دانشجویان انقلابی با همراهی نخبگان و روشنفکران مبارز، از یک‌سو بدنه اجتماعی احزاب سیاسی را شکل می‌دادند و از سوی دیگر، همراه با توده‌های انقلابی در میدان مبارزه برای عینیت یافتن ایده‌های خود تلاش می‌کردند.

این تلاش‌ها چنان گسترده بود که باعث شد در بحبوحه انقلاب، دانشگاه تهران عملا به کانون مبارزه تبدیل شود و حتی ارتش شاهنشاهی توان ایستادگی در برابر دانشجویان مبارز را نداشته باشد. کم نیستند کسانی که ریشه شکل‌گیری انقلاب و اوج‌گیری قیام بر ضد حکومت پهلوی را که پس از سال 42 به دلیل فضای بسته سیاسی کمی از تب و تاب افتاده بود به حمله ساواک به شب شعری روشنفکرانه در دانشگاه آریامهر (صنعتی شریف فعلی) نسبت می‌دهند. واقعه‌ای که در بیست و پنجم آبان 56 رخ داد و باعث شد موج اعتراضات چهلم به چهلم به مناسبت بزرگداشت مقام شهدا آغاز شود. یک سال بعد در سیزدهم آبان 57 دانشگاه تهران بار دیگر شاهد یک راهپیمایی گسترده بود؛ دانشگاهی که در خیابان‌های اطـــرافـــش کتاب‌های روشنگر اما ممنوعه (معروف به کتاب‌های جلد سفید) به فروش می‌رسید و نقش مهمی در آگاهی بخشی به جامعه داشت، در این روز شاهد حضور انبوه دانشجویان و دانش‌آموزانی بود که با وجود برقراری حکومت نظامی، علیه دولت آشتی ملی شریف‌امامی و شخص شاه شعار می‌دادند.

انجمن اسلامی معلمان نیز که در آبان 57 با حضور محمدعلی رجایی که تازه از زندان آزاد شده بود، تاسیس شد، نقش مهمی در سیاسی شدن فضای مدارس داشت. مدیران مدارس یا انقلابی شده بودند یا دیگر اقتدار سابق را نداشتند.

سیزدهم آبان ۵۷ ده‌ها دانش‌آموز دبیرستان‌های نزدیک دانشگاه تهران با تعطیل کردن کلاس‌های درس به سمت دانشگاه راهپیمایی و سر راه خود دبیرستان‌های دیگر را نیز تعطیل کردند. نزدیک دانشگاه، سربازان ارتش با شلیک تیر هوایی و گاز اشک‌آور به مقابله با دانش‌آموزان پرداختند و آنها را متفرق کردند. دانش‌آموزان هم شعارهای «مرگ بر شاه» و «معلم به پا خیز، محصلت کشته شد» سر دادند.

سربازان در پیاده‌روی مقابل دانشگاه تا اطراف پارک دانشجو مستقر بودند و دانشجویان و مردم در محوطه‌ دانشگاه، پشت میله‌های سبز، روبه‌روی سربازان شعار می‌دادند. در چنین فضایی برای اولین بار ناگهان یک سرباز که تحت تاثیر قرار گرفته بود، واحد تحت فرماندهی خود را رها کرد و به سوی مردم دوید، افسر فرمانده به سوی وی شلیک کرد و درگیری آغاز شد و ارتش مستقیم به سوی مردم تیراندازی کرد.

امام خمینی (ره) روز چهاردهم آبان طی پیامی به ملت ایران، واقعه دانشگاه را محکوم کرد و شاه را مسئول تمام خرابی‌ها و خیانت‌ها دانست. یک روز بعد محمدرضا پهلوی در پیامی اعلام کرد «صدای انقلاب شما را شنیدم»، اما این پیام برای مهار امواج خروشان انقلاب که دانشگاه نقش مهمی در فراگیرشدن آن داشت، خیلی دیر بود.

علاوه بر این، دانشجویان با حضور در جلسات سخنرانی روشنفکران مبارزی چون دکتر علی شریعتی در حسینیه ارشاد یا استقبال از سخنرانی‌های شهید مطهری در مساجد مشهور پایتخت عملا باعث شدند انقلاب اسلامی همزمان با خروش توده‌های انقلابی، بر تعمیق آگاهی‌های سیاسی نیز بکوشند.

سه دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دانشجویان همچنان نقشی کلیدی در مناسبات سیاسی کشور داشته و با حفظ روحیه انتقادی خود از آرمان‌های اولیه انقلاب که دستیابی به استقلال و آزادی بود، دفاع می‌کنند. برگزاری خطبه‌های نمازجمعه پایتخت در محل دانشگاه تهران نیز خود گواهی است بر پیوند ناگسستنی دانشجویان و توده‌ها و رهبران انقلاب اسلامی که خود مانع بزرگی پیش روی کسانی است که تلاش می‌کنند شائبه دوری دانشگاه از آرمان‌های دینی و انقلابی را در اذهان عمومی ایجاد کنند.

نامگذاری روز 16 آذر که روز اعتراض خونین دانشجویان به وابستگی رژیم شاه به واشنگتن بود به نام «روز دانشجو» نیز باعث شد جنبش دانشجویی همچنان مواضع خود علیه هرگونه وابستگی را حفظ کند و دانشجویان بر سر پیمان خود با همکلاسی‌های شهیدشان باشند.