به گزارش حوزه پارلمان باشگاه خبرنگاران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در تحلیلی سیاسی با عنوان «تنش در روابط روسیه و عربستان و چشم‌انداز پیش رو» اعلام کرد: موضوع تیرگی روابط روسیه و عربستان سعودی از جمله مهمترین تحولات بین‌المللی در هفته‌های اخیر بوده است، به‌ ویژه اینکه پس از وقوع انفجارهای تروریستی در ولگوگراد روسیه، روابط دو طرف با تنش‌های جدیدی مواجه شد. رئیس ‌جمهور روسیه در واکنش به این انفجارها به ‌طور علنی مقامات عربستان را هدف گرفت و اعلام کرد که آنها تروریست و حامی تروریسم هستند و حتی اعلام کرد که روسیه به زودی پاسخ عاملان انفجارهای ولگوگراد را خواهد داد.
 
پوتین در واکنشی تهدیدآمیز با شبیه خواندن ترورها در روسیه با ترورهای عراق، سوریه و لبنان تأکید کرد که پاسخ مسکو نقشه خاورمیانه را تغییر خواهد داد. بسیاری از کارشناسان این تهدید را مستقیماً متوجه ریاض دانسته‌اند، به همین دلیل است که کارشناسان و صاحبنظران روابط بین‌الملل از این انفجارها به ‌عنوان نقطه‌ عطفی در روابط دو طرف یاد می‌کنند.
 
نکته مهم در این میان آن است که تداوم تیرگی روابط مسکو و ریاض علاوه‌ بر تبعات قابل توجه برای روابط دوجانبه، در سطح منطقه‌ای نیز تأثیرات قابل توجهی به همراه خواهد داشت.
 
* نگاهی به تاریخ روابط
 
سابقه روابط دو طرف به دوران حیات اتحاد جماهیر شوروی باز می‌گردد، شوروی اولین کشوری بود که با حجاز (نام عربستان سعودی تا سال 1932) ارتباط کامل دیپلماتیک برقرار کرد، روابط دو طرف در سال 1926 آغاز شد، با این ‌حال روابط آنها پس از اینکه عربستان سعودی در سال 1938 سفارت خود در مسکو را تعطیل و از برقراری مجدد روابط امتناع کرد به سردی گرایید.
 
روابط دیپلماتیک مسکو و ریاض تنها پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تأسیس دولت فدراتیو روسیه مجدداً احیا شد و با وجود نبود روابط، از سال 1946 تا 1990 سالانه حدود 20 مسلمان شوروی اجازه داشتند که برای انجام مناسک حج به عربستان بروند.
 
روابط دو طرف در دهه 1980 به ‌واسطه حمایت عربستان سعودی از مجاهدینی که در افغانستان علیه سربازان شوروی می‌جنگیدند و نیز به‌ واسطه روابط نزدیک ریاض با ایالات متحده آمریکا در دنیای دو قطبی آن روزها سرد و تیره بود.
 
پس از فروپاشی شوروی و شکل‌گیری دولت جدید روسیه و به ‌ویژه پس از روی کار آمدن ولادیمیر پوتین روابط با ریاض تا حدودی بهبود یافت. پوتین در فوریه 2007 به همراه یک هیئت عالیرتبه در ریاض با ملک عبدا... دیدار کرد.
 
این اولین دیدار یک رهبر روس از عربستان بود، این دیدار فرصتی را در اختیار روسیه قرار داد تا روابطش با ریاض را در حوزه‌های مختلف از جمله مسائل امنیت منطقه‌ای، انرژی، تجارت و حمل ‌و نقل بهبود بخشد.
 
پس از جنگ روسیه با گرجستان در سال 2008 و اعلام استقلال دو منطقه آبخازیا و اوستیای جنوبی از سوی مسکو که با جنجال‌ها و مخالفت‌های زیادی در سطح بین‌المللی همراه بود، عربستان سعودی اعلام کرد که موضع روسیه در مورد استقلال این دو منطقه را درک می‌کند.
 
این موضوع مورد استقبال و خوشایند مقامات کرملین قرار گرفت، با این‌حال ریاض پس از اعلام این موضع از به رسمیت شناختن این دو منطقه جدایی‌طلب گرجستان خودداری کرد.
 
*ریشه‌یابی دلایل تنش‌های اخیر در روابط دو کشور
 
عوامل مختلفی در تیرگی روابط روسیه و عربستان به ‌ویژه در ماه‌های اخیر نقش داشته‌اند.
 
نخست، حمایت قوی روسیه از دولت بشار اسد و مخالفت مسکو با سیاست‌ها و اقدامات بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مخالف دولت سوریه ـ که عربستان از مهمترین آنهاست ـ ناخرسندی شدید ریاض از سیاست‌های خاورمیانه‌ای جدید مسکو را به‌دنبال داشته است.
 
بسیاری از طرح‌ها و توطئه‌های عربستان سعودی برای ساقط کردن دولت بشار اسد به‌ واسطه حمایت مؤثر مسکو از این دولت نقش بر آب شده است.
 
روسیه برای دفاع از دولت بشار اسد دلایل خاص خود را دارد، از جمله اینکه حفظ دولت بشار اسد را تضمینی بر شکست زیاده‌خواهی‌های غرب در خاورمیانه و تلاش آمریکا و متحدانش برای تغییر ژئوپلیتیک این منطقه می‌داند، ازسوی دیگر حضور روسیه در بندر طرطوس سوریه متضمن حفظ نفوذ مدیترانه‌ای مسکو است که الزام اجتناب‌ناپذیری را برای روس‌ها در زمینه حمایت از دولت اسد ایجاد می‌کند، بقای دولت سوریه همچنین روند تقویت موقعیت مسکو در منطقه استراتژیک خاورمیانه را بهبود می‌بخشد و از سوی دیگر تغییر نظام سیاسی سوریه و روی کار آمدن جریان‌های سلفی و تکفیری در این کشور می‌تواند محرکی برای تقویت تکفیری‌ها در مناطق جنوبی روسیه باشد که خود تهدیدی فوری متوجه امنیت مسکو می‌کند.
 
روسیه بر اساس چنین دلایل متقنی حمایت سرسختانه‌ای از دولت بشار اسد به‌ عمل می‌آورد، حال آنکه طی سه سال اخیر عربستان سعودی در جهت روی کار آوردن جریان‌های سیاسی نزدیک به خود در سوریه هزینه‌های گزاف اما بی‌نتیجه‌ای را برای تغییر رژیم در این کشور متحمل شده است، ریاض سیاست‌های مسکو را ازجمله عوامل ناکامی خود در سوریه می‌داند و این امر از دلایل تیره شدن روابط آن با مسکو است.
 
از سوی دیگر روسیه قائل به وجود ارتباط سازمان یافته میان عربستان سعودی با جریان‌های تندرو در منطقه قفقاز شمالی است، به همین دلیل مقامات کرملین بدگمانی شدیدی نسبت به دخالت ریاض در انفجارهای تروریستی اخیر در شهر ولگوگراد دارند.
 
روسیه افزایش تحرکات سلفی‌ها در این منطقه را بی‌ارتباط با رشد فعالیت‌های تروریستی آنها در کشورهایی چون لبنان، عراق و سوریه نمی‌داند و اساساً آن را پروژه‌ای تحت مدیریت عربستان قلمداد می‌کند، به همین دلیل بلافاصله پس از وقوع انفجارهای ولگوگراد انگشت اتهام روس‌ها متوجه ریاض شد و همین مسئله نقش مؤثری در تیرگی فزاینده روابط دو طرف داشت.
 
سرد شدن روابط عربستان و روسیه همچنین از یک علت دیرپاتر نیز نشأت می‌گیرد و آن نزدیکی روابط مسکو و تهران است، عربستان سعودی، ایران را رقیب منطقه‌ای خود می‌داند و به همین دلیل تلاش می‌کند تا از همه ابزارها برای تضعیف موقعیت تهران در منطقه بهره‌برداری کند.
 
به‌ ویژه در سال‌های اخیر افزایش نفوذ و بهبود موقعیت ایران و به‌ طور کلی جریان مقاومت در منطقه موجبات افزایش تلاش‌های ریاض برای مقابله با ایران را در پی داشته است، به همین دلیل این کشور در سال‌های اخیر یک محور مهم در مجموعه تلاش‌های ضد ایرانی در منطقه بوده و نقش مؤثری در پروژه‌هایی چون «ایران‌هراسی» و «شیعه‌هراسی» ایفا کرده است.
 
در همین راستا عربستان سعودی از روند تشدید تحریم‌های اقتصادی و فشارهای سیاسی بر ضد ایران طی سال‌های اخیر به ‌طور نهان و آشکار حمایت کرده است، در مقابل، این کشور نارضایتی فزاینده‌ای از روابط نزدیک روسیه با ایران داشته است و این روابط را از حیث تقویت موقعیت مهمترین رقیب منطقه‌ای خود برخلاف منافعش تفسیر می‌کند، ضمن آنکه همسویی فزاینده مسکو با مواضع تهران در خصوص بحران سوریه و قرار گرفتن آنها در جبهه‌ای واحد در برابر محور غربی ـ عربی نیز بر سطح نارضایتی ریاض افزوده است و این مسئله نیز از دیگر عوامل تخریب روابط عربستان سعودی با روسیه به حساب می‌آید.
 
* چشم‌انداز آتی
 
روابط روسیه و عربستان در یکی از بدترین دوره‌های خود از زمان فروپاشی شوروی به سر می‌برد و به نظر می‌رسد بیشتر عوامل و مؤلفه‌هایی که موجبات بروز سردی در روابط دو طرف را فراهم کرده‌‌اند کماکان در آینده نیز نقش مؤثر خود را در واگرایی روابط آنها ادامه خواهند داد و موضوع سوریه کماکان به‌ عنوان مهمترین موضوع منطقه‌ای مورد اختلاف دو طرف باقی خواهد ماند.
 
پایداری مسکو بر سیاست‌های خود در قبال سوریه، به ‌ویژه حمایت آن از بشار اسد، سعودی‌ها را کماکان از مقامات کرملین ناخرسند باقی خواهد گذارد، همچنان‌که در اجلاس ژنو 2 نیز شاهد بودیم مواضع مسکو در قبال این بحران در نقطه مقابل سیاست‌های ریاض قرار دارد و روند امور به‌گونه‌ای نیست که چشم‌اندازی برای نزدیکی مواضع آنها در این خصوص قابل ترسیم و تصویر باشد.
 
از سوی دیگر، حساسیت بالای روسیه نسبت به مقوله امنیت در منطقه قفقاز شمالی سبب خواهد شد که هرگونه تحرک مستقیم یا غیرمستقیم عربستان در این منطقه در حمایت از گروه‌های سلفی و تکفیری و تکرار احتمالی حوادث تروریستی با واکنش جدی مسکو و تجدیدنظر در سطح روابطش با ریاض مواجه شود.
 
روسیه پیام واضحی را به مقامات عربستان صادر کرده است، مبنی ‌بر اینکه چنین اقداماتی را تحمل نخواهد کرد. درحال حاضر مهمترین دغدغه مقامات کرملین موضوع برگزاری ایمن ‌بازی‌های زمستانی سوچی است که اتفاقاً ازسوی گروه‌های تندرو در منطقه مورد توجه قرار گرفته است.
 
با توجه به مواضع چند ماه پیش بندر بن سلطان در مورد کمک ریاض به برقراری امنیت این بازی‌ها در صورت تغییر مواضع مسکو در قبال سوریه، که از سوی صاحبنظران به معنای تهدید مستقیم عربستان و نقش این کشور در ناامنی‌های قفقاز تفسیر شد، می‌توان انتظار داشت که هرگونه ناامنی ناشی از تحرکات تروریستی در خلال این بازی‌ها به بروز تنش‌های جدید در روابط دو طرف منجر شود.
 
در چنین شرایطی می‌توان پیش‌بینی کرد که روسیه علاوه‌ بر تقویت مجموعه سیاست‌هایی که در تعارض با منافع ریاض در منطقه قرار دارند (نظیر تقویت حمایت‌ها از دولت بشار اسد و یا نزدیکی بیشتر به جمهوری اسلامی ایران) به اقدامات جدیدی نظیر استفاده از ظرفیت خود در شورای امنیت برای ضربه زدن به ریاض ازجمله محکوم کردن رفتارهای ضدحقوق بشری آن در داخل و به ‌ویژه در قبال شیعیان و نیز اعمال فشار برای تغییر سیاست‌های تروریسم‌گرایانه آن روی آورد.
 
افزایش تنش‌ها در روابط دو طرف حتی می‌تواند تا مرحله تهدید نظامی ریاض از سوی مسکو ادامه یابد و این تهدید ممکن است به برخی تحرکات نظامی روسیه از جمله اقدام به تقویت حضور نظامی این کشور در اطراف عربستان سعودی و در مناطقی چون خلیج عدن، دریای سرخ و ... منجر شود.
 
در نهایت روسیه به‌ عنوان یک بازیگر مهم در بازارهای جهانی انرژی ممکن است از نفوذ و توان خود جهت ایجاد محدودیت برای عربستان در بازارهای جهانی نفت استفاده کند و مجموعه این ملاحظات از سردی و تیرگی بیشتر روابط روسیه با عربستان سعودی در آینده نزدیک حکایت دارد.
 
انتهای پیام/