبق با رای دیوان عای کشور است.(رای شماره 314 مورخ 22/2/1318 دیوان عالی کشور)با توجه به عبارت «منتهی شود» در متن ماده می‌توان گفت که نتایج، محدود به آنچه در صحنه درگیری به وجود آمده، نیست بلکه نتایجی نیز که سبب آن، حین نزاع ایجاد شده است، به عنوان نتایج ناشی از منازعه تلقی خواهد شد.
 
 عنصر معنوی جرم

عنصر معنوی این جرم، سوء نیت عام بوده و تعمد در شركت در منازعه لازم است.
 
 مجازات منازعه

ماده 615 قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد: «هر یك از شركت‌كنندگان در نزاع حسب مورد به مجازات زیر محكوم می‌شوند:

1- در صورتي كه نزاع منتهي به قتل شود به حبس از يك تا سه سال.
2- در صورتي كه منتهي به نقص عضو شود، به حبس از يك تا سه سال.
3- در صورتي كه منتهي به ضرب و جرح شود، به حبس از سه ماه تا يك سال.

تبصره یک - در صورتي كه اقدام شخص، دفاع مشروع تشخيص داده شود، مشمول اين ماده نخواهد بود.

تبصره 2 - مجازات‌هاي فوق مانع اجراي مقررات قصاص يا ديه حسب مورد نخواهد شد.»
به عبارت دیگر اگر یکی از منازعین مرتكب قتل فرد دیگری شده باشد، حسب مورد مجازات قتل عمدی یا قتل غیرعمدی را نیز باید تحمل کند.
 
 پرداخت دیه

همان‌گونه که گفته شد، مجازات حبس مقرر در بندهای سه‌گانه ماده 615 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، اعم از اینكه عامل صدمه مشخص باشد یا نامشخص، لازم‌الاجرا است. بدیهی است که اگر عامل صدمه مشخص نباشد، نمی‌توان صحبت از قصاص نفس یا عضو به میان آورد چرا که با شك و شبهه نمی‌توان حكم به قصاص نفس یا عضو دیگری صادر كرد و مسلما این امر خلاف منطق و موازین شرعی است. برخی معتقدند كه مطالبه ضرر و زیان در جایی كه عامل مشخص نیست، وجاهت قانونی ندارد زیرا وقتی عامل صدمه مشخص نباشد به لحاظ عدم احراز رابطه علیت بین رفتار مرتكب و صدمه، موجبی برای مطالبه ضرر و زیان نیست. در نتیجه در بحث منازعه صرفا می‌توان اقامه شكایت كیفری كرد اما به نظر می‌رسد كه امكان مطالبه دیه وجود دارد. چون صدمه‌ای اعم از قتل یا جرح یا نقص عضو وارد شده و بدون تردید منازعه نیز سبب آن بوده است. / حمایت