شکل ۳: ظرفیت بالفعل و ظرفیت طراحی شده­ پالایشگاه­های ایران (هزار بشکه در روز)

(منبع: ترازنامه هیدروکربوری کشور- سال ۱۳۹۰)

با مقایسه ظرفیت اسمی و بالفعل پالایشی در پالایشگاه های کشور در می یابیم که برای جبران بخشی از نیاز کشور، اکثر پالایشگاه­ها با ظرفیتی بالاتر از ظرفیت اسمی خود فعالیت می­کنند، به نحوی که عامل استهلاک بالای تجهیزات، بالا رفتن میزان مصرف انرژی و نیز کیفیت پایین فرآورده ­های نفتی شده است.

جدول ۱: وضعیت پالایشگاه­های ایران

به ­عنوان مثال، در سال ۱۳۹۰ پالایشگاه اصفهان حدود ۱٫۸۳ برابر ظرفیت اسمی آن به کار گرفته شده است و مشابه این وضعیت در برخی دیگر از پالایشگاه­های کشور مانند اراک، لاوان و شیراز نیز وجود دارد (شکل ۴). این موضوع سبب شده است که بخش بسیار زیادی از فرآورده­های پالایشی در قالب فرآورده­های کم ارزشی نظیر نفت­ کوره تولید شوند و توانایی جبران بخشی از نیاز کشور به بنزین فراهم نشود.

شکل ۴: مقایسه نسبت ظرفیت بالفعل به ظرفیت اسمی پالایشگاه­های کشور در سال ۱۳۹۰ (درصد) (منبع: ترازنامه هیدروکربوری کشور- سال ۱۳۹۰)

علاوه بر بالا بردن ظرفیت بالفعل پالایشگاه­ها، فناوری نامناسب و قدیمی پالایشگاه­ها و استفاده از خوراک نفت سنگین برای پالایشگاه­ هایی که بر مبنای نفت سبک (بجز پالایشگاه بندرعباس) طراحی شده­ اند نیز باعث پایین آمدن کیفیت فرآورده ­های پالایشگاهی شده است تا در مقایسه با آمار متوسط دنیا در سال های گذشته، درصد توزیع نامناسب فرآورده­ ها را شاهد باشیم و بخشی از نیاز داخل تامین نشود. همانطور که در شکل های ۵ و ۶ مشاهده می شود، سبد تولیدات پالایشگاهی کشور تفاوت زیادی با متوسط جهانی دارد.

شکل ۵: درصد تولید فرآورده ­های پالایشگاهی کشور (سال ۱۳۹۰) (منبع: ترازنامه هیدروکربوری کشور- سال ۱۳۹۰)

شکل ۶: متوسط درصد تولید فرآورده­ای پالایشگاهی دنیا (سال ۲۰۰۸)

با مقایسه­ی سبد تولیدات پالایشگاهی کشور با متوسط دنیا پیداست که سهم بنزین تولیدی کشور در سبد فرآورده­های پالایشی (۲۳٫۸ درصد)، تا متوسط جهانی خود فاصله زیادی دارد و میزان تولید نفت کوره­ کشور تقریبا ۲ برابر متوسط دنیاست به طوریکه بیش از ۹۳ درصد حجم صادرات فراورده­‌های نفتی کشور را نفت کوره تشکیل می­‌دهد؛ این در حالی است که آمارهای سال­ ۲۰۱۲ آمریکا نشان می­‌دهد که سهم بنزین از سبد محصولات پالایشگاهی ۴۵ درصد است و نفت کوره تنها ۳٫۲ درصد از سبد فرآورده­ ها را به خود اختصاص داده است.

نتیجه گیری:

در حالی­که ایران در بین کشورهای خاورمیانه و حتی دنیا از جایگاه مهم جغرافیایی و ذخائر عظیم نفت و گاز برخوردار است اما سهم و نقش پررنگی در عرصه­ صنعت پالایشی ندارد و در راستای ارتقای بهره­ وری و ایجاد حداکثری ارزش افزوده به نحو مطلوبی عمل نکرده است و از عهده­ تأمین حداقل نیازهای داخلی خود در زمینه فرآورده ­های نفتی نیز برنیامده است؛ به ­گونه ­ای که افزایش ظرفیت بالفعل پالایشگاه­‌ها در تشدید هدر رفت بخش زیادی از ثروت کشور در قالب نفت­ کوره موثر بوده است.

علاوه بر بالابردن ظرفیت بالفعل پالایشی، فناوری نامناسب پالایشگاه­های کشور عامل بسیار مهم دیگری است که در تولید بالای نفت کوره، پایین بودن کیفیت فرآورده­ ها، افزایش مصرف انرژی، پایین آمدن توجیه اقتصادی و افزایش آلایندگی زیست­ محیطی موثر است.

—————————-