به گزارش خبرنگار معارف باشگاه خبرنگاران؛ کربلا از شهرهای کشور عراق و از سرزمین‌های مقدس و پر اهمیت نزد شیعیان است. اهمیت این شهر بیش از هر چیز به سبب وقوع شهادت امام حسین(ع) و یارانش در واقعۀ عاشورا و نیز وجود حرم امام حسین و حضرت عباس(ع) در آن است. 

شیعیان از سرتاسر جهان برای زیارت در مناسبت‌های گوناگون به این شهر می‌آیند.

اوج این حضور در ایام عزاداری محرم و صفر و بویژه در مراسم اربعین است که گروه‌های مختلف با پای پیاده به کربلا می‌آیند. علاوه بر این در نیمه شعبان هم شیعیان زیادی با پای پیاده خود را به کربلا می‌رسانند. کربلا دارای یک حوزه علمیه است که از دیرباز محل تحصیل و تدریس عالمان زیادی بوده است. کربلا به دلیل همین اهمیتش مورد توجه دوستان و دشمنان بوده است. این شهر در طول قرن‌های گذشته هم به خود آبادانی دیده است و هم مورد هجوم و غارت قرار گرفته است.

 

کربلا مرکز استان کربلاست. این استان از شمال به استان الانبار، از جنوب به استان نجف، از شرق به استان بابل و از غرب به بادیه شام و عربستان سعودی محدود می‌شود. شهر کربلا بر کنارۀ صحرا، در جنوب غربی رود خانه فرات و در میان منطقهای آبرفتی، که به «سواد» مشهوراست، قرار دارد. این شهر در فاصله ۱۰۵ کیلومتری در جنوب غربی بغداد واقع شده است.

علاوه بر حرم امام حسین و حضرت عباس در کربلا مزار و مدفن جمع زیادی از مشاهیر و بزرگان است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

مزار یاران امام حسین علیه‌السلام

عمده یاران امام حسین علیه‌السلام که در واقعه عاشورا به شهادت رسیدند، در نزدیکی امام حسین(ع) دفن شده‌اند؛ اما برخی از آنان به دلایل مختلف در اماکن دیگر دفن شده‌اندکه عبارتند از:

حر بن یزید ریاحی

قبیله وی، جنازۀ او از میدان جنگ خارج کرد و در روستایی در نُه کیلومتری غرب کربلا به خاک سپرد؛ همان جا که امروزه به سبب وجود قبر او به «روستای حرّ» معروف است. بارگاه وی در  ۳۷۰ ق به دستور عضدالدوله دیلمی ساخته شد و در  ۹۱۴ ق شاه اسماعیل صفوی، پس از زیارت قبر وی، دستور تجدید بنای آن را صادر کرد.

عون بن عبداللّٰه

در کنار اتوبان کنونی کربلا - بغداد، مزار باشکوهی است که متعلق به عون بن عبدالله است. بنا بر روایتی، وی همان عون بن عبدالله بن جعفر طیار فرزند زینب کبری(س) است که در روز عاشورا به شهادت رسید؛ امابنا به روایتی دیگر، این جا مزار عون بن عبد اللّٰه یکی از احفاد امام حسن مجتبی(ع) است و این صحیح‌تر به نظر می‌رسد؛ زیرا باید عون نیز در کنار سایر شهدا دفن شده باشد.

طفلان مسلم

در اتوبان کربلا - بغداد، در فاصلۀ سی کیلومتری کربلا، درحومۀ شهرکی به نام مسیب مزار و مرقد طفلان مسلم بن عقیل قرار دارد

از دیر باز به سبب قداست این مکان، در داخل و خارج حرم، ده‌ها تن از عالمان و روحانیان و سادات به خاک سپرده شدند که برخی ازآنان قبر و نشان مشخصی دارند از جمله: برخی از فرزندان امامان یا نواده‌های آن‌ها در جاهای مختلف کربلا، در داخل و یا پیرامون آن شهر، دفن هستند از جمله:

محمد بن نبی بن کاظم علیه‌السلام

وی نوۀ گرامی امام کاظم علیه‌السلام است که در میان عرب‌ها به امام نوح شهرت دارد و در منطقه «طویرج»، دوازده کیلومتری کربلا، دفن است. 

اخرس بن کاظم علیه‌السلام

محمد بن ابی الفتح مشهور به «الاخرس»، از نواده‌های امام موسی بن جعفر علیه‌السلام، در محله‌ای به نام الابتر در اطراف کربلا به خاک سپرده شده است. در آن محل زیارت‌گاهی بنا شده و زائران زیادی به آن جا می‌روند.   سادات آل خراسان در نجف به الاخرس منسوب هستند.

سید احمد ابوهاشم

نسب وی با چند واسطه به امام موسی کاظم(ع) می‌رسد. سید احمد در شمال غربی منطقه شفائه (در  ۲۵  کیلومتری آن) دفن شده و مزار و گنبد و صحن دارد و گنبد آن با کاشی‌های آبی مزین شده است.

ابن حمزه

عماد الدین ابو محمد بن علی بن حمزه بن حسن بن عبید اللّٰه بن عباس بن علی علیه‌السلام، مشهور به ابن حمزه و از نواده‌های حضرت عباس علیه‌السلام است. وی از عالمان بزرگ و فقیهان برجسته و راویان حدیث بود و در قبرستان قدیمی کربلا، که امروزه در جنوب شرقی آستان حضرت ابوالفضل کنار بزرگراه کربلا - طویرج قرار گرفته، دفن شده است.

ابو احمد حسین بن محمد ( ۳۰۴ ق -  ۴۰۰  ق)

نسب او با سه نسل به امام موسی کاظم علیه‌السلام می‌رسد. وی پدر گرامی سید رضی و سید مرتضی است.

سید رضی ( ۳۵۸ ق -  ۴۰۶  ق)

سید رضی از عالمان شیعه در قرن چهارم هجری و گردآورنده نهج البلاغه است. او در کنار پدر و برادرش در نزدیکی قبر سید ابراهیم مجاب در رواق غربی حرم دفن است.

سید مرتضی ( ۳۵۵ ق -  ۴۳۶ ق)

سید مرتضی یا شریف مرتضی، از عالمان و فقیهان بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری و صاحب تألیفات زیادی است.

ابن فهد حلی ( ۷۵۸ ق -  ۸۴۱  ق)

قبر شیخ احمد بن محمد بن فهد، فقیه بزرگ امامیه، در غرب خیابان باب القبله، داخل مسجدی قرار دارد که به نام او معروف است. وی خانه‌اش را برای زائران به عنوان منزل‌گاهی وقف کرده بود و پس از مرگش او را در همان خانۀ خود به خاک سپردند. شاه عباس در  ۱۰۳۳ ق باغ جنوب قبر ابن فهد را به صورت مسجدی در آورد و آن را کاشی کاری کرد و گنبدی روی قبر وی برپا ساخت.  

 شیخ یوسف بحرانی ( ۱۱۰۷ ق -  ۱۱۸۶  ق)

شیخ یوسف آل عصفور بحرانی، صاحب کتاب الحدائق الناضره، در رواق شرقی حرم دفن شده است. وی به همراه سید علی طباطبایی و وحید بهبهانی در یک مقبره آرمیده‌اند.

علامه وحید بهبهانی ( ۱۱۱۸ ق -  ۱۲۰۵  ق)

شیخ محمد باقر بن محمد اکمل مشهور به وحید بهبهانی، از عالمان بزرگ شیعه در قرن دوازدهم هجری است. وی در رواق شرقی حرم دفن شده است. او در کربلا رهبری و مرجعیت شیعیان را بر عهده داشت.  

سید کاظم رشتی ( ۱۲۱۴ ق - ۱۲۵۹ق)

سید کاظم بن قاسم حسینی رشتی از شاگردان شیخ احمد احسایی است. قبر وی در رواق شرقی حرم است.

سید احمد بن سید کاظم رشتی

سید احمد بن سید کاظم رشتی در  ۱۲۹۵ ق به قتل رسید و در رواق شرقی حرم، کنار پدرش، به خاک سپرده شد.

شریف العلماء(-۱۲۴۶ ق)

محمد شریف بن حسن آملی، از عالمان بزرگ شیعه، و استاد شیخ مرتضی انصاری است. وی در سمت جنوب شرقی آستان، در یکی از کوچه‌های فرعی خیابان امام حسین علیه‌السلام دفن شد و دارای بقعه بود که امروزه از میان رفته است.

سید علی طباطبایی

سید علی طباطبایی، صاحب کتاب ریاض المسائل در فقه است. وی در رواق شرقی حرم خاک شد. او دیوار شهر کربلا را بنا کرد. فرزند او به سید محمد مجاهد معروف است.

مجاهد ( ۱۱۸۰  -  ۱۲۴۲  ق)

سید محمد مجاهد فرزند سید علی طباطبایی صاحب ریاض   و نوۀ دختری مرحوم علامه بهبهانی، صاحب کتاب مفاتیح و مناهل است. او به سبب حضورش در صحنه نبرد با روس‌ها، به مجاهد معروف شد. قبرش در بین الحرمین کربلا دارای گنبد و ضریح فولادی بوده است که در توسعه کنونی از میان رفته است.

شیخ محمد‌تقی شیرازی (- ۱۳۳۸  ق)

شیخ محمد تقی شیرازی از مراجع بزرگ شیعه واز رهبران قیام مردم عراق علیه سلطه انگلستان ( ۱۹۲۰  م) است که با مجاهدت‌های خود، سلطه و نفوذ انگلیس را در عراق از بین برد. او را درضلع جنوب شرقی صحن در مقبره اختصاصی خود دفن کردند. در  ۱۲۶۳ ق، هنگام توسعۀ صحن، بقعه‌ای به نام «ایوان شیرازی» به مساحت دویست متر در کنار آن قبر بنا شد که محل تدریس و تحصیل طلبه‌ها شده بود ولی به دستور رژیم بعث تعطیل شد.

خاندان قزوینی (مجتهد قزوینی)

در داخل صحن و در مسیر صحن امام حسین علیه‌السلام به سوی صحن ابوالفضل العباس یعنی باب قاضی الحاجات در حجره‌ای سه تن از خاندان مجتهد قزوینی دفن شده‌اند:

آقا سید ابرهیم بن محمد مجتهد قزوینی صاحب ضوابط الاصول(۱۲۶۲ ق-)

آقا سید مهدی مجتهد

شیخ محمد حسین قزوینی (- ۱۲۸۱ ق).

 در دالان صحن کوچک همین مکان قبر شیخ الاسلام قزوینی واقع است.

شیخ عبدالحسین تهرانی

شیخ عبدالحسین تهرانی از فقیهان و عالمان معاصر بود که در یکی از حجره‌های سمت غربی صحن خاک شده است.

سید عبداللّٰه بحرانی

سید عبداللّٰه بحرانی عالم و فقیه و مؤلف الافاضات الحسینیه و شرح مختصر النافع علامه حلی است که در رواق ابراهیم مجاب به خاک سپرده شده است.  در کنار او فرزندش سید محسن و نوه‌اش سید محمد بن سید محسن، صاحب کتاب‌های الفصول البهیه فی بعض الاخبار الحجج المرضیه و هدایة العباد، دفن شده‌اند.

صاحب ضوابط

سید ابراهیم بن محمد باقر موسوی قزوینی حائری عالم بزرگ شیعه و معروف به صاحب ضوابط، در میدان مقابل باب الشهداء دفن است. تألیف او در باب فقه شهرت دارد.

خاندان برغانی

چند تن از خاندان برغانی، که همه از عالمان بزرگ و از فقیهان شیعه بوده‌اند، در رواق غربی حرم (رواق بالاسر) به خاک سپرده شده‌اند. معروف‌ترین آن‌ها ملا محمد علی برغانی است که در  ۱۲۷۱ ق از دنیا رفت. وی تألیفات فراوانی در فقه و تفسیر دارد. دیگر فرزندش میرزا عبد الوهاب از عارفان و فقیهان عصر قاجار بود که در  ۱۲۹۴ ق فوت کرد. قبر ملا علی برغانی متوفی  ۱۲۶۹ ق نیز در این مکان واقع است.  

سید مرتضی طباطبایی

سید مرتضی فرزند سید محمد طباطبایی حسینی بروجردی پدر سید مهدی بحر العلوم است که در  ۱۲۰۴ ق از دنیا رفت. او را در رواق شرقی حرم به خاک سپردند.

خاندان آل کمونه

چند تن از مشاهیر خاندان آل کمونه در زیر زمین خزانۀ جواهر آستان، بین رواق پادشاهان و مسجد آستان حسینی، دفن هستند. این افراد از عالمان و ادیبان کربلا بودند؛ از جمله شیخ مهدی کمونه (ف  ۱۲۷۲ ق) کلید‌دار آستان، شیخ میرزا حسن کمونه (ف ۱۲۹۲ ق) هم چنین برادرش که پس از او به تولیت آستان رسید و نیز شیخ محمد علی کمونه (ف  ۱۲۸۲  ق)، که از شاعران شیعه بوده است.  

سید هاشم حداد

قبر وی در وادی الصفای کربلا است.

پادشاهان آل بویه

چند تن از پادشاهان آل بویه در صحن حرم امام حسین دفن شده‌اند. در زمان‌های پیشین، بقعه‌ای بر فراز قبر آنان وجود داشت که در  ۱۲۶۸ ق تخریب شد. 

پادشاهان و رجال قاجار

مظفرالدین شاه

وی از پادشاهان قاجار است که فرمان مشروطیت را در  ۱۳۲۴ ق صادر کرد و در همان‌سال از دنیا رفت. بر اساس وصیت‌اش او را در کربلا به خاک سپردند. قبر وی داخل رواق پادشاهان است.

محمد علی شاه

محمد علی شاه فرزند مظفرالدین شاه از پادشاهان دورۀ قاجار و از مخالفان مشروطه است که به سبب به توپ بستن مجلس شورای ملی شهرت دارد. وی در  ۱۳۴۱ ق از دنیا رفت و در کنار قبر پدرش دفن شد.

احمد شاه

احمد شاه فرزند محمد علی شاه و آخرین پادشاه سلسله قاجار است که در دوران وی کودتای  ۱۲۹۹  رضا خان به وقوع پیوست. او در  ۱۳۴۸ ق از دنیا رفت و در کنار قبر پدرش به خاک سپرده شد.

امیر کبیر

میرزا تقی خان هزاوه‌ای مشهور به امیر کبیر، صدر اعظم معروف ناصرالدین شاه است که به دستور وی در  ۱۲۹۸ ق در حمام فین کاشان به قتل رسید و در رواق پادشاهان به خاک سپرده شد. در کنار قبر وی فرزندش ساعد الملک و برادرش میزا حسین خان دفن شده‌اند.

معیر الممالک

دوستعلی خان معیر الممالک، رییس ضراب‌خانه و امور دارایی عصر ناصری، در داخل رواق دفن است. قبر او در اتاقی کوچک و آینه کاری شده قرار دارد.

حاجی میرزا آغاسی

از وزیران عصر محمد شاه قاجار است. او را در رواق پادشاهان به خاک سپردند.

ظل السلطان

 ظل السلطان فرزند ناصرالدین شاه و حاکم اصفهان در عصر ناصری و مظفری است. قبر وی در رواق پادشاهان قرار دارد. 

علاوه بر خاندان قاجار شاهزادگانی از هند نیز در حرم مدفونند که معروف‌ترین آنها زاهدالدین شاه و سلطان برهان نظام شاه پسر سلطان احمد هندی است.

همانطورکه در این فصل اشاره شد، کربلا شهری است با پیشینه درخشان تاریخی و فرهنگی و از زمانهای بسیار کهن آثار تاریخی زیادی را در خود جای داده است. امروزه، گرچه بسیاری از آنها از بین رفته‌اند، همان مقدار باقی مانده نشان از این سابقه تاریخی دارد.

قلعه اخیضر

این قلعه در منطقهای به همین نام در بیست کیلومتری غرب شهر کربلا واقع است. تاریخ بنای آن به زمانهای کهن برمیگردد و در مورد بانیان آن اختلاف نظر وجود دارد. در داخل قلعه مسجد کوچکی وجود دارد و اطراف دیوارهای آن به صورت برج ساخته شده است.

قلعه هندی

آقا محمد خان قاجار برای حفظ امنیت شهر کربلا قلعه مستحکم و حصاری استوار پیرامون شهر بنا کرد. این قلعه که در چهار کیلومتری شهر قرار دارد، با مرگ آقا محمد خان نیمه تمام ماند و مرحوم سید علی طباطبایی هزینه آن را از هندوستان تأمین کرد و آصف الدوله هندی نیز در ابتدای قرن سیزدهم هجری بر آن حجرهها و مکان‌هایی ساخت تا زائران کربلا بتوانند شب را در آن جا اقامت کنند. به همین مناسبت این قلعه به «قلعه هندی» معروف شد. مساحت آن به حدود سه هزار متر می‌رسد. این قلعه بارها و بارها زائران کربلا را که در مسیر این شهر دچار راه زنان و حرامیان میشدند پناه داده از خطر رهانید.

قصر عطشان

زمان ساخت این قصر به عصر عباسی باز میگردد و در سی کیلومتری جنوب غربی کربلا واقع است. امروزه بخشی از دیوارها و طاقهای آن باقی مانده که با آجرهای بسیار محکم ساخته شدهاند. این دیوارها و طاقها به عنوان اسلحه خانه و یا پناهگاه برای زائران بود. گفتنی است قصرهایی چون ابن مقاتل و نیز دیوارهای شهر کربلا تا قرن چهاردهم هجری برپا بوده که امروزه تخریب گشته‌اند.

مقامها

مقام امام صادق علیه‌السلام

در اطراف حرم امام حسین علیه‌السلام، در زمینهای معروف به جعفریات، قبه و زیارت گاهی وجود دارد که گفته میشود امام صادق علیه‌السلام هنگام زیارت امام حسین علیه‌السلام در آن مکان با آب نهر فرات غسل زیارت میکرد. این نقطه در ساحل غربی نهر علقمه قرار دارد و گنبد این مقام با کاشی مزین است.

مقام حضرت مهدی(عج)

در سمت چپ نهر حسینیه کنونی، در ورودی کربلا و راه مقام امام صادق علیه‌السلام، بقعه و مقامی است که گنبد بلندی دارد. این بقعه به یاد و نام حضرت بقیة اللَّه بنا شده است.

مقام زین العابدین علیه‌السلام

در ابتدای قرن سیزدهم (۱۲۱۷ق) ابوطالب خان، جهانگرد معروف، به خیمه گاه یا مقام زین العابدین اشاره میکند که همسر آصف الدوله بنایی روی آن احداث کرده بود. این مقام ظاهراً در کنار بیمارستان امام حسین علیه‌السلام امروزی است و برخی آن را محل اصلی خیمه گاه می‌دانند.

مساجد کربلا

شهر کربلا بیش از یکصد مسجد دارد که معروفترین آنها عبارتند از: مسجد رأس الحسین(ع)، مسجد عمران بن شاهین، مسجد شهید ثانی، مسجد سردار حسن خان، مسجد ناصری، مسجد شهرستانی، مسجد حمیدیه، مسجد سید علی نقی طباطبائی، مسجد کبیس، مسجد شیخ یوسف بحرانی، مسجد شیخ خلف، مسجد اردبیلی‌ها، مسجد حاج نصر الله، مسجد خیمه‌گاه.

حسینیه‌های کربلا

با توجه به اینکه کربلا شهری زیارتی است و سالیانه صدها هزار مسلمان از سرتاسر کشورهای شیعه نشین برای زیارت به این شهر مقدس مشرف می‌شوند، از این رو بسیاری از مردم شهرهای گوناگون به ساختن حسینیه وزائرسرا پرداخته‌اند وتعداد حسینیه‌ها در این شهر به بیش از یکصد حسینیه می‌رسد که مهمترین آنها متعلق به ایرانیان است مانند: حسینیه تهرانی‌ها، اصفهانی‌ها، مازندرانی‌ها، قمی‌ها وآذربایجانی‌ها و دهها حسینیه دیگر که قسمت عمده این مراکز در سالهای اخیر منهدم و ویران شده است.

 

نسخه جدید نقشه شهر کربلا با همت ستاد شمسا در کربلای معلی ، جهت راهنمایی مدیران ، زائرین و عوامل ستادی ، بازتولید شده است.

در این نقشه که در مقیاس 4000/1 و سیستم UTM جهت راهنمایی زائرین و مدیران تهیه شده است علاوه بر اماکن زیارتی، محلات و خیابان ها؛ موقعیت تمامی هتل های طرف قرارداد حج و زیارت، درمانگاه های حج و زیارت، مراکز ستادی، آشپزخانه های مرکزی و پارکینگ های نقل زائرین، و همچنین فاصله شهر کربلا از سایر شهرهای زیارتی و نقاط مورد تردد زائرین نیز مشخص گردیده است.

نقشه جدید شهر کربلا