بحث تفصیلی در این باره مجالی بسیار وسیع می طلبد ولی تا آنجا که به اصول کلی مربوط می شود مسئله بسیار ساده است.

2 اصل راهنمای زیر، که به دیپلماسی هسته ای 82-84 شکل داد، اکنون هم عینا صادق است:

1- اصل اعتمادسازی؛ به این معنا که تیم مذاکره کننده می پذیرد ایران به سبب عملکرد و اهدافش یک استثنا در جامعه جهانی است و برای تبدیل شدن به یک عضو عادی باید ترتیبات دراز مدت اعتمادساز را بپذیرد و اجرا  کند.

2- اصل ارتقاء روابط؛ به این معنا که در سیاست خارجی هیچ هدفی مهم تر از ارتقاء روابط با غرب نیست و تقریبا هر دستاورد ملی از جمله موضوع هسته ای پیش پای این امر قابل قربانی شدن است. (این جمله آقای ظریف را به یاد نگه دارید که زمانی گفت مسئله هسته ای مانعی بزرگ بر سر راه اصلاح روابط با غرب است و این مانع باید برداشته شود.)

تیم مذاکره کننده آقای روحانی اکنون هم انگار نه انگار که 10 سال گذشته، و در این مدت هم برنامه هسته ای ایران و هم وضعیت ملی وجهانی به نحو کاملا بنیادین تغییر کرده، هنوز بر اساس همان اصول پیشین عمل می کند با این تفاوت که این باره روحانی رییس جمهور است نه رییس تیم مذاکره کننده، مقصود از غرب به جای اروپا، امریکاست و همه چیز هم به نام رای مردم در انتخاباتی نوشته می شود که پیام اصلی آن به طور سیستماتیک در حال تحریف شدن است.

یکی از رویه های عجیب و غریب و بسیار زیانبار تیم مذاکره کننده هسته ای که اکنون هم عینا در حال بازتولید است این بود که تیم ایرانی با غرب بسیار خطاپوشانه برخورد می کرد و در حالی که کارنامه اروپایی در عمل به یک توافق تقریبا یک فاجعه کامل بود، توافق های کوچک به سرعت به توافق های بزرگ بدل می شد؛ توافق هایی که اروپایی ها به  همان هم عمل نمی کردند.

در اکتبر 2003 توافق سعدآباد میان تیم ایرانی و 3 کشور اروپایی منعقد شد. طرف غربی به هیچ کدام از تعهداتش طبق این توافق که مهم ترین آنها عادی کردن موضوع ایران در شورای حکام بود عمل نکرد اما چند ماه بعد توافق بروکسل که در آن ایران تعلیق کامل قطعه سازی و مونتاژ را پذیرفته بود به غرب هدیه شد. اروپایی ها به تعهد خود در توافق بروکسل هم که عادی کردن پرونده در اجلاس خردد 83 شرای حکام بود عمل نکردند ولی باز هم مسیر ادامه پیدا کرد و در آبان 83 توافق پاریس از سوی ایران مورد پذیرش قرار گرفت که تمامی سیکل سوخت را در ایران صرفا در ازای مذاکره –و دیگر هیچ- تعطیل می کرد. توافق پاریس نیز سرنوشتی بهتر از دو توافق قبلی پیدا نکرد و اوج عمل اروپایی ها به آن این بود که در مرداد 84 به ایران پیشنهاد دادندکه تاسیسات هسته ای خود را تعطیل کند و به غربی ها اجازه بدهد برای دانشمندان بیکار شده کار پیدا کنند. اما دوستان مذاکره کنده باز هم از پای ننشستند و در پی توافقی دیگر بودند که کار به فرجام رسید.

نکته مهم این است که تیم مذاکره کننده ایرانی این محاسبه راهبردی را در ذهن غربی ها شکل داده بود که صرف نظر از اینکه آنها به تعهداتشان عمل می کنند یا نه مسیر مذاکرات و گذار از یک توافق به توافقی بزرگ تر و جامع تر ادامه پیدا خواهد کرد و هیچ شرایط مفروضی وجود ندارد که ایران تحت آن شرایط از پای میز مذاکره بلند شود و تداوم مسیر را مشروط به عمل غربی ها به تعهدات پیشین بکند.

این اتفاقی است که امروز هم به نحو زننده تر و البته جدی تری در حال وقوع است.

هم اطلاعات منابع مستقل و هم آنچه غربی ها خود گفته اند نشان می دهد طرف غربی به هیچ کدام از تعهداتش طبق توافق ژنو عمل نکرده است. گروه 1+5 (و در واقع امریکا) 3 تعهد اساسی در برنامه اقدام مشترک توافق شده در ژنو پذیرفت:

1- واگذاری 4/2 میلیارد دلار پول نقد به ایران

2- لغو تحریم پتروشیمی، طلا و خودرو به گونه ای که ایران بتواند حدودا 1/3 میلیارد دلار از این ناحیه درآمد داشته باشد.

3- باز کردن یک کانال بانکی برای خرید دارو و غذا و برخی اقدامات دیگر به ارزش 1/5  میلیارد دلار.

اکنون ما در موقعیتی هستیم که با استناد به آنچه خود غربی ها گفته اند استدلال کنیم 1+5 به هیچ کدام از این 3 تعهد خود عمل نکرده است. ایران هنوز حتی نتوانسته حتی یک دلار از 4/2 وعده داده شده را وارد خاک خود کند، از ناحیه لغو تحریم طلا و پتروشیمی و خودرو درآمد چندانی عاید ایران نشده و کانال بانکی هم که بنا بود برخی خرید ها را تسهیل کند همچنان وجود خارجی ندارد.  جالب است که روزنامه وال استریت ژورنال دور روز پیش نوشته بود امریکا دسترسی ایران به این پول هارا فراهم نکرده چون مطمئن نیست که ایران آنها را در چه راهی مصرف خواهد کرد و این یعنی احتمالا آقای ظریف باید فاکتور خریدهای کشور را هم دانه به دانه برای جان کری فاکس کند تا خیال مبارک کاخ سفید از این بابت که ایران دست از پا خطا نمی کند کاملا آسوده باشد!

با این وضع، یعنی در حالی که نه تنها رفتار امریکا پس از توافق ژنو به شدت توهین آمیز بوده بلکه حتی انها به توافقی که صد درصد به نفعشان هم بوده عمل نکرده اند، باز می بینیم که تیم مذاکره کننده ایرانی بی آنکه خم به ابرو بیاورد یا لااقل درباره میزان عمل امریکا به توافق ژنو گزارشی به ملت بدهد، شتابان در حال حرکت به سمت امضای یک توافق بزرگ، جامع و تقریبا دائم با غربی هاست.

سوال کلیدی و بسیار مهم اکنون این است: چگونه می توان انتظار داشت غربی هایی که به تعهدات مختصر خود طبق توافق ژنو عمل نکردند، به تعهداتی بسیار مهم تر وبزرگتر در چارچوب یک توافق جامع عمل کنند و چه چیز آنها را از اینکه دوباره با ملت ایران خدعه نکنند باز می دارد؟

حقیقت این است که –و این حقیقت تلخی است- که این رفتار امریکا همانقدر که در ماهیت پلید خهود آنها ریشه دارد محصول رفتار و نوع عملکرد دولت ایران هم هست.

وقتی دولت:

اولا، حتی به طور لفظی مایل به مقابله به مثل در مقابل اقدامات خصمانه غربی ها نیست

ثانیا، در قبال بدعهدی انها خطاپوشانه رفتار می کند اما منتقدان داخلی خود را به خشمگینانه ترین شکل ممکن – و با استفاده از تمامی ابزارهای رسانه ای، سیاسی، امینتی و اجرایی- می نوازد

ثالثا، آنقدر درباره دستاوردهای توافق ژنو نزد افکار عمومی غلو کرده که حالا راهی برای گله از غربی ها برایش نمانده

رابعا، طرف غربی را متقاعد کرده که آنها هر طور رفتار کنند تیم مذاکره کننده پای میز مذکره خواهد ماند و در اراده اش برای امتیاز دهی تغییری ایجاد نمی شود؛

آیا منطقی است که انتظار داشته باشیم دولت امریکا به قول و قرارش پای بند بماند یا از تهدید ملت ایران دست بردارد و به یک توافق منطقی و خوب بیندیشد؟

دولت نه فقط برای سامان دادن به اقتصاد بلکه حتی برای تغییر دادن محاسبات امریکایی ها هم باید به خود برگردد. اگر محاسبات دولت اصلاح شود، دیده ایم طولی نمی کشد که امریکایی ها هم خود رابا آن وفق خواهند داد وگرنه توقع نتیجه بخشی از این روند طلب روزی ننهاده کردن است.