به گزارش خبرنگار دانشگاه باشگاه خبرنگاران، "مهدی منتظری" کارشناس مباحث فقه و حقوق اسلامی در یادداشتی به آسیب‌شناسی سبک زندگی غربی و تبیین ضرورت سبک زندگی اسلامی- ایرانی پرداخته است.
 
سبک زندگی، از مباحث جذاب، کاربردی و نتیجه‌­بخش در میان مردم جهان است. دانشگاه­‌ها، رسانه­‌ها، اهل فکر و اندیشه تاکنون مطالب بسیاری در این موضوع نوشته و گفته­‌اند. مباحثی از قبیل بررسی چیستی و چرایی سبک زندگی، بررسی سبک­‌های زندگی غربی و اسلامی، الگویابی صحیح در روش­‌های زندگی، از این قبیل مباحث هستند. در این نوشتار، به اختصار به برخی مسائل کلیدی مبحث سبک زندگی می‌­پردازیم.
 
سبک زندگی به معنای شیوه و روش زندگی کردن یک انسان، گروه یا جامعه است. سبک‌های زندگی مجموعه‌ای از شیوه‌های رفتار، حالت‌ها و سلیقه‌های مبتنی بر طرز تلقی‌ها و ارزش‌ها در هر زمینه­‌ای است.

سبک زندگی در سطح اجتماعی، در بیشتر مواقع با جمع شدن مجموعه عناصر سبک زندگی در یک‌جا شکل می­‌گیرد و به این ترتیب افراد یک جامعه در یک سبک زندگی مشترک می‌شوند.

"سبکی شدن" زندگی با شکل­‌گیری فرهنگ مردم رابطه نزدیکی دارد؛ به همین دلیل می‌توان شناخت لازم از افراد جامعه را از سبک زندگی افراد آن جامعه به‌دست آورد. مفهوم سبک زندگی در غرب یکی از مفاهیم علوم اجتماعی، علم جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی است. سبک زندگی در رشته مطالعات فرهنگی نیز به مجموعه رفتارها، مدل­‌ها و الگوهای کنش فردی اطلاق می­‌شود که معطوف به ابعاد هنجاری، رفتاری و معنایی زندگی اجتماعی او باشد.
 
نخستین سبک­‌های زندگی در دنیا، پس از شکل­‌گیری جوامع اولیه بشری و معنا پیداکردن مفهوم زیستن در میان بشر و در پیش گرفتن رویه­‌ها و شیوه­‌های زندگی توسط آنان، شکل گرفته وموفق‌‌ترین و رضایت­‌بخش­‌ترین سبک­‌های زندگی جوامع نخستین، سبک‌­های مبتنی بر دین، فرهنگ، ادب، تفکر و تعقل بوده است.

مشاهده سبک­‌های موفق و رضایت­‌بخش زندگی در جوامع الهی با رهبری پیامبران و مشاهده سبک­‌های زندگی جوامعی با رهبری حکما و فلاسفه، در شرق و غرب دنیا مؤید این ادعا است. در قرن اخیر اصطلاح سبک زندگی (life style)، در غرب نخستین بار توسط "آلفرد آدلر" روان‌شناس اتریشی استفاده شده است.
 
با اندک مطالعه­‌ای درمی­‌یابیم که بیش از هزار سال است که سبک زندگی در جوامع اسلامی، مبتنی بر آموزه‌­های اصیل دین اسلام و فرهنگ‌­های بومی مناطق مختلف شکل گرفته است که متأسفانه گاهی جوامع اسلامی در عمل از آن سبک­‌ها فاصله گرفته­‌اند؛ برخی عوامل مانند عدم التزام عملی به "دستورات سبکی اسلام"، تقلید از غرب، تهاجم فرهنگی، افراط در مدرنسیم، کم‌سوادی توده مردم و تفسیر غلط از دین، موجب درهم ریختگی سبک زندگی عملی در جوامع اسلامی، در طول تاریخ شده است.

قرآن و سنت (رفتار و گفتار و تأییدهای پیامبر(ص) و اهل بیت او به عنوان کامل‌­ترین انسان­‌های الهی و مصون از خطا و اشتباه) همواره به مثابه دو منبع مولّد در سبک و روش زندگی اسلامی همراه مسلمانان بوده است. تاریخ گواهی می­‌دهد که پیامبر(ص) و اهل بیت همواره سعی بر آموزش بهتر زیستن، الهی زیستن و سالم زیستن داشته­‌اند.

تاریخ گویای این سخن است که مردمان صدر اسلام مستقیماً از پیامبر(ص) و اهل بیت ایشان سبک زندگی می­‌آموختند و آن را با فرهنگ عرفی و بومی خود می­‌آمیختند و به این ترتیب سبک زندگی اسلامی روز به روز شکل کامل­‌تری به خود می­‌گرفت. پس از آن دوره، انتقال فرهنگ از نسلی به نسل دیگر ایجاد شد.

در طی قرون بعد کتاب­‌هایی نیز با موضوع سبک‌شناسی زندگی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) به رشته تحریر در­ آمد. این کتاب­‌ها با عنوان "سیره پیامبر(ص)" و سیره اهل بیت نوشته می­‌شد. استاد شهید مطهری معقتد است که برخی از کتاب­‌های سیره مثل کتاب­‌های تاریخ، گزارش‌نویسی ساده‌­ای از رفتارها و گفتارهای پیامبر درباره زندگی ارائه داده‌­اند (و بیشتر سیر‌نویسی بوده‌­اند تا سیره‌نویسی) در حالی که انتظار می­‌رفت به جای آن سیره‌نویسی انجام گیرد؛ چراکه سیره‌نویسی روشی است که در کنار نقل­ گزاره‌­های تاریخی از رفتار و گفتار پیامبر(ص) و اهل بیت ایشان، مدل، روش و سبک زندگی ایشان را نیز به مخاطب ارائه می­‌کند.

پس از این تحول فکری در سیره‌نویسی، در سال­‌های اخیر شاهد انتشار کتاب­‌هایی هستیم که سبک زندگی پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) را در قالب اصولی مشخص و تبیین شده ارائه می­‌دهند. از این دست کتاب­‌ها می­‌توان به "سیری در سیره نبوی"، "سیری در سیره ائمه اطهار" (اثر شهید مرتضی مطهری)، "سیره نبوی" فردی" اجتماعی، سیاسی، مدیریتی، خانوادگی(اثر استاد دلشاد تهرانی)، "الصحیح من سیره‌النبی‌الأعظم"، "سیره حضرت علی(ع)"، "سیره حضرت زهرا(س)" و "سیره امام رضا(ع)" (اثر آیت الله سیدجعفر مرتضی عاملی) اشاره نمود که مطالعه آن بر هر مسلمان صاحب سبکی لازم و ضروری است.
 
در قرن اخیر در پی توسعه فردگرایی، دین­‌گریزی و انسان­‌محوری در غرب، مردم غرب بر این باور شدند که باید سبک زندگی‌شان را هر چه آزادانه­‌تر انتخاب کنند. اما با این حال سبک زندگی در غرب در میان جوانان، خانواده‌­ها و سایر نهادهای اجتماعی رضایت­‌بخش نیست. رشد فزاینده ناهنجاری­‌های اجتماعی در غرب، توسعه روزافزون دین­‌گریزی، بی­‌اخلاقی و هنجارشکنی، حکایت از شکست تئوری سبک زندگی غربی مبتنی بر انسان­‌محوری دارد.

امروزه حتی اندیشمندان غربی نیز از این شیوه جدید زندگی غربی دفاع نمی­‌کنند؛ چون آراستگی به فضایل انسانی و زندگی مبتنی بر عقلانیت و اصول در نظر همگان شرط کمال است.

به نظر می‌رسد شیوه زندگی در غرب در سایه قدرت تکنیک و مبتنی بر آموزه­‌های مکتب لذت­‌گرایی پدید آمده و پس از آن، کورکورانه مورد پیروی سراسر دنیا قرار گرفته است؛ به این بهانه که لذت بردن و زندگی مبتنی بر آن، شیرین و راحتی‌بخش است، هرچند ارزش‌­های انسانی، اخلاقی و الهی در این میان کم‌رنگ و حتی محو شود!! البته نمی­‌توان برخی محاسن اجزای سبک زندگی غربی را انکار نمود (مانند "نظم" و "دقت" در زندگی) اما در مجموع سبک زندگی غربی آسیب­‌های بسیاری دارد که از آن جمله می­‌توان به فردانگاری (که زندگی انسان در آن در ذیل پول تعریف می‌شود)، خانواده‌گریزی و یا خانواده ستیزی، مصرف‌گرایی شدید، حضور شتاب‌زده‌ و مضطربانه در جامعه (که پناه بردن به سبک‌های غذایی جدید مانند فست‌فود یکی از آثار این شتاب‌زدگی است)، ‌تنوع‌طلبی شدید در انتخاب انواع علاقه­‌مندی­ها و غیره اشاره نمود.
 
شیوه و روش زندگی کردن یک انسان مسلمان یا باید مبتنی بر نظر شخصی وی باشد و یا باید برگرفته از آموزه­های دین اسلام باشد. دین اسلام با وضع پنج نوع حکم الهی (واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح) در تمامی موضوعات زندگی بشر در حوزه فرد، جامعه و غیره، به نوعی "راهبرد سبک‌سازی" به شهروندان جامعه اسلامی ارائه داده است.

قرآن و سنت و احادیث و در پی آن آرای فقهای اسلامی، بهترین سبک زندگی را با هدف سعادت‌مندی بشر معرفی کرده‌­اند. می­‌دانیم که رسیدن به کمال و نزدیکی به خداوند متعال برای انسان، هدف عالی آفرینش بوده است.

رعایت دستورات اسلام در متن زندگی و انتخاب روش زندگی اسلامی ضامن سعادت زندگی کوتاه‌مدت دنیا و تضمین‌کننده سعادت زندگی جاودانه پس از مرگ است. دین اسلام به عنوان کامل‌ترین دین الهی در زمین، دربرگیرنده کامل‌ترین دستورات برای زندگی بشر است. بی‌شک پیروی از این دستورات با تکیه بر باوری عمیق به خدای متعال و ایمان به پیامبر او زمینه‌ساز عمل به این دستورات خواهدبود.

زمانی که "دستورات سبک­‌ساز دین" از باور به عرصه عمل انتقال می­‌یابد، "زندگی خداپسندانه" شکل می‌­گیرد؛ این نوع زندگی همان زندگی قرآنی و پیامبرگونه است و ارتباط معناداری میان اجزای این نوع زندگی وجود دارد.

آرامش ناشی از زندگی خدامحور، نظم و انضباط، تعهد و وجدان کاری، تفریحات سالم، سلایق و علایق انگیزه‌بخش و در نهایت افزایش سطح رضایت­‌مندی از زندگی و ایجاد روحیه شکرگذاری از خدا و بندگان و تقویت روحیه صبر، همه و همه نمونه­‌هایی از نتایج سبک زندگی اسلامی است.

در یک کلام زندگی آرام، رضایت­‌بخش و سالم در دنیا و سعادت‌مندی پس از مرگ، از نتایج و ثمرات سبک زندگی اسلامی است و راز اثربخشی سبک زندگی اسلامی نیز در پاسخ‌­دهی حداکثری به نیازهای جسمی و روحی بشر می­‌باشد.
 
تاریخ شهادت می­‌دهد که هویت ایرانی با ورود اسلام به این سرزمین از میان نرفت. ایرانیان با ترک عقاید شرک­‌آلود خود، خدا را در متن زندگی وارد کردند و بنده او شدند. هویت و فرهنگ اصیل ایرانی در سایه دین اسلام و مذهب تشیع ایجاب می­‌کند تا مردم ایران همواره ضمن پای‌بندی به دین و مذهب خویش، هویت ملی و سرزمینی خود را در زندگی حفظ کنند. از جزئی‌­ترین امور گرفته تا امور مهمی که مغایرتی با عقل و شرع ندارد.

برخی مظاهر سبک زندگی ایرانی پسندیده و برخی ناپسندند. سبک­‌های پوششی ملی، تعاملات اجتماعی مانند رفت و آمدهای گرم و صمیمی فامیلی، دعوت به ضیافت‌­ها، سفرکردن و غیره نمونه­‌هایی از آداب پسندیده ایرانی است.

از طرفی نباید بر سنت­‌ها و مظاهر غلط پای فشرد و اسیر آن‌ها شد و از طرفی نیز ایرانیان مسلمان نمی­‌توانند و نباید به سبک زندگی عرب­‌ها زندگی کنند. این تصور که سبک زندگی اسلامی همان سبک زندگی کشورهای عربی است تصوری نادرست است. سنت‌­های زندگی پیامبر(ص) مبتنی بر انسانیت و خدامحوری است. حتی در سبک برگزاری مراسم عزاداری مذهبی نیز، سبک بومی و محلی هر منطقه توسط علمای دینی توصیه شده است. نتیجه اینکه بهترین سبک زندگی در ایران سبک زندگی اسلامی- ایرانی است زیرا تنها چنین سبکی است که ضامن معنویت، انسانیت و هویت ملی، قومی و محلی ماست.

انتهای پیام/