به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، این جریان فکری در طول حیات خود به دلیل این‌که از سوی حاکمیت‌های مختلف با گرایش‌های غیرشیعی در محدودیت قرار داشت، راه‌های گوناگونی را برای ادامه حیات برگزید. گروهی از شیعیان بخصوص بعد از قیام خونین کربلا ـ که سختگیری‌های بیشتری از سوی دستگاه خلافت صورت می‌گرفت ـ برای بقا به جای درگیری مستقیم با حاکمیت وارد عرصه جهاد فرهنگی شدند و در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود تحت راهبری امامان شیعی به نشر افکار و عقاید خود پرداختند.

شیعیان بخصوص از دوره امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) به بعد، بیشترین تلاش خود را برای حفظ میراث شیعه و بررسی راه‌های مقابله با شبهات و مشکلات دوره خود به‌ کار بستند و با تدوین رسایل فقهی، کلامی و کتب حدیث به جدال احسن با سایر جریان‌های فکری مخالف و رقیب روی آوردند.

برگزاری جلسات مناظرات ائمه شیعی و شاگردان آنها با دیگر مذاهب ـ که شرح آن در بسیاری از منابع دینی مندرج است ـ حاصل این تلاش علمی است. حضور موثر شیعیان 12 امامی در عرصه فرهنگی و علمی حاصل این تلاش موفق است که بعدها با تدوین نظریات فقهی در وادی شئون سیاسی جامعه در شکل فعلی و به صورت عینی آن در حاکمیت ولایت‌فقیه در ایران جلوه‌گر شده است.

از سوی دیگر، برخی هاشمیون و طالبیون که ذوق و سلیقه متفاوتی با شیعیان امامیه در برخورد با نظام سلطه داشتند، راه دیگری برگزیدند و با توسل به شمشیر مسیر خود را در مبارزه با دستگاه خلافت برگزیدند. این گروه‌ها هریک با وجود اشتراکات فراوان در بسیاری مبانی اصولی با شیعیان 12 امامی، در فروع فقهی اختلافاتی دارند و درباره نحوه اداره جامعه و مصداق تعیین امام برای رهبری امت شیعی معیارهای خاص خود را دارند. خاورمیانه به عنوان بزرگ‌ترین محل تجمع جهان تشیع اکنون محل حضور مقتدر آنان است؛ چه در عرصه سیاسی و چه در عرصه فرهنگی و علمی.

غیر از ایران، در کشورهایی مثل عراق، ترکیه، سوریه، لبنان، افغانستان، بحرین و پاکستان با تجمعات گسترده شیعی مواجه هستیم. این گروه‌ها به رغم اختلاف در فروع و برخی مبانی اصولی در عین حال جزو جریان بزرگ شیعی در جهان اسلام تلقی می‌شوند و در بسیاری موارد همگرایی دارند. این همگرایی البته در بسیاری از موارد باعث ایجاد هراس بین جریان‌های افراطی و ارتجاع نیز شده و به همین دلیل همواره در برخی جایگاه‌های رسمی و غیررسمی شاهد اظهار نظرهایی مبنی بر اعلام بیم از گسترش افکار شیعی هستیم.

در پرونده‌ای که پیش رو دارید به موضوع شیعیان منطقه پرداخته‌ایم و بخشی از گروه‌های شیعی منطقه را مورد بررسی قرار داده‌ایم. نیز به گوشه‌هایی از تلاش موثر و موفق شیعیان در مواجهه با تنگناهای سیاسی و مذهبی اشاره کرده ایم؛ رویارویی‌هایی که البته حاصل آن به رغم صدمات و لطمات وارده بر این گروه‌ها باعث گسترش فرهنگ مطالبه‌گر شیعی شده است؛ شیعی‌گری که در آن فرهنگ انتظار به عنوان یک میراث موثر همواره درصدد القای این ایده است که در ناامیدی بسی امید است و در پی هر سختی و فراقی، فرجی حاصل خواهد شد که نتایج شیرین در پی خواهد داشت./جام جم