این‌که آموزش زبان انگلیسی در مدارس تا به حال سرسری گرفته شده، این‌که این درس هیچ‌گاه جذاب نبوده و آموزش‌اش به جای شیرینی، التهاب و نگرانی را به جان دانش‌آموزان ریخته، این‌که تاکنون هدف از آموزش زبان دوم در مدارس مبهم بوده و ده‌ها مشکل دیگر، همه واقعیت‌های نظام آموزشی ماست که محصولش تولید فارغ‌التحصیلانی است که به زبان دوم مسلح نیستند و نمی‌توانند با دنیای خارج ارتباط برقرار کنند.

این‌که نظام آموزشی ما به این نقطه رسیده نیز علت دارد و ریشه آن را باید در نوع تفکرات مدیران این سیستم جستجو کرد، به‌طوری که در برهه‌ای از زمان عده‌ای لفظ زبان بیگانه را برای زبان خارجی می‌پسندیدند تا نشان دهند یادگیری زبان بیگانگان حسن نیست و در برهه‌ای دیگر مثل زمانی که حمیدرضا حاجی‌بابایی، وزیر آموزش و پرورش بود، سلیقه‌اش این بود که بگوید آموزش زبان در مدارس به این معنی نیست که همه بتوانند مکالمه کنند، بلکه هدف تمرکز بر آموزش ترجمه متون است.

البته آن زمان هم وزیر توضیح نداد با این‌که هدف، توانمند‌کردن دانش‌آموزان در حوزه ترجمه است، پس چرا بیشتر دانش‌آموزان چنین توانی ندارند یا این‌که اگر هدف این است چرا فقط بر ترجمه متون از انگلیسی به فارسی تاکید می‌شود و ترجمه برعکس آن(از فارسی به انگلیسی) مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

با این حال با وجود چنین پیشینه‌ای، سند برنامه درسی ملی که سند بالادستی‌اش، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است بر تحول آموزش زبان انگلیسی در مدارس تاکید دارد که این فرصت خوبی برای ترقی است. حتی در سال 92، شورای عالی آموزش و پرورش مصوبه‌ای داشت که تاکید می‌کرد دانش‌آموزان می‌توانند به جای زبان انگلیسی، زبان‌های فرانسوی، ایتالیایی، آلمانی و روسی را انتخاب کنند که اگر این مصوبه مورد توجه قرار گیرد، می‌تواند فرصتی طلایی برای دانش‌آموزان باشد؛ هر چند با وجود ضعف تاریخی که نظام آموزشی کشور در آموزش زبان انگلیسی دارد، منطقی‌تر این است که آموزش این زبان در اولویت قرار گیرد.

کتاب پایه هفتم متحول شده است

تا پیش از این، انگشت اتهام بیشتر منتقدان به سمت کتاب‌های درسی دوره متوسطه نشانه می‌رفت، چون به‌زعم آنها این کتاب با نیازهای زبان‌آموزان تطابق نداشت. سال‌ها طول کشید حرف این منتقدان به کرسی بنشیند و کتاب‌های زبان انگلیسی مدارس پوست بیندازد، اما از سال تحصیلی93 ـ 92 این اتفاق رخ داد و تغییری که خیلی‌ها منتظرش بودند از راه رسید.

حالا که سال تحصیلی به پایان رسیده و کتاب تازه تالیف زبان انگلیسی در پایه هفتم متوسطه تدریس شده، مشاهدات نشان می‌دهد میزان رضایتمندی دانش‌آموزان و معلمان از محتوای این کتاب که یک بسته آموزشی نیز آن را همراهی می‌کند، بالاست.

علت این رضایتمندی را سیدبهنام علوی‌مقدم، عضو هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و مدیر گروه زبان‌های خارجی دفتر تالیف کتب درسی عمومی در چند بخش تشریح می‌کند و در گفت‌وگو با جام‌جم از تحولات این کتاب که تا پایان سال دوازدهم متوسطه ادامه خواهد داشت، سخن می‌گوید.

به گفته علوی‌مقدم، بعد از گذشت 27 سال از تدریس کتاب‌های زبان انگلیسی در مقاطع راهنمایی و دبیرستان، تیم تالیف موفق شد کتاب‌های تازه‌ای را به رشته تحریر درآورد و کتاب پایه هفتم را از سال تحصیلی جاری در اختیار دانش‌آموزان و معلمان قرار دهد.

در واقع، کتاب پایه هفتم اولین کتاب درسی از سری کتاب‌های شش جلدی است که قرار است از پایه هفتم تا دوازدهم مورد استفاده قراربگیرد(نام این کتاب‌ها در سه ساله اول متوسطه «پراسپکت» (prospect) و در دوره سه‌ساله دوم متوسطه «ویژن» (vision) است.)

دانش‌آموزان زبان باز می‌کنند

در واقع این کتاب‌ها در یک دوره شش‌ساله تدریس می‌شود و در دوره متوسطه، زبان انگلیسی را به دانش‌آموزان آموزش می‌دهد و آنها را به سطح بین‌المللی ب 1 می‌رساند به‌طوری که آنها پس از پایان تحصیلات متوسطه در چهار مهارت خواندن، نوشتن، گوش دادن و حرف زدن به سطح قابل قبولی می‌رسند.

به گفته علوی‌مقدم، تفاوت کتاب‌های جدید با کتاب‌های قبلی در این است که در دوره پیشین برای آموزش زبان فقط یک کتاب وجود داشت و یک نوار کاست که روخوانی از روی متن بود، اما در دوره جدید یک بسته آموزشی مدنظر است که کتاب دانش‌آموز، کتاب کار، فایل صوتی، راهنمای معلم، فلش‌کارت معلم و لوح فشرده آموزش معلمان را شامل می‌شود.

آن‌طور که مدیر گروه زبان‌های خارجی دفتر تالیف کتب درسی عمومی توضیح می‌دهد در بسته آموزشی جدید، رویکرد ارتباطی خودباورانه فعال مدنظر است؛ چون در دنیا نیز رویکرد ارتباطی حرف اول را می‌زند. به این ترتیب در این رویکرد، دو مبحث مورد توجه است؛ یکی خودباوری فرهنگی و هویتی به‌طوری که در مکالمات و محاورات با یک فرد خارجی بتوانیم منویات هویتی و فرهنگی خود را منتقل کرده و به صورت فعال و نه منفعل در این ارتباط زبانی شرکت کنیم و مفهوم دیگر این که برای وارد شدن به این مکالمات، اعتماد به نفس کامل داشته باشیم.

در کتاب پایه هفتم متوسطه همچنین برخلاف کتاب پیشین که بیشتر بر مهارت خواندن تمرکز داشت به هر چهار مهارت توجه شده و در بسته جدید آموزشی از همان درس اول این مهارت‌ها در نظر گرفته شده است، به‌طوری که مثلا در لوح فشرده‌ای که در اختیار دانش‌آموزان قرار گرفته از لهجه‌ای استاندارد و قابل‌قبول استفاده شده تا کمکی برای تلفظ درست باشد.

به گفته علوی‌مقدم، این کتاب هشت درس دارد که براساس مضامین و عناوین پرکاربرد از جمله نام و نام‌خانوادگی، مدرسه، محیط‌زیست، آب و هوا، خانه و همکلاسی و... همچنین عملکردهای زبانی مثل درخواست و ارائه اطلاعات، سوال کردن و خواهش کردن تدوین شده که اگر در کلاس درس با دقت تدریس شود مهارت حرف زدن و ارتباط برقرار کردن به زبان انگلیسی را در دانش‌آموزان بالا می‌برد.

2 اتفاق خوب

علاوه بر این تغییرات، دو تحول دیگر نیز در کتاب هفتم متوسطه اعمال شده که از سال آینده در پایه هشتم و پس از آن در سال‌های نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم نیز اعمال خواهد شد. یکی از این دو اتفاق این است که برخلاف سنتی که در آموزش زبان در کشور وجود دارد در کتاب پایه هفتم، آموزش الفبا در هشت درس تقسیم شده و در هر درس چند حرف با صداهای پرکاربرد آن آموزش داده شده و در کتاب کار نیز به اندازه کافی برایش تمرین پیش‌بینی شده است.

از سوی دیگر در کتاب جدید، دستور زبان انگلیسی به شکلی که قبلا در کتاب‌ها گنجانده می‌شد وجود ندارد به‌طوری که در پایه هفتم و هشتم چیزی به نام دستور زبان مدنظر نیست و گرامر به صورت صریح و مستقیم ارائه نشده است. البته در سال نهم به طور مستقیم به بحث گرامر ورود خواهد شد و موضوعات گرامری مربوط به مباحثی که در سال هفتم و هشتم آموخته شده، در سال نهم تدریس خواهد شد.

همه چیز خوب است به چند شرط

توضیحات سیدبهنام علوی‌مقدم در مورد کتاب تازه‌تالیف زبان انگلیسی پایه هفتم در واقع روزنه امیدی برای نظام آموزشی است، چون اگر همه چیز به‌خوبی برنامه‌ای که روی کاغذ نوشته شده پیش برود، تا چند سال آینده دیپلمه‌های کشور بی‌آن‌که نیاز به حضور در کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی خارج از مدرسه داشته باشند، چهار مهارت زبانی را یاد می‌گیرند و می‌توانند در حد ارتباط‌های معمولی گلیم خود را از آب بیرون بکشند.

البته رسیدن به چنین نقطه‌ای چند شرط دارد که یکی از آنها افزایش ساعت آموزشی زبان انگلیسی در مدارس است، چون بی‌شک با دو ساعت آموزش در هفته، بازدهی موردنظر حاصل نمی‌شود، چنان‌که در کلاس‌های آموزش زبان آزاد نیز حداقل هفته‌ای شش ساعت آموزش برای افراد در نظر گرفته می‌شود.

موضوع دوم مربوط به تراکم بالای کلاس‌های درس است که در عمل امکان تکرار و تمرین مطالب درسی را کم می‌کند، بویژه در درس زبان انگلیسی که نیاز به تکرار زیاد دارد. پس اگر قرار است در این حوزه تحولی اتفاق بیفتد باید به کم کردن جمعیت دانش‌آموزی در کلاس‌های درس نیز توجه شود. شرط سوم برای ارتقای آموزش زبان انگلیسی به دانش‌آموزان، ایجاد تحول در نحوه تدریس و ارتقای سطح سواد معلمان این درس است به طوری که مثل سال‌های گذشته دیگر معلمی وجود نداشته باشد که تلفظ‌های اشتباه دارد یا نمی‌تواند از پس پاسخ به سوالات پیچیده دانش‌آموزان برآید.

البته علوی‌مقدم، عضو هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به جام‌جم می‌گوید نگرانی‌ها در این بخش کم است و تعداد دبیران ضعیف، بسیار اندک. با این حال او توضیح می‌دهد کلاس‌های ضمن خدمتی برای دبیران پیش‌بینی شده تا سطح سواد خود در زبان عمومی را بالا ببرند و نیز کتاب‌های راهنمای معلم تدوین شده که در روش تدریس و زبان تخصصی به آنها کمک می‌کند، ضمن این مولفان کتاب‌های درسی جدید نیز آماده برقراری ارتباط با دبیران و کمک‌های علمی به آنها هستند.

پس به این ترتیب به نظر می‌رسد افق پیش‌روی نظام آموزشی در حوزه آموزش زبان انگلیسی باز و روشن بوده و روزهای بهتری در انتظار دانش‌آموزان است. با این حال توجه به این بخش نباید موجب غفلت از آموزش زبان عربی به دانش‌آموزان باشد؛ یعنی درسی که همچون زبان انگلیسی سال‌ها به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود بدون این‌که آنها پیشرفتی در این زبان داشته باشند و بتوانند از شر تفکر منفی راجع به این زبان خلاص شوند.