كوچه مازاري هاي يزد براي همه مردم اين ديار نامي آشناست و گرچه ممكن است بسياري از مردم خارج از استان، حتي معناي كلمه مازاري و نوع كار اين پيشه را ندانند اما آنها كه سفري به يزد داشته اند، در پرس و جوهاي خود براي خريد سوغات يزد، حتما نام كوچه مازاري را شنيده اند.

مازاري ها در گذشته هاي نه چندان دور و در دو سه دهه اخير ارج و قرب بسياري به ويژه در خانه هاي سنتي و نزد مادربزرگها داشتند.

مادربزرگها، مشتريان پر و پا قرص مازاري هاي يزد

مادربزرگهاي آن زمان و حتي برخي مادربزرگ هاي اين دوره، كوچه ها و خيابانهاي بسياري را طي مي كردند تا به گذر مازاري ها در خيابان كاشاني برسند و حنا و ادويه و مخصوصا حناي مورد نياز خود را از كوچه مازاري ها تهيه كنند.

كوچه مازاري يزد هنوز هم حال و هواي قديم را دارد و گرچه بسياري از واحدهاي مازاري آن تعطيل شده اما همين تعداد موجود، توانسته اند نام مازاري را به خوبي حفظ كنند.

اما اينكه مازار چيست و مازاري كيست، در گفتگو با يكي از محققان استان يزد و پژوهشگران فرهنگ عامه مورد بررسي قرار گرفته است.

مهناز صادقي در گفتگو با خبرنگار، پيشه مازاري را از مشاغل اصلي در يزد در گذشته هاي نه چندان دور معرفي كرد و گفت: زماني كه تاجران يزدي رفت و آمد خود را به هند و پاكستان و كشورهاي حوزه خليج فارس آغاز كردند، مازاري رونق بسياري گرفت زيرا تاجران حناي يزد را به اين كشورها مي بردند و حناسابي به اين ترتيب يكي از مشاغل اصلي استان يزد شد و حناي يزد نيز شهرتي اساسي گرفت.

مازاري ها، حنا را به نام يزد به شهرت رساندند

وي عنوان كرد: گرچه اصل برگ حنا از ساير استانها به يزد آورده و در اينجا ساييده مي شد اما به دليل اينكه فرآوري و بسته بندي حنا در يزد انجام مي شد، حناي يزد شهرتي جهاني يافت و هنوز هم در كشورهاي حوزه خليج فارس، به دنبال حناي يزدي هستند و حناي يزدي طالبان بسياري دارد.

صادقي خاطرنشان كرد: تاجران در آن زمان در سفرهاي خود، ادويه هاي به اصطلاح نكوبيده را نيز كم كم به مازاري هاي يزد وارد كردند و به اين ترتيب برخي از مازاري ها علاوه بر حناسابي، سابيدن ادويه هايي نظير فلفل، دارچين،‌ زنجبيل و ... را نيز آغاز كردند.

وي با اشاره به نوع كار مازاري ها بيان كرد: "ماز" به معناي چرخ نورد است و از آنجا كه چرخ مازاري، كار نورد و حركت بر روي برگ حنا را انجام مي‌ دهد، از اين شغل به عنوان مازاري ياد مي شود.

علاقه مازاري ها به استفاده از ابزار و ادوات قديمي براي ادامه شغل خود

اما نكته جالب توجه در شغل مازاري در شرايطي كه بيش از 700 سال از اين شغل مي گذرد، اين است كه هنوز اسباب و وسايل مازاري، همان ابزار و وسايل 700 سال پيش است. در گذشته از سنگي دايره اي شكل از كوه هاي اطراف مهريز تهيه مي شد، همچنين از حيواني چهارپا براي گرداندن سنگ استفاده مي شد و اكنون نيز به رغم اينكه آسيابهاي صنعتي مي توانند جاي چرخهاي مازاري و چهارپايان را بگيرند، مازاري ها همچنان علاقمند به ادامه كار به شيوه سنتي هستند.

در خيابان كاشاني يزد كوچه اي به نام كوچه مازاري وجود دارد كه در آن مغازه هايي به قدمت 80 تا 100 سال وجود دارند و اكنون به كار مازاري مشغول هستند.

با ورود به گذر مازاري ها، بوي عطر حنا در فضا پيچيده است و اين مهمترين معرف كوچه مازاري است و با ورود به اين كوچه، ديگر نيازي به هيچ نام و آدرس و نشاني نيست و عطر حنا و ادويه، رهگذران را به سوي مازاري ها مي كشاند.

در اين مغازه ها كه اغلب تاريك هستند و نور آنها از دريچه اي كوچك از سقف تامين مي شود، سكويي به بلندي كمتر از نيم متر وجود دارد كه سنگ بزرگ گردي بر روي آن قرار گرفته و سنگ به وسيله چوبي كه به آن متصل است، با حركت مردان قوي يا شتر و برخي چهارپايان ديگر به روي خود مي چرخد و آنچه بين سنگ و سكو قرار دارد را آسياب مي كند.

در اطراف سنگ مازاري و دستگاه بزرگ آسياب قديمي، اتاق هايي وجود دارد كه اغلب از آن براي انبار كردن ادويه و حناهاي نسابيده و نكوبيده استفاده مي شود و در اتاق ديگري همه مراحل دوخت كيسه از كرباس و بسته بندي حنا انجام مي شود.

مازاري ها كم كم به ادويه فروشي تبديل مي شوند

اكنون فقط چند مورد از مازاري ها همچنان به سابيدن برگ حنا مشغولند زيرا بازار آن كم رونق تر از قبل شده و چند مازاري ديگر، در واقع به سابيدن ادويه روي آورده اند و كار فروش آن را نيز در غرفه اي كوچك در ورودي مازاري انجام مي دهند.

بيشتر مشتريان مازاريان، مسافران كشورهاي حوزه خليج فارس هستند و حتي زوار بيت الله الحرام نيز قبل از سفر خود به مكه، اقدام به خريد كيسه هاي حنا مي كنند و عده اي حتي حنا را براي فروش به اين كشورها مي برند زيرا حناي يزدي شهرت بسيار خوبي بين اعراب براي خود دست و پا كرده است.

در گذشته بخش قابل توجهي از حنا در داخل استان يزد استفاده مي شد اما اكنون بيشتر مشتريان مازاري ها، استانهايي نظير سيستان و بلوچستان و خراسان جنوبي و كرمان هستند و مقدار زيادي از حناي يزد نيز به كشورهاي همسايه صادر مي شود.

مازاري ها اين روزها گرچه سنت اصيل خود را در سابيدن حنا حفظ كرده اند اما كم كم در حال تغيير هويت و گرايش به سمت ادويه فروشي هستند كه اميد مي رود با رونق بازار حنا و پيدا كردن مشتريان خارجي، پيشه حناسابي يا همان مازاري يزد همچنان پابرجا بماند.

به طور قطع اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان يزد نيز مي تواند با برنامه ريزي و هدايت گردشگران به اين سمت، اين پيشه قديمي و ارزشمند يزد را زنده نگاه دارد.

نشان كوچه مازاري هاي يزد امروز سنگ مازاري، سنگي شبيه به آسياب است كه قبل از كوچه مازاري در خيابان كاشاني در ابتداي بلوار امام جعفر صادق (ع) به عنوان يك نماد به نمايش گذاشته شده است.