چرا تهران در زمینه داعش با واشنگتن همراهی نکرد؟
پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در مطلبی به بررسی دلایل عدم همراهی ایران با سیاست‌های به اصطلاح ضدتروریستی آمریکا پرداخت.
به گزارش گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی) در مطلبی به بررسی دلایل عدم همراهی ایران با سیاست های به اصطلاح ضدتروریستی آمریکا پرداخت.
* رفتارهای پارادوکسیکال آمریکا در مبارزه با داعش
رفتارهای پارادوکسیکال دولت ایالات متحده در عرصه‌ی بین‌الملل این روزها بیش از هر زمان دیگری بروز و ظهور یافته و تحلیل رفتار این عضو نظام بین‌الملل را بیش از پیش دشوار ساخته است. بی‌تردید مهمترین پارادوکسی که آمریکایی‌ها به آن پاسخ نمی‌دهند، ایجاد ائتلاف و برنامه‌ریزی برای حمله به گروه‌هایی افراطی است که خود نقشی غیرقابل انکار در تأسیس آنها داشته‌اند.
چرخش مواضع ایالات متحده در قبال جمهوری اسلامی هم این روزها بیش از پیش محسوس است. نقش ایران در مبارزه با داعش موضوعی است که سران کاخ سفید را به واکنش‌های دوگانه واداشته است. یک روز مقامات وزارت خارجه‌ی آمریکا از عدم دعوت ایران به نشست به اصطلاح ائتلاف بین‌المللی علیه داعش در پاریس دم می‌زدند و یک روز بر طبل باز بودن درها برای مذاکره با ایران در خصوص تروریست‌های داعش می‌کوبیدند.
ماری هارف، معاون سخنگوی وزارت خارجه‌ی آمریکا، چندی پیش گفته بود که ما با آنها [ایران] همکاری نمی‌کنیم و نمی‌خواهیم همکاری کنیم و هیچ برنامه‌ای برای همکاری با ایران به هر روشی درباره‌ی عراق نداریم.1
جان کری وزیر خارجه‌ی آمریکا هم چندی پیش مدعی شد که مشارکت ایران در گفت‌وگوهای مربوط به ائتلاف بین‌المللی علیه داعش مناسب نخواهد بود و در حال حاضر و به دلایل مختلف این دعوت نمی‌تواند درست باشد و ایران جایی در این ائتلاف نخواهد داشت.2
* موضع‌گیری رهبر انقلاب
اما موضع‌گیری چند روز قبل رهبر انقلاب، پس از ترخیص از بیمارستان، باعث شد که وزیر خارجه‌ی آمریکا با دستپاچگی مواضع خود را تعدیل کند. رهبر انقلاب در خصوص ادعاهای مقامات آمریکایی تصریح کردند: «همان روزهاى اولى که مسأله‌ى داعش در عراق پیش آمد، آمریکایى‌ها به‌وسیله‌ى سفیرشان، از سفیر ما در عراق، درخواست کردند که بیایید بنشینیم درباره‌ی داعش با هم هماهنگى کنیم. سفیر ما این را منعکس کرد؛ بعضى از مسئولین ما هم حرفى نداشتند، من مخالفت کردم؛ گفتم در این قضیه، ما بخصوص با آمریکا همراهى نمی‌کنیم... بعد از آن هم همین آقاى وزیرخارجه‌اى که این حرف را آمد جلوى چشم همه‌ى دنیا پشت دوربین گفت که «ما از ایران همکارى نمی‌خواهیم»، همین ایشان، شخصاً از آقاى دکتر ظریف درخواست کرده بود که بیایید ما در این قضیه همکارى کنیم؛ دکتر ظریف رد کرد.»3
این اظهارات قاعده‌ی بازی را که تا پیش از این توسط آمریکایی‌ها چیده شده بود، بر هم زد. وزیر خارجه‌ی آمریکا در واکنشی که به فاصله‌ی زمانی کوتاهی نسبت به سخنان رهبر انقلاب داشت، گفت: آمریکا مایل است با ایران درباره‌ی عراق و سوریه رایزنی و تبادل نظر کند و این مسأله می‌تواند حتی در گفت‌وگوهای هسته‌ای در نیویورک انجام شود.4
اما چند روز بعد و در راستای همان رفتار زیگزاگی، جان کری در مورد عدم دعوت ایران به ائتلاف بین‌المللی علیه داعش گفت: این درخواست برخی از کشورهای منطقه بوده است که حضور خود را به عدم حضور ایران مشروط کرده بودند. کری روز دوشنبه پس از پایان نشست موسوم به «مبارزه با داعش» در پاریس گفت: مواضع عربستان و امارات از جمله دلایل مخالفت واشنگتن با حضور ایران در این نشست بوده است.
وی گفت: در مورد نشست امروز باید بگویم که اظهارات من در مخالفت با حضور ایران، واقعاً به این دلیل بود که شرایط لازم برای انجام چنین دعوتی مهیا نبود، از جمله این واقعیت که ملک عبدالله (پادشاه عربستان)، به من اطلاع داد که اگر آنها (ایرانی‌ها) بیایند، سعودی‌ها نخواهند آمد و اماراتی‌ها هم قبلاً به من اطلاع داده بودند که اگر آنها (ایرانی‌ها) بیایند، آنها (اماراتی‌ها) هم نخواهند آمد.5
اما واکنش‌های مقامات آمریکایی تنها به همین جا ختم نشد. جن ساکی، سخنگوی وزارت خارجه‌ی آمریکا هم پس از سخنان رهبر انقلاب در خصوص درخواست آمریکا از ایران برای حضور در ائتلاف ضد داعش، در توئیتر خود نوشت: این چیز پنهانی نیست که ما برای مبارزه علیه داعش در عراق با ایران گفت‌وگو کردیم و این مسأله در حاشیه‌ی مذاکرات هسته‌ای صورت گرفته است.6
* چرا ایران حاضر به همکاری با آمریکا نشد؟
به واقع واکنش‌های مقامات آمریکایی نظیر جان کری و جن ساکی صحه گذاشتن بر اظهارات رهبر انقلاب بود و آنها دعوت از ایران را برای همکاری در خصوص داعش، نه به تلویح، که تصریحا تأیید کردند. این در حالی بود که در بین کشورهای حاضر در نشست ائتلاف بین‌المللی علیه داعش، بر سر حضور ایران در این اجلاس اختلاف نظر جدی وجود داشت و فرانسه به عنوان میزبان این نشست، خواستار حضور تهران در اجلاس مذکور بود. علاوه بر آن ابراهیم جعفری، وزیر خارجه‌ی عراق نیز در نشستی خبری پس از برگزاری کنفرانس ائتلاف علیه داعش در پاریس اظهار داشت: عراق از عدم حضور ایران در کنفرانس بین‌المللی که در پاریس برگزار شد متاسف است. ما بر حضور ایران تأکید کردیم، اما تصمیم‌گیری در اختیار ما نبود و از عدم حضور ایران در این کنفرانس متاسف هستیم.
اما این‌که دلایل مخالفت ایران با همکاری با ایالات متحده چیست، از چند بُعد قابل بررسی است:
بدبینی به سیاست‌های آمریکا
یکی از دلایل مخالفت جمهوری اسلامی با همکاری با ایالات متحده، بدبینی به سیاست‌های دولت این کشور در جهان و به‌ویژه در منطقه‌ی غرب آسیا است. حتی در بسیاری از اقدامات تروریستی نظیر ماجرای غزه و جنگ افغانستان و عراق آمریکا به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم دخیل بوده است. رهبر انقلاب در یکی از فرمایشات خود در این‌باره تأکید کردند: «ما دولت امریکا را در مبارزه با تروریسم، صادق نمی‌دانیم. آنها صداقت ندارند و راست نمی‌گویند؛ اهداف دیگری دارند. ما امریکا را برای هدایتِ حرکتِ جهانی علیه تروریسم، صالح نمی‌دانیم. دست امریکا به همه‌ی جنایاتی که رژیم صهیونیست در این چند سال انجام داده، آلوده است و در این روزها هم با کمال قساوت و وحشیگری، جنایات خود را دنبال می‌کند... برای افکار عمومی ملت ایران و دنیا آن را تکرار می‌کنم - که ایران اسلامی در هیچ حرکتی که رهبری آن با امریکا باشد، شرکت نخواهد کرد.»7
با این نگاه، عدم همکاری با آمریکا در جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای این کشور، همواره راهبرد جمهوری اسلامی بوده است و ایران همواره از هرگونه اقدامی که جمهوری اسلامی را به شریک جرم جنایات آمریکا تبدیل کند، اجتناب کرده است.
طرح آمریکا برای بالکانیزه کردن عراق و سوریه
به نظر می‌رسد که حمله‌ی آمریکا و متحدانش به عراق می‌تواند ایالات متحده را به یکی از مهمترین اهداف خود برساند. کاخ سفید همواره هدف بالکانیزه کردن سوریه و عراق را دنبال کرده و حمله به این دو کشور تحت عنوان مقابله با تروریسم داعش می‌تواند به عنوان کاتالیزوری برای بالکانیزه شدن این دو کشور عمل کند.
حمایت همه‌جانبه‌ی آمریکا از استقلال اقلیم خودمختار کردستان و حمایت بسیاری از مقامات آمریکایی از برگزاری همه‌پرسی در این منطقه شاهدی بر این مدعاست.8 اساساً هدف از بالکانیزه کردن، جلوگیری از ایجاد ثبات و کاستن از خطر تهدید یک کشور قدرتمند است و آمریکا می‌خواهد با این سناریو تهدیدات احتمالی سوریه و عراق را به عنوان دو کشور قوی در منطقه از بین ببرد. با توجه به نزدیکی عراق و سوریه به حلقه‌ی مقاومت، بالکانیزه شدن این دو کشور، تأثیر مستقیمی بر مقاومت منطقه‌ای خواهد داشت.
این سناریویی است که ایران در صورت حمله‌ی مجدد به عراق و سوریه وعده‌اش را داده است. اما رهبر انقلاب در مصاحبه‌ی خود بعد از ترک بیمارستان گفتند که: «آمریکا با این کار، می‌خواهد بهانه‌اى پیدا کند که همچنان که در پاکستان با وجود دولت مستقر، با وجود ارتش قوى - ارتش پاکستان ارتش قوى‌اى است - بدون اجازه وارد پاکستان می‌شود و هرجا را دلش می‌خواهد بمباران می‌کند، می‌خواهد در عراق و سوریه هم چنین کارى را انجام بدهد؛ بدانند که اگر چنان‌چه چنین اقدامى بکنند، همان مشکلاتى بر سر راهشان به‌وجود خواهد آمد که در این ده سال گذشته در قضیه‌ى عراق برایشان به‌وجود آمد.»
سواری مجانی
سواری مجانی (Free Riding) از آن دست واژه‌های اقتصادی است که در روابط بین‌الملل هم جای پای خود را باز کرده است. این واژه در مواردی بکارگرفته می‌شود که فردی مطلوبیت خود را به‌گونه‌ای تأمین کند که هیج هزینه‌ای بابت آن نپردازد.
ماجرایی که در زمان حملات ایالات متحده به افغانستان و عراق رخ داد دقیقاً به همین شکل بود. به گفته‌ی کارشناسان و اندیشکده‌های آمریکایی، ایران بزرگترین نفع را از حمله‌ی آمریکا به عراق و افغانستان برد و طالبان و رژیم بعث عراق، به عنوان دو دشمن بزرگ جمهوری اسلامی، در اثر این دو حمله سرنگون شدند و اکنون ایران نفوذ قابل توجهی در این کشورها دارد.9
منابع:
1. http://www.state.gov/r/pa/prs/dpb/2014/09/231659.htm
2. http://www.cnsnews.com/news/article/patrick-goodenough/kerry-no-room-anti-isis-coalition-iran-they-re-their-own.
3. مصاحبه مقام معظم رهبری پس از مرخص شدن از بیمارستان. 24/6/93
4. http://www.washingtonpost.com/world/middle_east/kerry-us-open-to-talks-with-iran-on-islamic-state/2014/09/15/4f6b076a-3d38-11e4-a430-b82a3e67b762_story.html
5. http://www.washingtonpost.com/world/iran-wont-team-with-us-against-islamic-state/2014/09/15/92ea7648-3cd8-11e4-a430-b82a3e67b762_story.html
6. https://twitter.com/statedeptspox/status/511486629685760000
7. بیانات در دیدار خانواده‌های شهدای نیروهای مسلح 4/7/1380
8. http://journal-neo.org/2014/07/10/rus-irakskij-kurdistan-nelegkij-put-k-nezavisimosti/
9. http://csis.org/publication/real-outcome-iraq-war-us-and-iranian-strategic-competition-iraq
انتهای پیام/
* رفتارهای پارادوکسیکال آمریکا در مبارزه با داعش
رفتارهای پارادوکسیکال دولت ایالات متحده در عرصه‌ی بین‌الملل این روزها بیش از هر زمان دیگری بروز و ظهور یافته و تحلیل رفتار این عضو نظام بین‌الملل را بیش از پیش دشوار ساخته است. بی‌تردید مهمترین پارادوکسی که آمریکایی‌ها به آن پاسخ نمی‌دهند، ایجاد ائتلاف و برنامه‌ریزی برای حمله به گروه‌هایی افراطی است که خود نقشی غیرقابل انکار در تأسیس آنها داشته‌اند.
چرخش مواضع ایالات متحده در قبال جمهوری اسلامی هم این روزها بیش از پیش محسوس است. نقش ایران در مبارزه با داعش موضوعی است که سران کاخ سفید را به واکنش‌های دوگانه واداشته است. یک روز مقامات وزارت خارجه‌ی آمریکا از عدم دعوت ایران به نشست به اصطلاح ائتلاف بین‌المللی علیه داعش در پاریس دم می‌زدند و یک روز بر طبل باز بودن درها برای مذاکره با ایران در خصوص تروریست‌های داعش می‌کوبیدند.
ماری هارف، معاون سخنگوی وزارت خارجه‌ی آمریکا، چندی پیش گفته بود که ما با آنها [ایران] همکاری نمی‌کنیم و نمی‌خواهیم همکاری کنیم و هیچ برنامه‌ای برای همکاری با ایران به هر روشی درباره‌ی عراق نداریم.1
جان کری وزیر خارجه‌ی آمریکا هم چندی پیش مدعی شد که مشارکت ایران در گفت‌وگوهای مربوط به ائتلاف بین‌المللی علیه داعش مناسب نخواهد بود و در حال حاضر و به دلایل مختلف این دعوت نمی‌تواند درست باشد و ایران جایی در این ائتلاف نخواهد داشت.2
* موضع‌گیری رهبر انقلاب
اما موضع‌گیری چند روز قبل رهبر انقلاب، پس از ترخیص از بیمارستان، باعث شد که وزیر خارجه‌ی آمریکا با دستپاچگی مواضع خود را تعدیل کند. رهبر انقلاب در خصوص ادعاهای مقامات آمریکایی تصریح کردند: «همان روزهاى اولى که مسأله‌ى داعش در عراق پیش آمد، آمریکایى‌ها به‌وسیله‌ى سفیرشان، از سفیر ما در عراق، درخواست کردند که بیایید بنشینیم درباره‌ی داعش با هم هماهنگى کنیم. سفیر ما این را منعکس کرد؛ بعضى از مسئولین ما هم حرفى نداشتند، من مخالفت کردم؛ گفتم در این قضیه، ما بخصوص با آمریکا همراهى نمی‌کنیم... بعد از آن هم همین آقاى وزیرخارجه‌اى که این حرف را آمد جلوى چشم همه‌ى دنیا پشت دوربین گفت که «ما از ایران همکارى نمی‌خواهیم»، همین ایشان، شخصاً از آقاى دکتر ظریف درخواست کرده بود که بیایید ما در این قضیه همکارى کنیم؛ دکتر ظریف رد کرد.»3
این اظهارات قاعده‌ی بازی را که تا پیش از این توسط آمریکایی‌ها چیده شده بود، بر هم زد. وزیر خارجه‌ی آمریکا در واکنشی که به فاصله‌ی زمانی کوتاهی نسبت به سخنان رهبر انقلاب داشت، گفت: آمریکا مایل است با ایران درباره‌ی عراق و سوریه رایزنی و تبادل نظر کند و این مسأله می‌تواند حتی در گفت‌وگوهای هسته‌ای در نیویورک انجام شود.4
اما چند روز بعد و در راستای همان رفتار زیگزاگی، جان کری در مورد عدم دعوت ایران به ائتلاف بین‌المللی علیه داعش گفت: این درخواست برخی از کشورهای منطقه بوده است که حضور خود را به عدم حضور ایران مشروط کرده بودند. کری روز دوشنبه پس از پایان نشست موسوم به «مبارزه با داعش» در پاریس گفت: مواضع عربستان و امارات از جمله دلایل مخالفت واشنگتن با حضور ایران در این نشست بوده است.
وی گفت: در مورد نشست امروز باید بگویم که اظهارات من در مخالفت با حضور ایران، واقعاً به این دلیل بود که شرایط لازم برای انجام چنین دعوتی مهیا نبود، از جمله این واقعیت که ملک عبدالله (پادشاه عربستان)، به من اطلاع داد که اگر آنها (ایرانی‌ها) بیایند، سعودی‌ها نخواهند آمد و اماراتی‌ها هم قبلاً به من اطلاع داده بودند که اگر آنها (ایرانی‌ها) بیایند، آنها (اماراتی‌ها) هم نخواهند آمد.5
اما واکنش‌های مقامات آمریکایی تنها به همین جا ختم نشد. جن ساکی، سخنگوی وزارت خارجه‌ی آمریکا هم پس از سخنان رهبر انقلاب در خصوص درخواست آمریکا از ایران برای حضور در ائتلاف ضد داعش، در توئیتر خود نوشت: این چیز پنهانی نیست که ما برای مبارزه علیه داعش در عراق با ایران گفت‌وگو کردیم و این مسأله در حاشیه‌ی مذاکرات هسته‌ای صورت گرفته است.6
* چرا ایران حاضر به همکاری با آمریکا نشد؟
به واقع واکنش‌های مقامات آمریکایی نظیر جان کری و جن ساکی صحه گذاشتن بر اظهارات رهبر انقلاب بود و آنها دعوت از ایران را برای همکاری در خصوص داعش، نه به تلویح، که تصریحا تأیید کردند. این در حالی بود که در بین کشورهای حاضر در نشست ائتلاف بین‌المللی علیه داعش، بر سر حضور ایران در این اجلاس اختلاف نظر جدی وجود داشت و فرانسه به عنوان میزبان این نشست، خواستار حضور تهران در اجلاس مذکور بود. علاوه بر آن ابراهیم جعفری، وزیر خارجه‌ی عراق نیز در نشستی خبری پس از برگزاری کنفرانس ائتلاف علیه داعش در پاریس اظهار داشت: عراق از عدم حضور ایران در کنفرانس بین‌المللی که در پاریس برگزار شد متاسف است. ما بر حضور ایران تأکید کردیم، اما تصمیم‌گیری در اختیار ما نبود و از عدم حضور ایران در این کنفرانس متاسف هستیم.
اما این‌که دلایل مخالفت ایران با همکاری با ایالات متحده چیست، از چند بُعد قابل بررسی است:
بدبینی به سیاست‌های آمریکا
یکی از دلایل مخالفت جمهوری اسلامی با همکاری با ایالات متحده، بدبینی به سیاست‌های دولت این کشور در جهان و به‌ویژه در منطقه‌ی غرب آسیا است. حتی در بسیاری از اقدامات تروریستی نظیر ماجرای غزه و جنگ افغانستان و عراق آمریکا به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم دخیل بوده است. رهبر انقلاب در یکی از فرمایشات خود در این‌باره تأکید کردند: «ما دولت امریکا را در مبارزه با تروریسم، صادق نمی‌دانیم. آنها صداقت ندارند و راست نمی‌گویند؛ اهداف دیگری دارند. ما امریکا را برای هدایتِ حرکتِ جهانی علیه تروریسم، صالح نمی‌دانیم. دست امریکا به همه‌ی جنایاتی که رژیم صهیونیست در این چند سال انجام داده، آلوده است و در این روزها هم با کمال قساوت و وحشیگری، جنایات خود را دنبال می‌کند... برای افکار عمومی ملت ایران و دنیا آن را تکرار می‌کنم - که ایران اسلامی در هیچ حرکتی که رهبری آن با امریکا باشد، شرکت نخواهد کرد.»7
با این نگاه، عدم همکاری با آمریکا در جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای این کشور، همواره راهبرد جمهوری اسلامی بوده است و ایران همواره از هرگونه اقدامی که جمهوری اسلامی را به شریک جرم جنایات آمریکا تبدیل کند، اجتناب کرده است.
طرح آمریکا برای بالکانیزه کردن عراق و سوریه
به نظر می‌رسد که حمله‌ی آمریکا و متحدانش به عراق می‌تواند ایالات متحده را به یکی از مهمترین اهداف خود برساند. کاخ سفید همواره هدف بالکانیزه کردن سوریه و عراق را دنبال کرده و حمله به این دو کشور تحت عنوان مقابله با تروریسم داعش می‌تواند به عنوان کاتالیزوری برای بالکانیزه شدن این دو کشور عمل کند.
حمایت همه‌جانبه‌ی آمریکا از استقلال اقلیم خودمختار کردستان و حمایت بسیاری از مقامات آمریکایی از برگزاری همه‌پرسی در این منطقه شاهدی بر این مدعاست.8 اساساً هدف از بالکانیزه کردن، جلوگیری از ایجاد ثبات و کاستن از خطر تهدید یک کشور قدرتمند است و آمریکا می‌خواهد با این سناریو تهدیدات احتمالی سوریه و عراق را به عنوان دو کشور قوی در منطقه از بین ببرد. با توجه به نزدیکی عراق و سوریه به حلقه‌ی مقاومت، بالکانیزه شدن این دو کشور، تأثیر مستقیمی بر مقاومت منطقه‌ای خواهد داشت.
این سناریویی است که ایران در صورت حمله‌ی مجدد به عراق و سوریه وعده‌اش را داده است. اما رهبر انقلاب در مصاحبه‌ی خود بعد از ترک بیمارستان گفتند که: «آمریکا با این کار، می‌خواهد بهانه‌اى پیدا کند که همچنان که در پاکستان با وجود دولت مستقر، با وجود ارتش قوى - ارتش پاکستان ارتش قوى‌اى است - بدون اجازه وارد پاکستان می‌شود و هرجا را دلش می‌خواهد بمباران می‌کند، می‌خواهد در عراق و سوریه هم چنین کارى را انجام بدهد؛ بدانند که اگر چنان‌چه چنین اقدامى بکنند، همان مشکلاتى بر سر راهشان به‌وجود خواهد آمد که در این ده سال گذشته در قضیه‌ى عراق برایشان به‌وجود آمد.»
سواری مجانی
سواری مجانی (Free Riding) از آن دست واژه‌های اقتصادی است که در روابط بین‌الملل هم جای پای خود را باز کرده است. این واژه در مواردی بکارگرفته می‌شود که فردی مطلوبیت خود را به‌گونه‌ای تأمین کند که هیج هزینه‌ای بابت آن نپردازد.
ماجرایی که در زمان حملات ایالات متحده به افغانستان و عراق رخ داد دقیقاً به همین شکل بود. به گفته‌ی کارشناسان و اندیشکده‌های آمریکایی، ایران بزرگترین نفع را از حمله‌ی آمریکا به عراق و افغانستان برد و طالبان و رژیم بعث عراق، به عنوان دو دشمن بزرگ جمهوری اسلامی، در اثر این دو حمله سرنگون شدند و اکنون ایران نفوذ قابل توجهی در این کشورها دارد.9
منابع:
1. http://www.state.gov/r/pa/prs/dpb/2014/09/231659.htm
2. http://www.cnsnews.com/news/article/patrick-goodenough/kerry-no-room-anti-isis-coalition-iran-they-re-their-own.
3. مصاحبه مقام معظم رهبری پس از مرخص شدن از بیمارستان. 24/6/93
4. http://www.washingtonpost.com/world/middle_east/kerry-us-open-to-talks-with-iran-on-islamic-state/2014/09/15/4f6b076a-3d38-11e4-a430-b82a3e67b762_story.html
5. http://www.washingtonpost.com/world/iran-wont-team-with-us-against-islamic-state/2014/09/15/92ea7648-3cd8-11e4-a430-b82a3e67b762_story.html
6. https://twitter.com/statedeptspox/status/511486629685760000
7. بیانات در دیدار خانواده‌های شهدای نیروهای مسلح 4/7/1380
8. http://journal-neo.org/2014/07/10/rus-irakskij-kurdistan-nelegkij-put-k-nezavisimosti/
9. http://csis.org/publication/real-outcome-iraq-war-us-and-iranian-strategic-competition-iraq
انتهای پیام/
