از همین رو ارتش عراق، ساعت یک بامداد روز بیست‌و‌هفتم اردیبهشت ماه سال شصت و پنج، در منطقه مهران دست به حمله گسترده‌ای علیه مواضع کشورمان زد به همین جهت شهر مهران، حومه آن و برخی از ارتفاعات منطقه را به تصرف خود درآورد.

طراحی عملیات بازپس‌گیری مهران

در پی تصرف مهران توسط ارتش عراق ، ایران برای باز پس گیری این مناطق دست به طراحی عملیات چند مرحله ای به نام کربلای 1 زد که هدف این عملیات باز پس گیری شهر مهران و سلسله ارتفاعات قلاویزان و دستیابی به مرز و تامین کل منطقه بود.حضرت امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه) فرمانده کل قوا بر آزادی این شهر مهم تاکید فرموده بودند.

 بر این اساس و به منظور آزادسازی شهر مهران، مقدمات کار از جمله شناسایی و جمع آوری اطلاعات از دشمن، آغاز و تلاش اصلی بر انجام عملیات کربلای 1 از محور ارتفاعات قلاویزان و یال های آن تا رودخانه گاوی در نظر گرفته شد. بر همین اساس، عملیات در سه مرحله به ترتیب زیر طراحی گردید:

- مرحله اول؛ تامین ارتفاعات قلاویزان ایران تا روستای امام زاده سید حسن.

- مرحله دوم؛ تامین ارتفاعات جبل حمرین تا شیار مگ سوخته و در امتداد آن، تامین روستاهای بهین، بهروزان و هرمزآباد

_ مرحله سوم؛ تصرف خاکریز عملیات والفجر 3، که روستای فرخ آباد تا زیر ارتفاعات 223 قلاویزان داشت و در نتیجه مهران در این مرحله تامین گردید. 

اقدامات عملی برای اجرای عملیات

پس از تصرف مهران از سوی دشمن، سپاه دوم نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با نام قرارگاه نجف اشرف به منطقه وارد شد و اقدامات عملی برای توقف دشمن و برنامه ریزی برای آزادسازی مهران را آغاز کرد. پس از متوقف کردن پیشروی دشمن در سه تا پنج کیلومتری جاده کمربندی مهران، نیروهای خودی در مقابل جاده آسفالت مزبور به پدافند و تشکیل خط مشغول شدند. از طرف دیگر، برای دسترسی هرچه سریع تر به دشمن و پرکردن فاصله خط خودی با دشمن و آماده کردن زمینه انجام عملیات برای یگان ها، ضروری به نظر می رسید که خط پدافندی خود را به دشمن نزدیک کنیم، بنابراین، از طرف نیروی زمینی سپاه پاسداران مقرر شد که قرارگاه نجف اشرف و یگان های تابعه، خاکریز مقدم خودی را به طرف دشمن نزدیک کنند.

پس از گذشت مدتی، به دلایل مختلف از جمله عدم باور در انجام عملیات و به تبع آن عدم ضرورت احداث این خاکریز، هیچ گونه اقدام عملی صورت نگرفت. در تاریخ پانزدهم خرداد همان سال، با فشار برادران رحیم صفوی و مصطفی ایزدی نخستین اقدام موثر در راستای احداث خاکریز نیروهای خودی بدون هیچ گونه درگیری با دشمن از سوی یگان‌های 25، 27 و 41 سپاه انجام شد.خاکریز مزبور باید به تدریج در یک خط ممتد مقابل جاده آسفالت کمربندی مهران از رودخانه گاوی تا یال ارتفاعات در نزدیکی خط دشمن احداث می شد، اما به دلیل ناهماهنگی در این امر خاکریز مزبور به طور پراکنده و نامنظم در شب های متوالی احداث شد به طوری که بعضی از خاکریزها تا پشت سنگر کمین دشمن رسیده بود.

در یک مورد نیز، لشکر 27 حضرت رسول(ص) به قدری خاکریز را به دشمن نزدیک کرده بود که با روشن شدن هوا نیروهای خودی توانستند یازده تن از نیروهای سنگر کمین دشمن را در یک درگیری کوتاه به اسارت درآورند. بالاخره، طرح احداث خاکریز به دلیل ناهماهنگی های موجود تا شب های قبل از عملیات نیز به طول انجامید که این خود یکی از عواملی بود که دشمن را فریب داد (در قسمت های مربوطه توضیح داده خواهد شد).

شاید در طول جنگ، عملیات کربلای 1 از بهترین و موفق ترین عملیات‌ها بوده است. روی هم رفته توجه به سیر عملیات‌، محدودیت زمان در خصوصیت آن و وضعیت خاص منطقه نکات مهمی را در تایید آنچه گفته شد نشان می‌دهد نخست، در طرح اولیه، به نظر همگان رسید که عملیات‌ می تواند دو محور اصلی داشته باشد: محور نخست، تک، از سمت جاده ایلام - مهران و باغ کشاورزی به طرف شهر مهران و محور دوم، تک از سمت جاده دهلران - مهران و ارتفاعات قلعه آویزان به طرف شهر مهران و غرب قلعه آویزان (روی ارتفاعات) بود. برای این منظور، با گذشت زمان و با وارد کردن یگان هایی از سپاه در نهایت بیش از سی گردان نیرو آماده نشد و به دلیل حساسیت زمان، ممکن بود توقف بیش از اندازه، ضایعات جانبی دیگری را نیز در بر داشته باشد، بنابراین، قرار شد مانور بر اساس سی گردان نیرو طرح ریزی شود. پس از مدتی، طی سمینار فرماندهان نظامی سپاه در باختران، مانور عملیات نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفت. نخست، از طرف فرماندهی سپاه این موضوع مطرح شد که امام تا کید دارند قضیه مهران به سرعت حل شود. سپس، پیشنهادهای مختلفی از جانب فرماندهان نظامی ارائه شد.

قوای شرکت کننده در عملیات کربلای 1

قرارگاه نجف هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:- لشکر 27 محمد رسول الله (ص) با 7 گردان پیاده + گردان تانک.

- لشکر 17 علی ابن ابی طالب (ع) با 3 گردان پیاده + 1 گروهان تانک.

- لشکر 5 نصر با 3 گردان پیاده.

- لشکر 25 کربلا با 4 گردان پیاده + 1 گردان تانک.

- لشکر 10 سید الشهدا (ع) با 3 گردان پیاده.

- لشکر 41 ثارالله (ع) با 4 گردان پیاده + گردان تانک.

- تیپ مستقل 21 امام رضا (ع) با 2 گردان پیاده.

- تیپ مستقل 15 امام حسن (ع) با 5 گردان پیاده.

- تیپ مستقل 662 بیت المقدس با 2 گردان پیاده .

- گردان مستقل 38 زرهی ذوالفقار با 1 گروهان تانک.

- 2 گردان توپخانه سپاه + 4 گردان توپخانه ارتش

فرماندهی و هدایت عملیات

 در اوایل برنامه ریزی عملیات کربلای 1، قرارگاه نجف از طرف نیروی زمینی سپاه ما مور اجرای آن شد. در مجموع کار اجرایی، پیگیری و پشتیبانی عملیات با قرارگاه نجف و برنامه ریزی کلی و آماده سازی امکانات با نیروی زمینی سپاه بود. البته، برادر محسن رضایی با حساسیت نسبت به مسایلی چون غافلگیری دشمن، لزوم سرعت در پیشروی، لزوم و امکان دستیابی به عمق دشمن بر حرکت کلی اشراف و نظارت داشت، اما سیر موفقیت آمیز و سریع عملیات به گونه ای بود که عملا به دخالت مستقیم فرماندهی کل نیاز نشد و در واقع، اداره و هدایت عملیات به عهده برادر رحیم صفوی در مقام قائم مقام نیروی زمینی و سپس برادران ایزدی و شوشتری قرار داشت. در مجموع، با وجود این که قرارگاه خاتم برای تقویت قرارگاه نجف از ارتباط مستقیم با یگان های عمل کننده و مقدم پرهیز می کرد، بر جریان عملیات تسلط کامل داشت.

عملیات کربلای 1 آغاز شد

در  روز سه شنبه دهم تیر ماه  سال 1365  رزمندگان کشورمان عملیاتی با رمز «يا ابوالفضل العباس(ع) ادرکني» برای آزاد سازی شهر مهران را شروع کردند و توانستند مهران را آزاد کنند

"مهران"، ارتفاعات "قلاویزان"، "کله قندی" و شهرکهای "منصورآباد"،"هرمزآباد" و" امامزاده سید حسن" (ع) هنوز هم پس از بیش از دو دهه از زمان انجام این عملیات غرورآفرین، این ندای مقدس را در جای جای خود حفظ کرده‌اند.

مراحل عملیات کربلای 1

مرحله اول عملیات در ساعت 22:30 روز نهم تیر ماه همان سال با رمز "یا ابا الفضل العباس ادرکنی" آغاز شد و  24 ساعت پیش از شروع عملیات، دو گردان از رزمندگان ایرانی جهت دور زدن و غافلگیر کردن دشمن از سمت قلاویزان حرکت کرده بودند. همزمان با حرکت این نیروها، طوفان نسبتا شدیدی همراه با گرد و غبار سطح منطقه عملیات و عقبه های خودی را پوشاند و این وضعیت درست در زمانی بود که یگان های خودی آماده می شدند تا عملیات خود را آغاز کنند.

با توجه به اینکه دشمن در روز اول عملیات با وارد کردن نیروهای احتیاط خود، با لشکرهای عمل کننده درگیر شده بود، اما هیچ حرکت قوی حساب شده ای اعم از پاتک و یا استفاده از نیروی هوایی و توپخانه  از دشمن مشاهده نمی شد و این وضعیت برای عموم فرماندهان عملیات غیر منتظره بود. نیروهای خودی در اغلب محورها خطوط دشمن را شکست و تا قبل از روشنایی صبح ضمن انهدام بیش از 10 گردان پیاده عراق، اهداف مرحله اول و قسمتی از مرحله دوم عملیات را به تصرف درآوردند.

 ساعاتی بعد، دشمن با به کارگیری نیروهای احتیاط خود به محور امامزاده سید حسن پاتک زد که با مقابله رزمندگان کشورمان خنثی شد سپس، یگان های خودی با مشاهده از هم گسیختگی نیروهای دشمن، عملیات را بدون وقفه ادامه دادند.

سردار "قاسم سلیمانی" شب اول عملیات را اینگونه روایت می‌کند: شب عملیات لشکر 41 و لشکر 25 در سمت چپ عمل می‌کرد، وقتی وارد عمل شدیم در همان ساعات اولیه قبل از شروع تک، دشمن متوجه ما شده بود منتهی بچه‌ها سریع وارد عمل شدند. در آغاز عملیات در شب، ما از تانک استفاده کردیم خط اول را بلافاصله تصرف کردیم نکته مثبت عملیات این بود که مانند عملیات والفجر 8 دیگر مجال به دشمن ندادیم از موقعیت استفاده کردیم و به دنبال دشمن که فرار می‌کرد حرکت کردیم.

ما در همان شب اول موفق شدیم با تک زرهی خودمان را به ارتفاعات برسانیم این بخش از خط دشمن را تصرف کردیم و در روز اول این خط را ترمیم کردیم و در روز دوم، در روز تک را ادامه دادیم تا خودمان را به ارتفاعات برجسته 223 رساندیم که این برجستگی، برجسته ترین نقطه ارتفاع قلاویزان است وقتی ما به اینجا رسیدیم تمام خطوط مهران سقوط کرد بعد هم لشکر25 کربلا کنار ما آمد و ادامه تک دادیم لشکر 5 نصر به سمت جنوب حرکت کرد و خط در قلاویزان متوقف شد یعنی ما بعد آمدیم روی خط مرزی در کنار پاسگاه محمد قاسم عراق و بعد خط ثالث والفجر 3 یعنی ارتفاعات نمک لامبوآ را گرفتیم و لشکر ثارالله بعد از حل این مشکل اولین حرکتی که انجام داد باز پس گیری ارتفاعات نمک لامبوآ از دشمن بود.

 

در شب دوم، کلیه یگان های عملیاتی ضمن پیشروی در باقی مانده محدوده مرحله دوم عملیات، تا قبل از روشنایی صبح، خط سراسری (از هرمزآباد تا شیار مگ سوخته) را کاملا تامین کرده و مقداری از محدوده مرحله سوم عملیات را نیز تامین کردند.

از آغاز روز دوم عملیات در کلیه محورها ادامه یافت و نیروهای رزمنده ضمن به اسارت درآوردن تعدادی از نیروهای دشمن، به باغ کشاورزی وارد شدند و سپس در حدود ساعت 12 این روز نیز شهر مهران آزاد شد.

 

ساعت 6 صبح روز سوم، دو تیپ گارد ریاست جمهوری عراق به ارتفاعات قلاویزان 210 پاتک زد و پس از یک درگیری سخت ارتفاع مذکور را تصرف کرد به همین دلیل نیروهای خودی مستقر در این منطقه حدود 200 متر عقب آمدند.

 

در ادامه عملیات، رزمندگان از محورهای قلعه کهنه و فرخ آباد به طرف تپه های غلامی و پاسگاه دراجی حرکت کردند و ضمن پاکسازی کامل منطقه، تعداد زیادی از نیروهای دشمن را به اسارت خود درآوردند از همین رو برای ادامه این عملیات هدف گذاری و مراحل جدیدی تبیین شد.

 

در روز پنجم، ارتفاع 210 مجددا به تصرف نیروی خودی درآمد و در سحرگاه روز ششم نیز رزمندگان در مرحله پنجم عملیات با حمله به ارتفاع 223، ضمن تامین اهداف تعیین شده، قرارگاه تاکتیکی لشکر 17 زرهی عراق را به تصرف درآوردند. 

در تاریخ 18/4/1365، علاوه بر تصرف باقی مانده یال های غربی ارتفاع 223، قرارگاه تاکتیکی تیپ 24 مکانیزه عراق منهدم و فرمانده آن به همراه تعدادی دیگر اسیر شد.

"سید محمدرضا دستواره" (قائم مقام فرمانده لشكر 27 محمدرسول الله(ص))  با اینکه بیش از 10 روز از شهادت برادرش نگذشته بود در عملیات كربلای 1، «روز آزادسازی شهر مهران» از چنگال دشمن بعثی، روح بزرگش از كالبدش رها شد و مظلومانه به شهادت رسید و در جرگه شهیدان كربلا راه یافت و بر سریر «عند ربهم» جلوس نمود.
وی در عملیات كربلای 1 ( كه برادرش حسین در خط پدافندی شهید شد ) جهت شركت در مراسم تشییع و تدفین او به تهران رفت. ولی بیش از سه روز در تهران نماند و به منطقه بازگشت. وقتی به وی گفته می شود كه خوب بود لااقل تا شب هفت برادرت می ماندی و بعد بر می گشتی، در جواب می گوید به آنها گفته ام كنار قبر حسین قبری را برای من خالی نگهدارند.



عملیات موفق کربلای یک، پایانی بود بر استراتژی دفاع متحرک عراق و نیز نقطه شروع امیدوار کننده ای برای نیروهای خودی جهت انجام عملیات محدود ایذایی بود.

 سرعت عمل، اعتقاد یگان ها، حفاظت عملیات، فریب دشمن، تناسب نیروها با طرح عملیات، انجام کارهای مهندسی لازم و ... از جمله عوامل بارز و موثر در این عملیات بود.

دستاوردهای عملیات کربلا 1 

به گفته سردار "قاسم سلیمانی":

یکی از مهمترین و موفق ترین عملیاتها، عملیات کربلای یک بود. رمز موفقیت ما این بود که ما از همان مسیری که عراقیها آمدند، وارد خطوط آنها شدیم و گرنه تمام ارتفاع مملو از موانع بود.
 ما هیچ خطی پر موانع تر از عملیات کربلای یک، حتی شلمچه یا والفجر 3 نداشتیم. موانع ایجاد شده شامل میادین مین و سیمهای خاردار بود. خط حد لشکر در عرض حدود 3 کیلومتر بود اما در عمق آن چیزیکه بوجود آمد بیش از 12 کیلومتر بود. سمت چپ، لشکر 25 کربلا عمل می‌کرد که بعد به هم نزدیک شدیم و سمت راست، لشکر27 حضرت رسول(ص) عمل می کرد. قرار گاه ما، قرارگاه نجف بود و این قرارگاه در پشت سد کنجانچم بود.

 طی این عملیات، منطقه ای به وسعت 175 کیلومتر مربع از خاک ایران و نیز عراق شامل شهر مهران و روستاهای اطراف آن، جاده دهلران – مهران – ایران ، ارتفاعات حساس و سرکوب قلاویزان و حمرین و نیز دو پاسگاه مرزی آزاد شد علاوه بر این پاسگاه‌های عراقی "تعان"، "محمد قاسم" و "دراجی" نیز به تصرف رزمندگان اسلام درآمد هم چنین عقبه های دشمن از جمله شهرهای بدره و زرباطیه در دید و تیر قوای خودی قرار گرفت . در پایان این عملیات و با آزادسازی مهران و ارتفاعات مهم منطقه، چشم اندازهای جدیدی از ناتوانی در موضع آفندی (تهاجمی) و پدافندی (دفاعی) دشمن بوجود آمد که در نهایت منجر به تضعیف روحیه قوای بعثی در دیگر جبهه‌های نبرد شد.

از همین رو منفعل کردن سیاست تهاجمی عراق، هدف عمده ای بود که رزمندگان اسلام به خوبی توانستند به آن دست پیدا کنند. هم چنین، عقبه های دشمن از جمله شهرهای بدره و زرباطیه در دید و تیر نیروهای اسلام قرار گرفت.

در این عملیات نظامی ‪ ۳۹‬گردان از یگانهای عمل‌کننده رزمی، زرهی و مهندسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دلاورانه با دشمن بعثی پیکار کردند.

نیروهای سپاه اسلام در عملیات آزادسازی مهران در مجموع موفق به انهدام دو تیپ ‪ ۴‬و ‪ ۵‬گارد ریاست جمهوری عراق، تیپهای ‪۴۳۳‬ از لشکر ‪۶۶ ،۵۰۷ ،۱۷‬ کماندویی، ‪ ۷۲ ،۷۱ ،۱۱۳ ،۹۳ ، ۳۵‬از لشکر ‪ ۳۵‬و دو گروهان پیاده این کشور بین ‪ ۵۰‬تا ‪ ۱۰۰‬درصد شدند.

همچنین در این عملیات تیپ ‪ ۳‬گارد زرهی ریاست جمهوری، یک تیپ کماندویی ویژه، تیپهای ‪ ۷۰‬زرهی، ‪ ۹۵ ،۵۰۱ ،۵۹‬و ‪ ۲۴‬مکانیزه از لشکر ‪ ۱۰‬و گردانهای ‪ ۴۴۷ ، ۵۳ ، ۲۲۸‬توپخانه، گردان ‪ ۶‬زرهی و... به میزان قابل توجهی منهدم شدند.

در عملیات کربلای 1 همچنین بیش از ‪ ۹‬هزار نفر از قوای بعثی کشته و زخمی شدند و بیش از هزار و ‪ ۲۰۰‬نفر نیز به اسارت رزمندگان اسلام درآمدند.

در این عملیات در مجموع هزار و ۱۷۰‬ دستگاه انواع تانک، نفربر و خودرو دشمن منهدم شد و بیش از ‪ ۲۰۰‬دستگاه از این ادوات و هزاران قبضه سلاح سبک و نیمه سنگین نیز به غنیمت نیروهای خودی درآمد

با توجه به قرار داشتن مهران در مرکز جبهه‌های جنگ و فاصله کم آن با بغداد، این شهر برای عراق در میان مناطق در اشغال دشمن از اهمیت خاص سیاسی و تبلیغی برخوردار بود زیرا حفظ آن برای صدام به عنوان جبران شکست جبهه فاو و افزایش روحیه سربازانش جنبه حیاتی داشت.

                                                                                                                                      اسرای عراقی عملیات کربلای1

بازتاب جهانی آزادسازی مهران

آزادسازی مهران چنان غافلگیرکننده و مهم بود که رسانه‌های غربی آن روز بلافاصله آن را به منزله شکست و پایان راهبرد دفاع متحرک عراق توصیف کردند.

در این باره آنچه که در رسانه‌های غربی منعکس شد بیانگر توانایی و برتری نظامی ایران بود.

 خبرگزاری فرانسه در گزارشی در این مورد اعلام کرد:

"ناظران در خلیج فارس" عقیده دارند که اشغال مهران توسط قوای ایرانی، شکست پذیری رژیم عراق به ویژه راهبرد نظامی جدید آن موسوم به دفاع متحرک را به اثبات رساند.

رادیو آمریکا نیز به نقل از کارشناسان نظامی ، اظهار کرد :

«شکست عراق ممکن است از نظر روانی اثر مهم و شگفت انگیزی داشته باشد ؛ چرا که عراقی ها بیشتر به خاطر جبران شرمساری ناشی از تصرف بندر عراقی فاو به دست ایرانی ها دست به حمله زده بودند.»

 همچنین خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از رادیو بی بی سی گزارش داد:

«برخی از مفسران و ناظران آگاه به مسائل نظامی اعتراف کردند که با آزادسازی مهران ، ایران نشان داد که توانایی پیشروی های محدود را دارد حال آنکه عراق نشان داده است که نمی تواند در مقابل این گونه تهاجمات در خاک ایران ایستادگی کند و در نتیجه یک بار دیگر به پشت مرزهای دفاعی که در نقاط فوق العاده آسیب پذیری در اطراف مرز ساخته ، عقب نشینی کرد.»

 گذشته از این درهم شکسته شدن خطوط دفاعی عراق در فاو و ناتوانی این کشور دربازپس گیری آن ، رژیم صدام را نزد غرب و حامیان منطقه ای خود به طور اساسی به زیر سوال کشید و این واقعیتی بود که حاکمان بغداد مایل به تن دردادن به آن نبودند و به منظور اثبات توانایی و حفظ برتری خود ، مبادرت به اتخاذ استراتژی موسوم به دفاع متحرک نمودند . براین اساس به خوبی روشن است که شکست مهران می تواند چه تبعاتی در بی اعتمادی حامیان و متحدین رژیم بغداد فراهم آورد.

روزنامه نیوزویک چاپ آمریکا پس از آزادسازی مهران نوشت :

«بازپس دادن مهران(پس از فاو) ، اعتماد مقامات آمریکایی را به رژیم عراق به شدت کاهش داد و گفته می شود که آمریکا کمک های تسلیحاتی خود را به این رژیم محدود کرده است.»

خبرنگار بی بی سی نیز تصریح می کند که تصرف شش هفته قبل مهران به دست ارتش عراق که نشانه تغییر روش این کشور در جنگ بود و امیدوار بود آن را در ازای فاو معامله کند ، سودی در برنداشت.

گزارشگر صدای آمریکا در تفسیر خود درباره بازتاب عملیات و تلاش های دیپلماتیک عراق گفت :«بر سر این شهر تاکنون چندین بار جنگ در گرفته و شهر عملاً منهدم شده است . البته این شهر از نظر استراتژیک اهمیت چندانی ندارد ، اما بغداد کوشید با اشغال مجدد آن و از طریق طرف های ثالث تهران را به مبادله مهران با شبه جزیره فاو در جنوب عراق ، که ایران آن را در فوریه تصرف کرده بود ، تشویق کند ، ولی ایران علاقه ای به این کار نشان نداد و اساساً حاضر نیست تا زمانی که دولت صدام حسین بر سرکاراست انجام گفت و گوهای صلح را بررسی کند.»