قدمت علم شهروندی

علم شهروندی، اصطلاحی است که به مشارکت افراد غیرحرفه‌ای در کاوش‌های علمی اشاره می‌کند. البته این پدیده امر جدیدی نیست و در تاریخ دانش بشری قدمتی طولانی دارد.

سال‌هاست یابندگان فسیل و نیز زمین‌شناسان آماتور کمک شایانی به شناسایی گونه‌های مختلف کرده‌اند. بیش از 640 سال است باغداران انگور در فرانسه تاریخ برداشت محصول خود را به دقت یادداشت کرده‌اند. همچنین حداقل از 3500 سال گذشته تاکنون شهروندان چینی در کنار مقامات رسمی این کشور جزئیات مربوط به حمله ملخ‌ها به مزارع را ثبت و ضبط کرده‌اند.

اما شاید بتوان دهه جاری را اوج شکوفایی علم شهروندی دانست. با دسترسی مردم در سراسر جهان به انواع نرم‌افزارها و ابزارهای دیجیتالی، مشارکت افراد عادی در پروژه‌های بزرگ به مراتب آسان‌تر شده است.

اهمیت علم شهروندی در پیشرفت دانش

دانشمندان می‌توانند از مشارکت شهروندان عادی در پروژه‌های بزرگ بهره زیادی ببرند، زیرا به این ترتیب نیروی انسانی زیادی برای پیشبرد پروژه‌ها در اختیار آنها قرار می‌گیرد. بهره‌گیری از شهروندان در پروژه‌های بوم‌شناختی سبب می‌شود بتوان در بازه زمانی طولانی‌مدت و در حوزه بسیار گسترده جغرافیایی اطلاعات ارزشمندی به دست آورد. همچنین به این ترتیب دستیابی به اطلاعات از زمین‌های متعلق به افراد ـ که در حالت عادی دشوار است ـ تسهیل می‌شود.

همچنین در ستاره‌شناسی می‌توان از شهروندان برای تحلیل داده‌های حجیم استفاده کرد. برای نمونه در پروژه «گلکسی زوو» (Galaxy Zoo) تعداد زیادی از افراد داوطلب به دسته‌بندی کهکشان‌ها می‌پردازند.

در حال حاضر اطلاعات زیادی در زمینه کهکشان‌های مختلف در اختیار داریم، ولی دسته‌بندی این کهکشان‌ها کار بسیار زمان‌بری است. نکته جالب اینجاست که تشخیص نوع شکل یک کهکشان برای یک انسان کار ساده‌ای است و حتی الگوریتم‌های پیشرفته رایانه‌ای طراحی شده برای این منظور، نمی‌توانند دقت و سرعت انسان را داشته باشند. داده‌های طبقه‌بندی شده توسط شهروندان عضو پروژه «گلکسی زوو» بعدها می‌تواند برای بهبود الگوریتم‌های موجود برای تشخیص شکل کهکشان‌ها کاربرد داشته باشد.

افرادی که در پروژه‌های علم شهروندی شرکت می‌کنند، می‌توانند به شکل‌های مختلف از نتایج آن بهره‌مند شوند. برای نمونه در پروژه «اینشتین در خانه» (Einstein@home) از افراد آماتوری که موجب پیشرفت پروژه شده‌اند، در مقالاتی که از این پژوهش‌ها در ژورنال‌های تخصصی منتشر می‌گردد تقدیر و تشکر می‌شود.

در برخی پروژه‌های دیگر علم شهروندی نیز نقش شرکت‌کنندگان تنها به بخش کوچکی از پژوهش محدود نمی شود. برای نمونه در یکی از این پروژه‌ها، دانشمندان منابعی را برای مطالعه در اختیار افراد داوطلب قرار می‌دهند تا با ماهیت مساله پیش‌رو آشنا شوند و سپس خود این افراد تمام مراحل پژوهش را زیر نظر دانشمندان به انجام می‌رسانند. همچنین نتیجه این پژوهش در پایان در ژورنالی علمی به چاپ می‌رسد.

پروژه‌های علم شهروندی را می‌توان به مدارس نیز آورد. به این ترتیب دانش‌آموزان نه‌تنها بسیاری از مباحث علمی را به صورت عملی می‌آموزند، بلکه فرصت کار در کنار دانشمندان را نیز می‌یابند.

نتایج واقعی و ارزشمند پروژه‌های علم شهروندی

با این که برخی کارشناسان، پروژه‌های علم شهروندی را سطحی و نه چندان عمیق می‌دانند، اما واقعیت آن است که با طراحی درست، داشتن ابزاری مناسب و نیز آموزش مطلوب، می‌توان به نتایجی شگفت‌انگیز از این پروژه‌ها دست یافت.

برای نمونه پروژه گلکسی زوو تاکنون توانسته به تدوین 39 مقاله در ژورنال‌های مهم بینجامد. با توجه به این که کهکشان‌های نزدیک‌تر قبلا مورد بررسی قرار گرفته‌اند، انتشار 39 مقاله جدید نشانگر جدیت و اثربخشی پروژه گلکسی زوو است.