بازار، موتور محرکه انقلابی که اقتصادی نبود
بازاریان انقلابی نه‌تنها تامین‌کننده بخشی از هزینه‌های نیروهای مبارز انقلابی و حامی خانواده انقلابیون دربند بودند، بلکه خود با مشارکت در کنش‌های مبارزاتی، عملا از ابزار تعطیلی بازار برای از پای‌درآوردن غول بروکراسی دولت پهلوی و ناکارآمدسازی توان اقتصادی رژیم بهره بردند.
به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، نقش مهم بازاریان در انقلاب اسلامی نکته جدیدی نیست که نیاز به تکرار داشته باشد. چه مورخانی که از زاویه تحلیل طبقاتی به تاریخ‌نگاری انقلاب پرداخته‌اند، چه آنها که انقلاب اسلامی را انقلابی دینی و نه طبقاتی می‌دانند، همه و همه در این نکته اشتراک نظر دارند که بازاریان یکی از موتورهای محرکه انقلاب اسلامی بوده‌اند.
بازاریان انقلابی نه‌تنها تامین‌کننده بخشی از هزینه‌های نیروهای مبارز انقلابی و حامی خانواده انقلابیون دربند بودند، بلکه خود با مشارکت در کنش‌های مبارزاتی، عملا از ابزار تعطیلی بازار برای از پای‌درآوردن غول بروکراسی دولت پهلوی و ناکارآمدسازی توان اقتصادی رژیم بهره بردند.
بازار تهران نه‌تنها با تعطیلی نمادین، همراهی خود را با انقلاب به نمایش می‌گذاشت، بلکه انتشاراتی‌های قرار گرفته در قلب این بازار با چاپ اعلامیه‌های امام‌خمینی(ره) که با مشارکت وسیع دانشگاهیان انقلابی صورت می‌گرفت، عملا نقش مهمی در آگاهی‌بخشی به جامعه ایفا می‌کرد. بسیاری از چهره‌های برجسته انقلاب عملا از دل بازار سر بیرون آوردند و طی سه دهه گذشته توانستند نقشی پررنگ در سپهر سیاسی کشور ایفا کنند.
مساجد سیدعزیزالله، شیخ‌علی، امین‌الدوله، شاه (امام)، ارک و آذربایجانی‌ها در بازار تهران از جمله مکان‌هایی بودند که میان روحانیون و بازاریان انقلابی پیوند می‌داد. مسجد آذربایجانی‌ها در دوران انقلاب از پایگاه‌های مهم روشنگری مردم به شمار می‌آمد. حضور آذری‌زبانان باعث شده بود این مسجد بخصوص در ایام عزاداری محرم مملو از جمعیتی شود که چون زلزله‌ای ارکان سلطنت رژیم پهلوی را به لرزه می‌انداختند. پس از سخنرانی امام(ره) در عاشورای سال ۱۳۴۲ که به دستگیری ایشان منجر شد، انقلابیون آرام ننشستند و یک هفته پس از این قیام، عده‌ای از مبارزان در مسجد آذربایجانی‌ها اجتماع کرده و در اعتراض به دستگیری رهبر بزرگ‌شان شعار «یا مرگ یا خمینی» سر دادند.
مسجد سیدعزیزالله در نزدیکی بازار چهارسوق هم به دلیل نزدیکی‌اش به کاخ گلستان از دیرباز در مرکز فعالیتهای سیاسی مربوط به بازار قرار داشت. این فعالیتها از زمان کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ آغاز شده و در سال 42 وقتی علمای وقت همچون آیتالله خوانساری، بهبهانی و تنکابنی در اعتراض به برخورد با روحانیون فیضیه در این مسجد تحصن کردند، اوج گرفت. این حرکت باعث شد مساجد دیگر نیز وارد عمل شده و مبارزات مردمی افزایش یابد. از همین رو نیروهای رژیم پهلوی در خرداد ۱۳۴۲ این مسجد را تعطیل کردند.
به این ترتیب، اگرچه برخی مورخان و تحلیلگران با پررنگ کردن نگرش‌های مارکسیستی در تبیین انقلاب اسلامی تلاش دارند اعتراضات بازاریان به رژیم شاه را ناشی از ناخرسندی خرده بورژوازی ایرانی از سیاست‌های اقتصادی رژیم پهلوی بویژه پس از افزایش ناگهانی قیمت نفت در دهه 50 نشان دهند، اما با توجه به نقش مهم مساجد بازار در ساماندهی مبارزان انقلابی و پیوند ناگسستنی بازاریان با بیوت مراجع شیعه می‌توان دریافت دلیل اصلی اعتراضات بازاریان، نه منافع طبقاتی و نیازهای اقتصادی که وابستگی‌های ایدئولوژیک به انقلاب بود و به همین دلیل کنش‌های انقلابی بازار به جای آن‌که نزدیک به موضعگیری گروه‌های مارکسیستی باشد، معطوف به بیانیه‌های امام‌خمینی(ره) و روحانیون سرشناسی بود که با دغدغه دینی و در قالب بسیج توده‌ها در هیات‌های مذهبی پا به عرصه مبارزه با رژیم طاغوت نهاده بودند.
بازاریان انقلابی نه‌تنها تامین‌کننده بخشی از هزینه‌های نیروهای مبارز انقلابی و حامی خانواده انقلابیون دربند بودند، بلکه خود با مشارکت در کنش‌های مبارزاتی، عملا از ابزار تعطیلی بازار برای از پای‌درآوردن غول بروکراسی دولت پهلوی و ناکارآمدسازی توان اقتصادی رژیم بهره بردند.
بازار تهران نه‌تنها با تعطیلی نمادین، همراهی خود را با انقلاب به نمایش می‌گذاشت، بلکه انتشاراتی‌های قرار گرفته در قلب این بازار با چاپ اعلامیه‌های امام‌خمینی(ره) که با مشارکت وسیع دانشگاهیان انقلابی صورت می‌گرفت، عملا نقش مهمی در آگاهی‌بخشی به جامعه ایفا می‌کرد. بسیاری از چهره‌های برجسته انقلاب عملا از دل بازار سر بیرون آوردند و طی سه دهه گذشته توانستند نقشی پررنگ در سپهر سیاسی کشور ایفا کنند.
مساجد سیدعزیزالله، شیخ‌علی، امین‌الدوله، شاه (امام)، ارک و آذربایجانی‌ها در بازار تهران از جمله مکان‌هایی بودند که میان روحانیون و بازاریان انقلابی پیوند می‌داد. مسجد آذربایجانی‌ها در دوران انقلاب از پایگاه‌های مهم روشنگری مردم به شمار می‌آمد. حضور آذری‌زبانان باعث شده بود این مسجد بخصوص در ایام عزاداری محرم مملو از جمعیتی شود که چون زلزله‌ای ارکان سلطنت رژیم پهلوی را به لرزه می‌انداختند. پس از سخنرانی امام(ره) در عاشورای سال ۱۳۴۲ که به دستگیری ایشان منجر شد، انقلابیون آرام ننشستند و یک هفته پس از این قیام، عده‌ای از مبارزان در مسجد آذربایجانی‌ها اجتماع کرده و در اعتراض به دستگیری رهبر بزرگ‌شان شعار «یا مرگ یا خمینی» سر دادند.
مسجد سیدعزیزالله در نزدیکی بازار چهارسوق هم به دلیل نزدیکی‌اش به کاخ گلستان از دیرباز در مرکز فعالیتهای سیاسی مربوط به بازار قرار داشت. این فعالیتها از زمان کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ آغاز شده و در سال 42 وقتی علمای وقت همچون آیتالله خوانساری، بهبهانی و تنکابنی در اعتراض به برخورد با روحانیون فیضیه در این مسجد تحصن کردند، اوج گرفت. این حرکت باعث شد مساجد دیگر نیز وارد عمل شده و مبارزات مردمی افزایش یابد. از همین رو نیروهای رژیم پهلوی در خرداد ۱۳۴۲ این مسجد را تعطیل کردند.
به این ترتیب، اگرچه برخی مورخان و تحلیلگران با پررنگ کردن نگرش‌های مارکسیستی در تبیین انقلاب اسلامی تلاش دارند اعتراضات بازاریان به رژیم شاه را ناشی از ناخرسندی خرده بورژوازی ایرانی از سیاست‌های اقتصادی رژیم پهلوی بویژه پس از افزایش ناگهانی قیمت نفت در دهه 50 نشان دهند، اما با توجه به نقش مهم مساجد بازار در ساماندهی مبارزان انقلابی و پیوند ناگسستنی بازاریان با بیوت مراجع شیعه می‌توان دریافت دلیل اصلی اعتراضات بازاریان، نه منافع طبقاتی و نیازهای اقتصادی که وابستگی‌های ایدئولوژیک به انقلاب بود و به همین دلیل کنش‌های انقلابی بازار به جای آن‌که نزدیک به موضعگیری گروه‌های مارکسیستی باشد، معطوف به بیانیه‌های امام‌خمینی(ره) و روحانیون سرشناسی بود که با دغدغه دینی و در قالب بسیج توده‌ها در هیات‌های مذهبی پا به عرصه مبارزه با رژیم طاغوت نهاده بودند.
