تمهیدات قانونی خرافه‌زدایی از عزاداری‌ها
این روزها برای مردم ما ایام بزرگداشت فرهنگ ایثار و شهادت است با این وجود این، نمی‌توان انکار کرد که برخی کجروی‌ها در عزاداری‌ها مشاهده می‌شود که با فرهنگ عاشورا سازگاری ندارد.
به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، ایام
سوگواری سالار شهیدان امام حسین(ع) در فرهنگ ایران‌زمین ریشه دوانده و جزو
شئون مذهبی هرساله ما ایرانیان شده است. این روزها برای مردم ما ایام
بزرگداشت فرهنگ ایثار و شهادت است با این وجود این، نمی‌توان انکار کرد که
برخی کجروی‌ها در عزاداری‌ها مشاهده می‌شود که با فرهنگ عاشورا سازگاری
ندارد.
به دلیل همین کجروی‌ها شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای را در این زمینه به تصویب رسانده است که در گفت‌وگو با یک کارشناس حقوق فرهنگی به بررسی آن پرداخته‌ایم.
از برنامه‌های صدا وسیما تا سیمای شهری، همه تحت تاثیر ایام سوگواری امام سوم شیعیان وضع تازه‌ای را تجربه می‌کنند. ترافیک و عبور و مرور نیز متاثر از این ایام است. به طور کلی چهره شهرهای کشورمان در دهه اول محرم چهره دیگریست.
اما این تغییرات و تحولات، شکل و نمود بیرونی ماهیت و محتوای فرهنگ عاشورایی است. برپاکردن تکیه‌ها، هیات‌های مذهبی و دسته‌های عزاداری، صورت و شکلی است که شهروندان قرارداده‌اند تا مفاهیم بزرگی که در واقعه عاشورا مورد تاکید امام حسین (ع) بود را زنده کنند؛ مفاهیمی که سالار شهیدان عالم، جان بر سر آن گذاشت.
این محتوا و مفاهیم، اصل و اساس سوگواری ایام محرم است اما در این میان، گاه چنان رنگ و لعاب و شکل و صورت عزاداری ایام محرم کانون توجه می‌شود که محتوا و معنا به کلی از یاد می‌رود. هر سال، پیش از ایام سوگواری محرم و در جریان آن، بارها و بارها بر پرهیز از خرافات تاکید می‌شود.
آفت خرافات، مدت‌هاست دامنگیر عزاداری ایام محرم شده است و تلاش‌های مختلفی برای زدودن آن انجام می‌شود. اما کافیست که یک‌سال اهمال شود تا هرآنچه درباره آن هشدار و انذار داده شده بود، بار دیگر به متن سوگواری‌ها برگردد.
تلاش زیربنایی برای دفع خرافات
اقدامات زیادی برای دفع آفات و خرافات از عزاداری‌های ایام محرم انجام شده است و همچنان انجام می‌شود که حتما در این روزها نمونه‌های مختلف آن را می‌بینید. در میان آنها، می‌توان به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد که درباره ساماندهی شئون فرهنگی در مناسبت‌های مذهبی وضع شده است و آشکارا مرتبط با ایام محرم و سوگواری شهادت امام حسین(ع) است.
یک کارشناس حقوق فرهنگی در گفت‌وگو با «حمایت» می‌گوید: اهمیت این مصوبه به این دلیل است که از سوی مرجعی وضع شده است که مصوباتش در حوزه فرهنگ لازم‌الاجرا و فراتر از توصیه و تاکید و پندهای اخلاقی است. ویژگی قوانین و مقررات که از سوی مقام صلاحیت‌دار وضع می‌شود این است که اجرای آن با پشتوانه نیروی دولتی تضمین می‌شود و تخلف از آن، دارای عواقبی معمولا از جنس مجازات است.
میثم صداقت خاطرنشان می‌کند: در مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، چهار موضوع به عنوان نگرانی‌های اصلی «علما، فرهیختگان و ارادتمندان سیدالشهدا(ع)» نام برده شده است.
اعمالی خلاف ماهیت ایام محرم
این کارشناس حقوقی می‌گوید: دهه اول محرم، قرن‌هاست که از سوی مردم ایران، به عنوان ایام عزاداری امام حسین(ع) و زنده کردن ارزش‌های واقعه عاشورا، با مراسم و روش‌های خاصی، برگزار می‌شود.
چنانکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در مصوبه خود تاکید می‌کند، «این واقعه عظیم همواره چون مشعلی فرا راه شیعه، مسلمان‌ها بلکه بشریت در عرصه مواجهه با الحاد، استبداد و استکبار بوده است.» اما در این سال‌ها تحریفات نظری و انحرافات رفتاری در درون عزاداری‌ها تزریق شده است که منشا آن در مصوبه سال 1386، زدودن جنبه استکبارستیزی و استبدادستیزی واقعه عاشورا بیان شده است.
صداقت ادامه می‌دهد: نفوذ آفات و خرافات به درون مراسم سوگواری واقعه کربلا، موجب نگرانی علما، فرهیختگان و ارادتمندان سیدالشهدا(ع) شده است از جمله این آفات، ارتکاب حرکات خلاف موازین شرعی و مخالف جوهر دینی و قدسی حماسه عاشوراست.
قمه‌زنی، توهین به روح عقلانی نهضت عاشورا
وی متذکر می‌شود: مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، قمه‌زنی را به عنوان مصداقی برای تظاهر به رفتارهای موهن و غیرمعقول و نامناسب با روح عقلانی و حماسی نهضت حسینی نام برده و مردم را از انجام آن بازداشته است.
در حال حاضر، با اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی، قمه‌زنی بسیار کاهش یافته است اما تخلف از اصول اخلاقی و مقررات قانونی هیچ‌گاه به کلی ریشه‌کن نمی‌شود بنابراین باید همچنان با موارد نادر ارتکاب این عمل که مخالف مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است و به گفته این مرجع، مایه وهن این حماسه عظیم است، برخورد شود.
شمایل‌های غیرواقعی
در زمان‌های نه چندان دور، استفاده از شمایل در عزاداری‌ها بسیار رایج بود. استفاده از شمایل غیرواقعی با هر نیتی که انجام می‌شد، ذهن عابران را از ماهیت واقعه عاشورا، به هرچیزی غیر از آن می‌کشاند. استفاده از شمایل سر از روزنامه‌های پرفروش هم در آورده بود.
این کارشناس حقوق فرهنگی در این خصوص توضیح می‌دهد: در حال حاضر استفاده از شمایل‌ها کاهش یافته است و عموم شهروندان می‌دانند که استفاده از آن مجاز نیست. منشا این ممنوعیت، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 11 اردیبهشت 1386 است که با عنوان سیاست‌های ساماندهی شئون فرهنگی در مناسبت‌های مذهبی به تصویب رسیده است.
در این مصوبه، استفاده از تصاویر، شمایل و نشانه‌های غیرواقعی ائمه و اولیا (ع) و چاپ گسترده آنها که خلاف قداست و حرمت معصومان و شأن عزاداری آنهاست، مایه وهن این حماسه عظیم شناخته شده است.
دور شدن از جنبه عبرت‌آموزی
میثم صداقت خاطرنشان می‌کند: شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان آخرین آفت عزاداری امام حسین (ع) در زمان حاضر، به موضوعاتی اشاره می‌کند که سوگواری این ایام را تبدیل به تفنن و تفریح کرده است.
در این مصوبه، از ذکر اکاذیب و نسبت مطالب خلاف واقع به ساحت اهل بیت پیامبر اعظم(ص) و خواندن نوحه‌ها و آوازها و اجرای موسیقی‌های مبتذل و خلاف شئون که باعث مخدوش شدن فضای فکری حماسی و جنبه‌های حزن‌انگیزی و عبرت‌آموزی محرم می‌شود و به این مراسم مقدس جنبه تفننی و تفریحی می‌بخشد و سبب از بین بردن خاصیت و خصلت آئینی مبتنی بر هویت ایرانی و اسلامی آن می‌شود، برحذر داشته شده است.
مسئولیتی بر دوش سازمان تبلیغات اسلامی
وی ادامه می‌دهد: شورای عالی انقلاب فرهنگی در حدود صلاحیت خود و در پاسخ به دغدغه علما و ارادتمندان اهل‌بیت(ع) در مصوبه‌ای انحرافات و آفات را نام برده و علاوه بر آن، راهکارهای و روش‌ها آفت‌زدایی را هم مورد اشاره قرار داده است. بنابراین هم درد و هم درمان در این مصوبه مورد اشاره قرار گرفته است.
برای نمونه درباره مبارزه با خرافات، توصیه شده است که درباره نحوه شکل‌گیری خرافات و بدعت‌ها،چگونگی نفوذ آن در مراسم و مجالس سوگواری و راه‌های مقابله و رفع آن بررسی‌ها و مطالعاتی انجام شود، عناصر و جریا‌ن‌های سازمان‌یافته و منحرف تاثیرگذار در مراسم سوگواری ائمه معصومین(ع) به ویژه سالار شهیدان(ع) شناسایی شود و از ظرفیت اعزام مبلغ درجهت روشنگری و بدعت‌زدایی استفاده شود. انجام این راهکارها و پیشنهادهای دیگری که برای دفع خرافات در مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شده، برعهده سازمان تبلیغات اسلامی است.
سازمان تبلیغات اسلامی موظف است با همکاری دستگاه‌های دولتی و غیردولتی به ویژه سازمان صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها نسبت به اجرای سیاست‌ها و خط‌مشی فوق اقدام و گزارش آن را سالانه به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه کند.
به دلیل همین کجروی‌ها شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای را در این زمینه به تصویب رسانده است که در گفت‌وگو با یک کارشناس حقوق فرهنگی به بررسی آن پرداخته‌ایم.
از برنامه‌های صدا وسیما تا سیمای شهری، همه تحت تاثیر ایام سوگواری امام سوم شیعیان وضع تازه‌ای را تجربه می‌کنند. ترافیک و عبور و مرور نیز متاثر از این ایام است. به طور کلی چهره شهرهای کشورمان در دهه اول محرم چهره دیگریست.
اما این تغییرات و تحولات، شکل و نمود بیرونی ماهیت و محتوای فرهنگ عاشورایی است. برپاکردن تکیه‌ها، هیات‌های مذهبی و دسته‌های عزاداری، صورت و شکلی است که شهروندان قرارداده‌اند تا مفاهیم بزرگی که در واقعه عاشورا مورد تاکید امام حسین (ع) بود را زنده کنند؛ مفاهیمی که سالار شهیدان عالم، جان بر سر آن گذاشت.
این محتوا و مفاهیم، اصل و اساس سوگواری ایام محرم است اما در این میان، گاه چنان رنگ و لعاب و شکل و صورت عزاداری ایام محرم کانون توجه می‌شود که محتوا و معنا به کلی از یاد می‌رود. هر سال، پیش از ایام سوگواری محرم و در جریان آن، بارها و بارها بر پرهیز از خرافات تاکید می‌شود.
آفت خرافات، مدت‌هاست دامنگیر عزاداری ایام محرم شده است و تلاش‌های مختلفی برای زدودن آن انجام می‌شود. اما کافیست که یک‌سال اهمال شود تا هرآنچه درباره آن هشدار و انذار داده شده بود، بار دیگر به متن سوگواری‌ها برگردد.
تلاش زیربنایی برای دفع خرافات
اقدامات زیادی برای دفع آفات و خرافات از عزاداری‌های ایام محرم انجام شده است و همچنان انجام می‌شود که حتما در این روزها نمونه‌های مختلف آن را می‌بینید. در میان آنها، می‌توان به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد که درباره ساماندهی شئون فرهنگی در مناسبت‌های مذهبی وضع شده است و آشکارا مرتبط با ایام محرم و سوگواری شهادت امام حسین(ع) است.
یک کارشناس حقوق فرهنگی در گفت‌وگو با «حمایت» می‌گوید: اهمیت این مصوبه به این دلیل است که از سوی مرجعی وضع شده است که مصوباتش در حوزه فرهنگ لازم‌الاجرا و فراتر از توصیه و تاکید و پندهای اخلاقی است. ویژگی قوانین و مقررات که از سوی مقام صلاحیت‌دار وضع می‌شود این است که اجرای آن با پشتوانه نیروی دولتی تضمین می‌شود و تخلف از آن، دارای عواقبی معمولا از جنس مجازات است.
میثم صداقت خاطرنشان می‌کند: در مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، چهار موضوع به عنوان نگرانی‌های اصلی «علما، فرهیختگان و ارادتمندان سیدالشهدا(ع)» نام برده شده است.
اعمالی خلاف ماهیت ایام محرم
این کارشناس حقوقی می‌گوید: دهه اول محرم، قرن‌هاست که از سوی مردم ایران، به عنوان ایام عزاداری امام حسین(ع) و زنده کردن ارزش‌های واقعه عاشورا، با مراسم و روش‌های خاصی، برگزار می‌شود.
چنانکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در مصوبه خود تاکید می‌کند، «این واقعه عظیم همواره چون مشعلی فرا راه شیعه، مسلمان‌ها بلکه بشریت در عرصه مواجهه با الحاد، استبداد و استکبار بوده است.» اما در این سال‌ها تحریفات نظری و انحرافات رفتاری در درون عزاداری‌ها تزریق شده است که منشا آن در مصوبه سال 1386، زدودن جنبه استکبارستیزی و استبدادستیزی واقعه عاشورا بیان شده است.
صداقت ادامه می‌دهد: نفوذ آفات و خرافات به درون مراسم سوگواری واقعه کربلا، موجب نگرانی علما، فرهیختگان و ارادتمندان سیدالشهدا(ع) شده است از جمله این آفات، ارتکاب حرکات خلاف موازین شرعی و مخالف جوهر دینی و قدسی حماسه عاشوراست.
قمه‌زنی، توهین به روح عقلانی نهضت عاشورا
وی متذکر می‌شود: مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، قمه‌زنی را به عنوان مصداقی برای تظاهر به رفتارهای موهن و غیرمعقول و نامناسب با روح عقلانی و حماسی نهضت حسینی نام برده و مردم را از انجام آن بازداشته است.
در حال حاضر، با اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی، قمه‌زنی بسیار کاهش یافته است اما تخلف از اصول اخلاقی و مقررات قانونی هیچ‌گاه به کلی ریشه‌کن نمی‌شود بنابراین باید همچنان با موارد نادر ارتکاب این عمل که مخالف مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است و به گفته این مرجع، مایه وهن این حماسه عظیم است، برخورد شود.
شمایل‌های غیرواقعی
در زمان‌های نه چندان دور، استفاده از شمایل در عزاداری‌ها بسیار رایج بود. استفاده از شمایل غیرواقعی با هر نیتی که انجام می‌شد، ذهن عابران را از ماهیت واقعه عاشورا، به هرچیزی غیر از آن می‌کشاند. استفاده از شمایل سر از روزنامه‌های پرفروش هم در آورده بود.
این کارشناس حقوق فرهنگی در این خصوص توضیح می‌دهد: در حال حاضر استفاده از شمایل‌ها کاهش یافته است و عموم شهروندان می‌دانند که استفاده از آن مجاز نیست. منشا این ممنوعیت، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 11 اردیبهشت 1386 است که با عنوان سیاست‌های ساماندهی شئون فرهنگی در مناسبت‌های مذهبی به تصویب رسیده است.
در این مصوبه، استفاده از تصاویر، شمایل و نشانه‌های غیرواقعی ائمه و اولیا (ع) و چاپ گسترده آنها که خلاف قداست و حرمت معصومان و شأن عزاداری آنهاست، مایه وهن این حماسه عظیم شناخته شده است.
دور شدن از جنبه عبرت‌آموزی
میثم صداقت خاطرنشان می‌کند: شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان آخرین آفت عزاداری امام حسین (ع) در زمان حاضر، به موضوعاتی اشاره می‌کند که سوگواری این ایام را تبدیل به تفنن و تفریح کرده است.
در این مصوبه، از ذکر اکاذیب و نسبت مطالب خلاف واقع به ساحت اهل بیت پیامبر اعظم(ص) و خواندن نوحه‌ها و آوازها و اجرای موسیقی‌های مبتذل و خلاف شئون که باعث مخدوش شدن فضای فکری حماسی و جنبه‌های حزن‌انگیزی و عبرت‌آموزی محرم می‌شود و به این مراسم مقدس جنبه تفننی و تفریحی می‌بخشد و سبب از بین بردن خاصیت و خصلت آئینی مبتنی بر هویت ایرانی و اسلامی آن می‌شود، برحذر داشته شده است.
مسئولیتی بر دوش سازمان تبلیغات اسلامی
وی ادامه می‌دهد: شورای عالی انقلاب فرهنگی در حدود صلاحیت خود و در پاسخ به دغدغه علما و ارادتمندان اهل‌بیت(ع) در مصوبه‌ای انحرافات و آفات را نام برده و علاوه بر آن، راهکارهای و روش‌ها آفت‌زدایی را هم مورد اشاره قرار داده است. بنابراین هم درد و هم درمان در این مصوبه مورد اشاره قرار گرفته است.
برای نمونه درباره مبارزه با خرافات، توصیه شده است که درباره نحوه شکل‌گیری خرافات و بدعت‌ها،چگونگی نفوذ آن در مراسم و مجالس سوگواری و راه‌های مقابله و رفع آن بررسی‌ها و مطالعاتی انجام شود، عناصر و جریا‌ن‌های سازمان‌یافته و منحرف تاثیرگذار در مراسم سوگواری ائمه معصومین(ع) به ویژه سالار شهیدان(ع) شناسایی شود و از ظرفیت اعزام مبلغ درجهت روشنگری و بدعت‌زدایی استفاده شود. انجام این راهکارها و پیشنهادهای دیگری که برای دفع خرافات در مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شده، برعهده سازمان تبلیغات اسلامی است.
سازمان تبلیغات اسلامی موظف است با همکاری دستگاه‌های دولتی و غیردولتی به ویژه سازمان صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها نسبت به اجرای سیاست‌ها و خط‌مشی فوق اقدام و گزارش آن را سالانه به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه کند.
