به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگارانپژوهش «نظرسنجی میدانی از بازدیدکنندگان بیست و ششمین نمایشگاه بین‏‌المللی کتاب تهران با تأکید بر رابطه استقبال از نمایشگاه و میزان مطالعه بازدیدکنندگان و پژوهش فرعی «مقایسه یافته‏‌های نظرسنجی از بازدیدکنندگان بیست و ششمین نمایشگاه بین‏المللی کتاب با شاخص‏‌های شورای فرهنگ عمومی در سال 89» در اردیبهشت سال 92 با مدیریت و نظارت مجید صحاف، همکاری پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات و نظارت علمی محمد سرشار انجام شده است.

در این نظرسنجی پرسش‌هایی هم‌چون مطالعه کتاب‌های غیر درسی،‌ کتاب‌های الکترونیک،‌ میزان مطالعه انواع کتاب‌های مختلف‌،‌ بیشترین مطالعه انواع کتاب در یکسال گذشته،‌ عضویت در کتابخانه‌ها و ... مطرح شده است که نتایج این نظر‌سنجی جهت برنامه‌ریزی در زمینه افزایش سرانه مطالعه در کشور و توجه به فرهنگ کتاب و کتابخوانی حائز اهمیت است. نتایج این نظرسنجی در ادامه آمده است:

براساس نتایج پژوهش «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» سال 1392،  2/81 درصد از پاسخگویان در یکسال گذشته مطالعه کتب غیردرسی داشته‌اند و 18.8 درصد مطالعه غیردرسی نداشته‏‌اند.

نتایج بدست آمده از تحقیق «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» سال 1392 نشان می‌دهد در یکسال گذشته، 6/17درصد از پاسخگویان دو عنوان و کمتر؛ 8/29 درصد، سه تا پنج عنوان؛  3/32درصد، شش عنوان و بیشتر کتب غیردرسی مطالعه کرده‌اند.

میزان مطالعه کتاب‌های الکترونیک

نتایج نشان می‌دهد در «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» سال 1392، در میان پاسخگویان 6/35درصد از پاسخگویان کتاب‌های الکترونیک مطالعه کرده‌اند.

در پژوهش «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» سال 1392،  5/0 درصد از افراد فاقد مطالعه کتب الکترونیک در یک هفته هستند. 4/6درصد از پاسخگویان کمتر از یک ساعت، 9/7 درصد، یک تا دو ساعت؛ 9/20درصد، دو ساعت و بیشتر در یک هفته مطالعه کتب الکترونیک داشته‌اند. در این پژوهش، میانگین مدت زمان مطالعه کتب الکترونیکی در یک هفته 61/233 دقیقه، است.

آمار مطالعه انواع  کتاب در یکسال گذشته

طبق نتایج پژوهش «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» بیشترین مطالعه انواع کتاب در یکسال گذشته بدین ترتیب است:

رمان و داستان بزرگسال در صدر آمار مطالعه ایرانیان

رمان و داستان (بزرگسالان) (79/14درصد)

 روانشناسی و تربیتی (17/11درصد)

شعر (29/10درصد)

 تاریخ (22/9درصد)

 علوم ریاضی، طبیعی و عملی (76/7درصد)

 دینی (45/7درصد)

 زبان‌های خارجه (29/7درصد)

 قرآن و ادعیه (33/6درصد)

 اجتماعی (72/5درصد)

 فرهنگ، هنر و معماری (76/4درصد)

 فلسفی (26/4درصد)

 سیاسی (53/3درصد)

کودک و نوجوان (34/3درصد)

طبق نتایج «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» 9/8درصد پاسخگویان عنوان کرده‌اند اصلاً کتاب‌های غیردرسی مطالعه نمی‌کنند، بیش از نیمی از پاسخگویان (4/57درصد) اظهار کرده‌اند به میزان  کم و خیلی کم به مطالعه کتب غیردرسی می‌پردازند و 8/33درصد هم مطالعه کتب غیردرسی خود را به میزان زیاد و خیلی زیاد مطرح کرده‌اند.

دلایل مطالعه اندک کتاب‌های غیر درسی

طبق نتایج «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» دلایل کم مطالعه کردن به ترتیب عبارت است از:

طولانی بودن ساعات اشتغال و تحصیل و نداشتن وقت (7/70درصد)

تنبلی (9درصد)؛

گذران اوقات فراغت به شیوه‌های دیگر (1/6درصد)

عادت نداشتن مردم به مطالعه (5/3درصد)

 عادت نداشتن به مطالعه از دوران کودکی (5/3درصد)

 قیمت بالای کتاب‌ها (6/2درصد)

جذاب نبودن کتاب‌ها (4/1درصد)

عدم دسترسی به کتاب‌ها (9/0درصد)

 نداشتن برنامه‌ریزی صحیح و دوری از محیط علمی و دانشگاه (9/0درصد)

مشکلات جسمی و روانی (6/0درصد)

 بی‌علاقه و بی‌حوصله بودن به مطالعه (6/0درصد)

میزان عضویت در کتابخانه‌ها

نتایج تحقیق نشان می‌دهد، در پژوهش «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» سال 1392، 7/62درصد از پاسخگویان عضو کتابخانه هستند. در پژوهش «شورای فرهنگ عمومی» سال 1389، 6/14درصد از پاسخگویان در کتابخانه عضو بوده‌اند. بر اساس نتایج دو تحقیق، در فاصله سالهای 1389 تا 1392، 1/48 درصد عضویت در کتابخانه افزایش یافته است.

میزان امانت گرفتن کتاب‌ها

پژوهش «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» سال 1392 نشان داد، 4/61درصد از پاسخگویان در یک‌سال گذشته کتاب به امانت گرفته‌اند.

در «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» سال 1392، 5/0درصد از پاسخگویان اظهار کرده‌اند، در یک ماه گذشته کتابی به امانت نگرفته‌اند. 7/6درصد از پاسخگویان یک عنوان، 8/8درصد از پاسخگویان دو عنوان، 9/40درصد از پاسخگویان سه عنوان و بیشتر  در یک ماه کتاب به امانت گرفته‌اند.

انگیزه بازدیدکنندگان ازخرید کتاب

نتایج بدست آمده از «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» نشان می‌دهد که انگیزه پاسخگویان از خرید کتاب به ترتیب عبارت است از:

مطالعه (5/63درصد)

رفع نیازهای آتی (9/18درصد)

رفع رجوع بعضی از موارد و مسائل در موقع نیاز مانند هدیه دادن (3/12درصد)

تکمیل کتاب‌های کتابخانه شخصی (5/4درصد)

و سایر موارد (8/0درصد).

نتایج بدست آمده از «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» نشان می‌دهد که تقریباً یک‌سوم پاسخگویان (4/32درصد) از یارانه برای خرید کتاب استفاده می‌کنند؛ که از این تعداد 67.06 درصد از بن کتاب و 32.64درصد از کارت الکترونیک استفاده کرده‏‌اند. 67.5درصد نیز از یارانه استفاده نکرده‏‌ا‌ند.

هزینه‌های سالیانه خرید کتاب

نتایج به دست آمده از «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» نشان می‌دهد، بیشترین درصد پاسخگویان (1/28درصد) به طور متوسط در سال 80000 تا  150000تومان برای خرید کتاب هزینه می‌کنند. میانگین خرید سالانه کتاب پاسخگویان 202000تومان بوده است.

انگیزه‌های بازدید از نمایشگاه

نتایج به دست آمده از «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» نشان می‏‌دهد بیشترین انگیزه شرکت در نمایشگاه به خرید کتاب‌های درسی و کمک‌درسی با 9/60درصد فراوانی اختصاص دارد. انگیزه‌های دیگر به ترتیب عبارت است از:

استفاده از تخفیف‌های نمایشگاه (4/52درصد)؛

بالا بودن قیمت کتاب به طور معمول خارج از نمایشگاه (2/49درصد)

عدم دسترسی مناسب به کتاب در طول سال (2/49درصد)

آشنایی با تازه‌های کتاب و نشر (48درصد)

خرید کتاب‌های غیردرسی (2/45درصد)

تفریح و گردش و پر کردن اوقات فراغت (3/33درصد)

استفاده از یارانه‌ها (4/30درصد)

در «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» سال 1392 میزان مطالعه کتب غیردرسی در گروه درآمدی کمتر از 200 هزار تومان 21/0؛ 200 تا 449 هزار تومان 24/337؛ 450 تا 799 هزار تومان 95/359؛ و 800 هزار تومان و بالاتر 77/287 دقیقه است.در این نظرسنجی بالاترین میزان مطالعه کتب غیردرسی مربوط به گروه درآمدی از 450 تا 799 هزار تومان است.

نتایج به دست آمده از «نظرسنجی از بازدیدکنندگان نمایشگاه» نشان می‏‌دهد، اکثر پاسخگویان (4/93درصد) اظهار کرده‌اند که در نمایشگاه سال آینده شرکت خواهند کرد و 6/6درصد شرکت نخواهند کرد.
علت این شرکت نکردن را نداشتنِ وقت (3/31درصد) اظهار کرده‏‌اند. دلایل دیگر پاسخگویان برای شرکت نکردن در نمایشگاه سال آینده به ترتیب عبارت است از:

دلایل عدم شرکت در نمایشگاه‌های سال‌های آینده

مشکلات اقتصادی (7/16درصد)

سایر موارد شامل معضل پارکینگ، اطلاع‌رسانی نامناسب داخل نمایشگاه، عدم نیاز به کتاب، بی‌علاقگی و ... (6/14درصد)

بی‌محتوا بودن کتاب‌ها (5/12درصد)

 پرهزینه بودن مراجعه به نمایشگاه (3/8درصد)

 سفر به خارج از کشور (3/8درصد)

 هدر دادن وقت (2/4درصد)

 تهیه کتاب خارج از نمایشگاه (2/4درصد)

بین میزان مطالعه کتاب‌های غیردرسی و متوسط کتاب‌های امانت گرفته شده غیردرسی در یک ماه رابطه وجود دارد؛ به طوری که در پاسخگویانی که زیاد مطالعه می‌کنند (12درصد) نسبت به پاسخگویانی که خیلی کم مطالعه می‌کنند (1درصد) به طور متوسط در یک ماه بیشتر از 11عنوان کتاب به امانت گرفته‌اند. بنابراین رابطه‌ای مستقیم بین این دو متغیر وجود دارد؛ یعنی با افزایش میزان مطالعه کتاب غیردرسی، تعداد عناوین کتاب‌های امانت گرفته شده غیردرسی افزایش می‌یابد.

بین «میزان انگیزه خرید کتاب‌های غیردرسی» از نمایشگاه و تعداد تقریبی«عناوین کتاب‌های غیردرسی» مطالعه شده در یک سال گذشته رابطه وجود دارد؛ به طوری که در پاسخگویانی که بیشتر از 11عنوان کتاب غیردرسی در یک سال گذشته به طور تقریبی مطالعه کرده‌اند، 4/26درصد به میزان زیاد انگیزه خرید کتاب غیردرسی از نمایشگاه را داشته‌اند، در حالیکه 2/11درصد از این پاسخگویان به میزان کم این انگیزه را داشته‌اند. بنابراین رابطه‌ای مستقیم بین این دو متغیر وجود دارد؛ یعنی با افزایش میزان انگیزه خرید کتاب غیردرسی از نمایشگاه، تعداد عناوین  کتاب‌های غیردرسی مطالعه شده در یک سال گذشته افزایش یافته است.

بین «میزان انگیزه خرید کتاب‌های درسی و کمک‌درسی» از نمایشگاه و تعداد «متوسط عناوین کتاب‌های غیردرسی» مطالعه شده در یک سال گذشته رابطه وجود دارد؛ به طوری که در پاسخگویانی که بیشتر از 11عنوان کتاب غیردرسی در یک سال گذشته مطالعه کرده‌اند، 3/16درصد به میزان زیاد انگیزه خرید کتاب درسی و کمک‌درسی از نمایشگاه را داشته‌اند، در حالیکه 25درصد از این پاسخگویان به میزان کم این انگیزه را داشته‌اند. بنابراین رابطه‌ای معکوس بین این دو متغیر وجود دارد؛ یعنی با افزایش میزان انگیزه خرید «کتاب درسی» و «کمک‌درسی» از نمایشگاه، متوسط تعداد عناوین کتاب‌های غیردرسی مطالعه شده در یک سال گذشته کاهش یافته است.

بین «میزان هزینه خرید کتاب در نمایشگاه» و تعداد تقریبی «عناوین کتاب‌های غیردرسی مطالعه شده» در یک سال گذشته رابطه وجود دارد؛ به طوری که پاسخگویانی که قصد دارند برای خرید کتاب، بیشتر از 200000تومان در نمایشگاه هزینه کنند یا هزینه کرده‌اند، 8/15درصد کمتر از 2عنوان و 8/36درصد بیشتر از 11عنوان کتاب در سال مطالعه می‌کنند. بنابراین رابطه‌ای مستقیم و مثبت بین این دو متغیر وجود دارد؛ یعنی با افزایش «میزان هزینه خرید کتاب در نمایشگاه»، «تعداد عناوین کتاب‌های غیردرسی مطالعه شده» در یک سال گذشته افزایش یافته است.

برخی پیشنهادها برای ترویج فرهنگ مطالعه:

1. افزایش آگاهی خانواده‌ها در زمینه اهمیت مطالعه از طریق رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما و نیز آموزش راهکارهای افزایش مطالعه به آنان

2. ترغیب والدین به کتابخوانی برای کودکان از طریق رسانه‌ها به منظور نهادینه کردن فرهنگ مطالعه

3. اطلاع‌رسانی بیش از پیش از طریق رسانه‌ها در زمینه اقدامات انجام شده و تشویق به کتابخوانی

4. اختصاص بخشی از ساعات درسی دانش‌آموزان به مطالعه کتاب‌های غیردرسی

5. ایجاد نمایشگاه‌های دائمی کتاب در مدارس و دانشگاه‌ها و تهیه کتاب‌های مورد علاقه دانش‌آموزان و دانشجویان و عرضه آن‏ها در این نمایشگاه‌ها

6. توسعه و تجهیز بیشتر کتابخانه‌های مدارس، دانشگاه‌ها و کتابخانه‌های عمومی

7. آموزش شیوه‌های صحیح مطالعه و یادگیری از طریق اضافه کردن یک واحد درسی با این عنوان در مدارس و دانشگاه‌ها

8. ایجاد انگیزه در کودکان، نوجوانان و جوانان از طریق انطباق نیازهای آنان با محتوای کتاب‌ها و توجه به جذابیت، شکل، آرایش و رنگ‌آمیزی کتاب‌ها، برگزاری بیشتر مسابقات کتابخوانی و گسترش این‌گونه اقدامات

9. افزایش تعداد کتاب‌فروشی‌ها در نقاط مختلف شهر

10. توزیع عادلانه امکانات کتابخانه‌ها در سراسر کشور

11. اختصاص یک روز به عنوان روز مطالعه و اجرای برنامه‌های خاص از سوی صدا و سیما، مدارس، ادارات و... در این روز

12. افزایش میزان یارانه‌های کمک، توزیع یکسان و عادلانه آن در سراسر کشور و در اختیار نهادن این‌گونه کمک‌های نقدی به همه اقشار مردم