از نخستین گنبد، ضریح و قبور تا صحن آزادی و سقاخانه در حرم رضوی
در این گزارش نخستین گنبد حرم امام رضا(ع) در دوران مختلف سلطنت پادشاهان و تغییر و تحول آن، ضریح‌ها و سنگ قبرها و نحوه احداث صحن آزادی، سقاخانه و بخش‌های مختلف آستان قدس رضوی در دوران مختلف تاریخ آشنا می‌شویم.
به
گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران قبل از هجرت امام رضا(ع) به خراسان
رضوی روستایی کوچک در خاک توس و در دهکده سناباد وجود داشت که این مکان با
دفن هارون الرشید اهمیت یافت و به بقعه هارونیه شهرت پیدا کرد.
پس از دفن هارون به دستور مامون آرامگاهی به سبک معماری خراسنانی در اطراف قبر هارون ساخته شد.
امام رضا(ع) پیش از سفر به مرو، این مکان را به عنوان محل دفن خود به همراهانش نشان داد.
پس از شهادت امام در توس، پیکر مبارک ایشان را در همین بقعه به خاک سپردند و نام آن‌جا به مشهد الرضا تغییر کرد.
تا زمان ظهور سربداران، قبر هارون الرشید در پایین مزار امام رضا(ع) قابل روئیت بود اما سربداران صورت قبر هارون را محو کردند.
حرم مطهر علی بن موسی الرضا(ع) در دوران سامانیان، دیالمه و غزنویان بارها مرمت، بازسازی و تعمیر شد و افزودنی‌های تزئیناتی در آن قرار گرفت.
*نخستین گنبد امام رضا(ع) را چه کسی ساخت
نخستین گنبد امام رضا(ع) در دوران حکومت سلطان سنجر سلجوقی از جنس کاشی و دارای مقر نسل‌های آیینه کاری ساخته شد.
سلطان محمد خارزم شاه با مرغوب ترین کاشی‌های معماران ایرانی در سمت قبله حرم و صحن جنوبی آن ساخته شد.
مسجد گوهرشاد به لحاظ فرم و معماری در جهان اسلام بی نظیر است.
کتیبه‌های ورودی مسجد گوهرشاد در هیچ جای جهان اسلام نظیر ندارد.
این مسجد با ایوان‌های بلند و طاق‌های خوش نقش و کاشی کارهای نفیس از زیباترین مساجد ساخته شده در ایران است.
معمار مسجد گوهرشاد قوام‌الدین شیرازی است.
مدرسه پری زاد، مدرسه دو در و مدرسه بالاسر نیز در دوران تیموریان به حرم امام رضا(ع) اضافه شد در زمان نادر شاه افشار ایوان صحن تیموری طلا کاری شد و نقاشی دیوارهای حرم از تجدید کردند.
*احداث نخستین گنبد طلایی در حرم رضوی
در زمان صفویه مذهب شیعه در ایران به رسمیت شناخته شد و شکوه و عظمت حرم علی بن موسوی‌الرضا(ع) افزوده شد.
شاه طهماسب، شاه عباس و شاه سلیمان صفوی از پادشاهانی بودند که در بازسازی و توسعه حرم امام رضا(ع) نقش داشتند.
شاه طهماسب مناره‌های حرم را بازسازی طلا کاری کرد و به دستور او خشت‌های کاشی روی گنبد را به طلا تبدیل کردند این گنبد با روکش طلا همان گنبدی است که هم اکنون در نمای بیرونی وجود دارد، علاوه بر این ایوان امیر علی شیر و گلدسته کنار گنبد را طلا کاری کرد.
کمال‌الدین محمد یزدی از معماران معروف دوره صفویه به دستور شاه عباس روکشی از مس و طلا بر گنبد حرم امام رضا(ع) ساخت.
متن کتیبه گنبد نیز به دست علیرضا عباسی خوشنویس و با حروف طلایی بر زمینه فیروزه‌ای به خط مثلث نوشته شد.
توسعه صحن عتیق، احداث ایوان شمالی و اطاق‌ها، غرفه‌ها، سردرها و ایوان‌های شرقی و غربی آن، ایجاد رواق تولید خانه و نیز گنبد ا....وردی خان از تحولات حرم امام رضا(ع) در دوران صفویه است.
*احداث صحن آزادی و ایوان ناصری در آستان قدس رضوی
در دوران قاجاریه سومین ضریح در دوران فتحعلی شاه قاجار و بنای صحن آزادی در دوره قاجاریه ساخته شد.
در این دوره ایوان غربی صحن آزادی به طلا آراسته و به ایوان ناصری معروف شد.
کاشکی کاری و تزئینات صحن و آیینه کاری ، روضه صحن آزادی به دستور قائم مقام نوری انجام شد آیینه کاری رواق‌های تولید خانه، دارالحفاظ و دار السیاره نیز در دوره قاجار انجام شد.
در دوران پهلوی دوم نیز تعمیراتی در حرم انجام شد اما بخش بزرگی از توسعه حرم امام رضا پس از پیروزی انقلاب صورت گرفت.
* ساخت نخستین ضریح در زمان صفویه
در دوره های گذشته ضریع‌های مختلفی روی مزار علی بن موسی الرضا نصب شد.
نخستین ضریع از جنس چوب و طلا در زمان شاه تهماسب صفوی در سال 957 هجری قمری نصب شد که بر روی کتیبه‌های آن سوره هل اتی به خطا ثلث نوشته شده بود دومین ضریع از جنس فولاد مرصع‌در سال 1160 هجری قمری به دستور شاهرخ میرزا نوه نادرشاه افشار، سومین ضریع در سال 1238 هجری قمری در زمان فتحعلی شاه قاجار از جنس فولاد بر ضریع دوم که دارای ورقه‌های طلا کوب و طوق‌های طلای جواهر نشان بود و روی آن سوره هل اتی و سیل به خطا ثلث نوشته شده بود نصب شد ضریع سوم در سال 1338 هجری شمسی به علت پوسیدگی پایه‌هایش به موزه آستان قدس رضوی انتقال داده شده.
چهارمین ضریع از جنس طلا و نقره در سال 1338 هجری شمسی به دست حاج محمد نقی ذوفن اصفهانی و با استفاده از مصالحی مانند نقره ، طلا، آهن ، مفرغ و چوب گردو پنجمین ضریع پس از برگزاری یک مسابقه هنری بین هنرمندان ایرانی انتخاب شد ضریع پنجم به دست محمود فرشیان هنرمند و منیاتور با توجه به مبانی هنر اصیل ایرانی اسلامی، نمادهایی از معماری دوره های پیشین نصب شد.
ساخت این ضریح از سال 1373 تا 1379 طول کشید و آن را از فولاد و چوب گردو ساختند.
در چهار جهت آن 14 ختم دو محراب به نشان چهارده معصوم که همگی به یک محراب بزرگتر که آن نیز به حکمه «الله» می‌شود، قرار دارد.
قلم زنی ضریح پنجم به دست استاد خداداد زاده اصفهانی و دو سوره «یس» و «هل اتی» در بالای ضریح مطهر به صورت کتیبه دور تا دور ضریح نوشته شده است.
دو کتیبه و دیگر خطوط بیرونی و داخلی ضریح مطهر مشتمل بر آیاتی از قرآن و اسماءالحسنی به دست استاد موحد خوشنویسی شده است.
در پوشش داخلی ضریح پنجم برای اولین بار از هنر خاتم کاری استفاده شد.
سقاخانه‌ای که هم اکنون در وسط صحن انقلاب واقع شده است در زمان سلطنت نادر شاه افشار بین سال‌های 1144 تا 1145 از سنگ مرمر ساخته شده است.
اسماعیل طلاکار سقفی گنبدی شکل و پوششی هشت ضلعی بر روی آن ساخت و سپس آن را طلاکاری کرد.
3 نوع سنگ از ابتدا تاکنون در حرم مطهر مقدس رضوی بر روی خاک پاک مزار امام رضا (ع) قرار گرفته است.
نخستین سنگ و قدیمی‌ترین آن معروف به سنگ سایق-سنگی مرمری که رد مرقد منور نصب شد، طول آن چهل سانت، عرض آن 30 سانت و قطر آن 6 سانت است.
سه کتیبه در حاشیه سنگ و یک کتیبه در سطح محرابی شکل آن به خط کوفی تهیه شده است.
گفتنی است، نخستین پیاده روی امام رضا (ع) از اصفهان تا مشهد در زمان شاه عباس صفوی برگزار شد./گزارش از زهره کلهر
نخستین گنبد امام رضا(ع) در دوران حکومت سلطان سنجر سلجوقی از جنس کاشی و دارای مقر نسل‌های آیینه کاری ساخته شد.
سلطان محمد خارزم شاه با مرغوب ترین کاشی‌های معماران ایرانی در سمت قبله حرم و صحن جنوبی آن ساخته شد.
مسجد گوهرشاد به لحاظ فرم و معماری در جهان اسلام بی نظیر است.
کتیبه‌های ورودی مسجد گوهرشاد در هیچ جای جهان اسلام نظیر ندارد.
این مسجد با ایوان‌های بلند و طاق‌های خوش نقش و کاشی کارهای نفیس از زیباترین مساجد ساخته شده در ایران است.
معمار مسجد گوهرشاد قوام‌الدین شیرازی است.
مدرسه پری زاد، مدرسه دو در و مدرسه بالاسر نیز در دوران تیموریان به حرم امام رضا(ع) اضافه شد در زمان نادر شاه افشار ایوان صحن تیموری طلا کاری شد و نقاشی دیوارهای حرم از تجدید کردند.
*احداث نخستین گنبد طلایی در حرم رضوی
در زمان صفویه مذهب شیعه در ایران به رسمیت شناخته شد و شکوه و عظمت حرم علی بن موسوی‌الرضا(ع) افزوده شد.
شاه طهماسب، شاه عباس و شاه سلیمان صفوی از پادشاهانی بودند که در بازسازی و توسعه حرم امام رضا(ع) نقش داشتند.
شاه طهماسب مناره‌های حرم را بازسازی طلا کاری کرد و به دستور او خشت‌های کاشی روی گنبد را به طلا تبدیل کردند این گنبد با روکش طلا همان گنبدی است که هم اکنون در نمای بیرونی وجود دارد، علاوه بر این ایوان امیر علی شیر و گلدسته کنار گنبد را طلا کاری کرد.
کمال‌الدین محمد یزدی از معماران معروف دوره صفویه به دستور شاه عباس روکشی از مس و طلا بر گنبد حرم امام رضا(ع) ساخت.
متن کتیبه گنبد نیز به دست علیرضا عباسی خوشنویس و با حروف طلایی بر زمینه فیروزه‌ای به خط مثلث نوشته شد.
توسعه صحن عتیق، احداث ایوان شمالی و اطاق‌ها، غرفه‌ها، سردرها و ایوان‌های شرقی و غربی آن، ایجاد رواق تولید خانه و نیز گنبد ا....وردی خان از تحولات حرم امام رضا(ع) در دوران صفویه است.
*احداث صحن آزادی و ایوان ناصری در آستان قدس رضوی
در دوران قاجاریه سومین ضریح در دوران فتحعلی شاه قاجار و بنای صحن آزادی در دوره قاجاریه ساخته شد.
در این دوره ایوان غربی صحن آزادی به طلا آراسته و به ایوان ناصری معروف شد.
کاشکی کاری و تزئینات صحن و آیینه کاری ، روضه صحن آزادی به دستور قائم مقام نوری انجام شد آیینه کاری رواق‌های تولید خانه، دارالحفاظ و دار السیاره نیز در دوره قاجار انجام شد.
در دوران پهلوی دوم نیز تعمیراتی در حرم انجام شد اما بخش بزرگی از توسعه حرم امام رضا پس از پیروزی انقلاب صورت گرفت.
* ساخت نخستین ضریح در زمان صفویه
در دوره های گذشته ضریع‌های مختلفی روی مزار علی بن موسی الرضا نصب شد.
نخستین ضریع از جنس چوب و طلا در زمان شاه تهماسب صفوی در سال 957 هجری قمری نصب شد که بر روی کتیبه‌های آن سوره هل اتی به خطا ثلث نوشته شده بود دومین ضریع از جنس فولاد مرصع‌در سال 1160 هجری قمری به دستور شاهرخ میرزا نوه نادرشاه افشار، سومین ضریع در سال 1238 هجری قمری در زمان فتحعلی شاه قاجار از جنس فولاد بر ضریع دوم که دارای ورقه‌های طلا کوب و طوق‌های طلای جواهر نشان بود و روی آن سوره هل اتی و سیل به خطا ثلث نوشته شده بود نصب شد ضریع سوم در سال 1338 هجری شمسی به علت پوسیدگی پایه‌هایش به موزه آستان قدس رضوی انتقال داده شده.
چهارمین ضریع از جنس طلا و نقره در سال 1338 هجری شمسی به دست حاج محمد نقی ذوفن اصفهانی و با استفاده از مصالحی مانند نقره ، طلا، آهن ، مفرغ و چوب گردو پنجمین ضریع پس از برگزاری یک مسابقه هنری بین هنرمندان ایرانی انتخاب شد ضریع پنجم به دست محمود فرشیان هنرمند و منیاتور با توجه به مبانی هنر اصیل ایرانی اسلامی، نمادهایی از معماری دوره های پیشین نصب شد.
ساخت این ضریح از سال 1373 تا 1379 طول کشید و آن را از فولاد و چوب گردو ساختند.
در چهار جهت آن 14 ختم دو محراب به نشان چهارده معصوم که همگی به یک محراب بزرگتر که آن نیز به حکمه «الله» می‌شود، قرار دارد.
قلم زنی ضریح پنجم به دست استاد خداداد زاده اصفهانی و دو سوره «یس» و «هل اتی» در بالای ضریح مطهر به صورت کتیبه دور تا دور ضریح نوشته شده است.
دو کتیبه و دیگر خطوط بیرونی و داخلی ضریح مطهر مشتمل بر آیاتی از قرآن و اسماءالحسنی به دست استاد موحد خوشنویسی شده است.
در پوشش داخلی ضریح پنجم برای اولین بار از هنر خاتم کاری استفاده شد.
سقاخانه‌ای که هم اکنون در وسط صحن انقلاب واقع شده است در زمان سلطنت نادر شاه افشار بین سال‌های 1144 تا 1145 از سنگ مرمر ساخته شده است.
اسماعیل طلاکار سقفی گنبدی شکل و پوششی هشت ضلعی بر روی آن ساخت و سپس آن را طلاکاری کرد.
3 نوع سنگ از ابتدا تاکنون در حرم مطهر مقدس رضوی بر روی خاک پاک مزار امام رضا (ع) قرار گرفته است.
نخستین سنگ و قدیمی‌ترین آن معروف به سنگ سایق-سنگی مرمری که رد مرقد منور نصب شد، طول آن چهل سانت، عرض آن 30 سانت و قطر آن 6 سانت است.
سه کتیبه در حاشیه سنگ و یک کتیبه در سطح محرابی شکل آن به خط کوفی تهیه شده است.
گفتنی است، نخستین پیاده روی امام رضا (ع) از اصفهان تا مشهد در زمان شاه عباس صفوی برگزار شد./گزارش از زهره کلهر
انتهای‌پیام/
