به گزارش حوزه پارلمان باشگاه خبرنگاران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در تحلیل سیاسی هفته، شکست راهبردهای امنیتی ترکیه در سوریه و ضرورت ترمیم روابط تهران ـ آنکارا را مورد بررسی قرار داد.

مقدمه

سفر جمیل چیچک، رئیس پارلمان ملی ترکیه به کشورمان طی هفته گذشته و دیدار وی با مقامات بلندپایه ایرانی (دکتر روحانی، دکتر لاریجانی و حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی) و همچنین ملاقات عبدا... گل، رئیس‌جمهور ترکیه با دکتر حسن روحانی (رئیس‌جمهوری ایران)، در حاشیه نشست سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، نشان از آغاز فصل جدیدی در روابط دوجانبه تهران ـ آنکارا دارد. فصل نوینی که با لحن نرم مقامات ترک به‌دنبال ترمیم زخم¬های بجا مانده از اختلاف‌نظر اساسی در بحران سوریه است. بحران سوریه از همان روزهای نخستین خویش، تنها عرصه کشمکش و منازعه داخلی سوریه نبوده، بلکه میدانی برای منافع و مطامع کشورهای مختلف نیز به‌شمار رفته است. بحران مذکور به‌علت برخورداری از پیچیدگی‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی، در مرکز توجهات جهانی بوده است. در این میان، روابط روبه رشد جمهوری اسلامی ایران و ترکیه نیز تحت‌الشعاع سیاست‌های مغرضانه حزب عدالت و توسعه در سوریه قرار گرفت و تضعیف شد.
 
بحران سوریه و سردی روابط تهران ـ آنکارا

هر دو کشور ایران و ترکیه طی دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد و نخست‌وزیری رجب طیب اردوغان، عزم جدی در گسترش همکاری‌های اقتصادی و امنیتی داشتند و تلاش¬های دو دولت مذکور در این مسیر، تا حدود زیادی مثمرثمر بودند، به‌طوری که حجم مبادلات تجاری مشترک به 11 میلیارد دلار رسید، همکاری‌های امنیتی حول محور امنیت مرزی و مبارزه با گروهک‌های تروریستی ارتقای چشمگیری یافت و ترکیه در شورای امنیت سازمان ملل از حق مسلم ایران بر استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای صحه گذاشت. اما این روند مثبت، با شروع انقلاب‌های عربی منطقه، تحت‌الشعاع رقابت مدل حکمرانی ایران و ترکیه قرار گرفت. هر دو کشور سعی کردند تا از این تحولات در جهت منافع خویش بهره‌برداری کنند. با رسیدن موج تغییرات سیاسی جهان عرب به سوریه، اختلاف‌نظرهای موجود میان تهران و آنکارا آشکارتر شد. درواقع، سیاست خارجی ترکیه نسبت به بحران سوریه، در مغایرت کامل با اهداف و منافع جمهوری اسلامی ایران در این کشور و کل منطقه خاورمیانه بود و طبیعتاً سردی روابط دوجانبه را دربر داشت.
 
شکست راهبردهای امنیتی ترکیه در قبال بحران سوریه

دولت اسلامگرای ترکیه، مواضع مختلف و گاهی متناقض را در قبال بحران سوریه اتخاذ کرد. این کشور، ابتدا سعی کرد از طریق دیپلماسی، بشار اسد را تشویق به اصلاحات سیاسی نماید و با هرگونه مداخله خارجی در این کشور همسایه مخالفت ورزید. اما پس از مدت کوتاهی، آنکارا موضع خویش در سوریه را تغییر اساسی داد و به‌شدت مخالف رژیم اسد و حامی گروه‌های تروریستی شد، به‌طوری که تهدید به مداخله نظامی در شمال سوریه کرد و همچنین خواستار احداث منطقه پرواز ممنوع در مناطق مرزی خویش با سوریه و وضع تحریم‌های بین‌المللی شد. سپس در سال 2012، در پاسخ به اصابت چند موشک سوری به مناطق مجاور ترکیه، دولت ترکیه تهدید به بهره‌گیری از ماده (5) اساسنامه ناتو کرد. نهایتأ ترکیه، به بهانه استفاده از سلاح شیمیایی، ایالات متحده را ترغیب به مداخله نظامی یکجانبه در سوریه کرد.

واکنش‌ها و عکس‌العمل‌های ترکیه در قبال بحران سوریه را می‌توان به راهبردهای گوناگونی دسته‌بندی کرد. هریک از این راهبردها وجوه خاصی از سیاست خارجی ترکیه را به نمایش می‌گذارند. با این حال، وجه مشترک همه‌ این مواضع و استراتژی‌ها، وجود شکاف میان توانایی‌ها و تمایلات ترکیه در منطقه است.

نتیجه سیاست خارجی ترکیه در برابر بحران سوریه را می‌توان «پذیرش واقعیت» دانست که آنکارا را مجبور به تجدیدنظر در سیاست‌های مداخله‌جویانه خویش کرد. ترکیه‌ای که تا یک قدمی جنگ با نظام بشار اسد پیش رفته بود، مجبور به عقب‌نشینی شد، مناسبات خود با گروه‌های کردی عراق را گسترش داد و فرآیند بحث‌برانگیز مذاکره با زندان ایمرالی را کلید زد؛ به‌طوری که تعجب همگان را برانگیخت. درواقع، پتانسیل و قدرت ترکیه برای مدیریت چنین بحران چندبُعدی‌ کافی نبود. ابزارها و راهبرد‌های گوناگونی که ازسوی آنکارا طی بحران مذکور به‌کار گرفته شد، مغایر با سنت میانجیگری این کشور در منازعات قبلی منطقه‌ای بود. به‌عبارت روشن‌تر، بحران پیچیده و چندبُعدی سوریه نیازمند یک میانجیگر فعال و بی‌طرف بود؛ امری که دولت ترکیه به‌واسطه‌ تعلقات فرقه‌ای خویش، قادر به ایفای آن نشد.

بنابراین، همه راهبردهای امنیتی ترکیه در قبال بحران سوریه به شکست انجامیدند. این امر موجب شد تا دولتمردان ترک، بیش از پیش به نقش و جایگاه جمهوری اسلامی ایران در سوریه و سایر تحولات منطقه¬ای پی ببرند و از فرصت به‌وجود آمده ناشی از تغییر دولت در ایران، در جهت بهبود و ترمیم روابط لطمه¬خورده بهره گیرند. در این راستا، عبدا... گل که مواضع وی در مورد سوریه و رژیم بشار اسد، ملایم‌تر از رفیق و هم‌حزبی قدیمیش، اردوغان می‌باشد، در هفته گذشته سعی کرد با اشاره بر نقش غیرقابل انکار جمهوری اسلامی ایران در حل‌و‌فصل مسالمت‌آمیز بحران سوریه، نظر مساعد مقامات ایرانی را برای از سرگیری رایزنی¬های دیپلماتیک و همکاری¬های امنیتی جلب کند.
 
نتیجه‌گیری

با توجه به سفر جمیل چیچک رئیس پارلمان ملی ترکیه به کشورمان و با اهمیت یافتن دیپلماسی پارلمانی در میان کشورهای اثرگذار همسایه، گسترش تبادلات پارلمانی و بهبود فضای سیاست خارجی کشور می‌تواند تأثیر مثبتی در ایجاد امنیت و ثبات منطقه‌ای با محوریت جمهوری اسلامی ایران ایجاد کند. در همین راستا عوامل مختلفی دولت ترکیه را متوجه ضرورت ترمیم‌سازی روابط دوجانبه‌اش با جمهوری اسلامی ایران نموده است که از مهمترین آنها می‌توان به ناکامی ترکیه در اقناع آمریکا و هم¬پیمانش به مداخله نظامی در سوریه، تضعیف مدل دمکراسی ترکیه در اذهان عمومی مردم منطقه، ناشی از اعتراضات اجتماعی میدان تاکسیم و در نقطه مقابل، بهبود تصویر و اوضاع داخلی و خارجی ایران در پرتو انتخابات 24 خردادماه 1392، اشاره کرد.

بی‌طرفی ایران در جریان اعتراضات داخلی پارک گزی نیز مزید بر علت گردید تا ترک¬ها متوجه حسن ‌نیت تهران در حفظ و ارتقای همکاری¬های امنیتی شوند. برخلاف متحدین غربی و اروپایی آنکارا، جمهوری اسلامی ایران با خویشتن‌داری معقولانه خویش در قبال این حوادث، هم به نوعی پاسخ بی‌طرفی آنکارا در جریان اعتراضات انتخابات خرداد 1388 را داد و هم ثابت کرد که حتی در شرایط سردی روابط، تهران به استقلال سیاسی ملت¬ها احترام گذاشته و مدافع جدی اصل عدم مداخله در امور داخلی کشورهاست.

دولت ترکیه با پذیرش استقرار سامانه موشکی پاتریوت در این کشور و ایفای نقش بازیگر نیابتی در بحران سوریه، قصد داشت تا نظر مساعد سردمداران کاخ سفید را برای قرارگیری در مرکز سیاست‌ها و راهبردهای امنیتی واشنگتن در منطقه جلب کند. لکن به‌رغم اشتراک منافع کلی میان دو کشور، اختلاف‌نظر¬های عمیقی میان آمریکا و ترکیه در برخی از موضوعات و مسائل منطقه¬ای به چشم می‌خورد. دمکرات‌های معتدل، مواضع تند آنکارا در بحران سوریه را منشعب از گرایشات فرقه¬ای و اخوانی حزب عدالت و توسعه می‌دانند و بجای آنکارا ترجیح می‌دهند در تحولات جهان عرب روی نفوذ سیاسی و اقتصادی عربستان سعودی حساب باز کنند.

به‌عبارت دیگر، در نظر آمریکایی‌ها، عربستان گزینه مطلوب¬تری جهت دمیدن بر شعله‌های نفاق میان شیعه و سنی است. ایالات متحده با اتخاذ چنین سیاستی درصدد است تا بدون پرداخت هزینه¬های قابل توجه، به اهداف بلندمدت خویش در منطقه که همانا حفظ امنیت و موجودیت رژیم صهیونیستی و مهار قدرت جمهوری اسلامی ایران می‌باشد، دست ‌یابد.

 به‌نظر می‌رسد که اکنون زمان آن فرا رسیده است که با بهره‌گیری از دیپلماسی فعال دولت یازدهم، بار دیگر اهداف و نیات واقعی آمریکا در منطقه را به دوستان ترک، گوشزد کرد که از اهم آنان، افزایش سوء‌ظن‌ها میان ایران و ترکیه در راستای تفرقه‌اندازی میان کشورهای بزرگ اسلامی است. استقرار سامانه موشکی ناتو در خاک ترکیه نیز در همین راستا قابل ارزیابی می‌باشد؛ چراکه هدف از استقرار این سامانه، حفاظت از مردم و سرزمین ترکیه نیست، بلکه جهت دفاع از رژیم صهیونیستی و پایگاه¬های آمریکا در منطقه نصب شده است.

انتهای پیام/