به گزارش باشگاه خبرنگاران قم، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در نشست "ظرفیت های فقه اسلامی در تحقق تمدن اسلامی" با حضور جمعی از محققان حوزه علمیه قم، گفت: نسبت فقه و تمدن از دو زاویه "حضور خود فقه در ساحت تمدن" و "پشتیبانی فقه از علوم دیگر" قابل پی گیری ، بحث و تحلیل است.
وی با اشاره به این که فقه در قبال علوم دیگر صلاحیت موضع گیری دارد، ابراز داشت: این موضع گیری نباید نسبت به محتوای آن علوم باشد؛ زیرا چنین موضع گیری دخالت در گزاره های علم دیگر است، خصوصا اگر آن علم، کلام باشد که مبنا و پایه و تغذیه کننده فقه است و فقه مشروعیت و هویت خود را از آن باز می ستاند.
رییس دانشگاه مذاهب اسلامی افزود: بسیاری از اندیشه های فقه از سرچشمه کلام سیراب می گردد، در عین حال فقه می تواند نسبت به چگونگی حضور کلام در جامعه، موضع گیری کند، مثل آن که "ضرورت توسعه دادن و پژوهش در کلام" را بر مکلفان واجب شمارد.
موضع گیری فقه در قبال علوم دیگر
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به این که موضع گیری فقه در قبال علوم دیگر، در دو زمینه انجام می گیرد، گفت: این دو زمینه عبارت از پرداختن به علوم و بکارگیری نتایج آن ها می باشد.
حجت الاسلام والمسلمین مبلغی ادامه داد: فقه در زمینه پرداختن به علوم دو فعالیت را بر عهده دارد، یکی حکم به وجوب پرداختن به علم یا علومی خاص با هدف فعال شده حضور آن ها در جامعه است و این هنگامی است که ضرورت علومی برای جامعه و تمدن احراز گردد، و دیگر این که در خصوص برخی از زمینه های پژوهش در آن ها اظهار نظر می کند.
وی افزود: فقه نیز همانند اخلاق که امروزه در ارتباط با علوم و پژوهش در آنها به کار گرفته می شود به کار گرفته باید گرفته شود؛ البته روشن است این هنگامی است که یک علم و یا دامنه های آن علم، بشریت را تهدید کند و در غیر موارد مخاطره انگیز، فقه نباید دخالت کند.
رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس در ارتباط با دخالت فقه در بکارگیری نتایج علوم، گفت: این که از یک علم چگونه بهره گیری به عمل آید، فقه می تواند اظهار نظر کند. فقه با دخالت خود، از جامعه می خواهد که فرآورده های علوم را در زمینه های خدمت به معنویت و رفاه و پیشرفت بکار گیرند، و از قرار دادن آن ها در جهت فساد و یا گشودن مشکلاتی برای انسان ها اجتناب کنند.
مبلغی گفت: فقه می تواند نقشی مهم در اخلاقی کردن علوم و فعال کردن آن ها در خدمت بشریت ایفا نماید.
وی افزود: فقه می تواند یک وضعیت دو لایه ای نفی و اثباتی در قبال علوم دیگر داشته باشد، به عنوان نمونه، برخی از مطالعات تجربی که برای بشریت مخاطرات در بر دارد را امری غیراخلاقی معرفی کند.
لازمه حضور فقه در تمدن
حجت الاسلام والمسلمین مبلغی یادآور شد: می توانیم نسبت به حضور فقه در تمدن، دو ساحت "کمیت، حجم آموزه ها و داشته های فقه" و "کیفیت، توان پاسخگویی در قبال نیازهای تمدنی" را در نظر بگیریم.
وی با اشاره به این که فقه با عطش سیراب نشدنی، ذاتا دنبال توسعه است، افزود: فقه یک رکن خود را موضوع قرار داده و موضوع هم امری نیست که شرع ارائه کرده باشد(بجز آن موضوعات مخترعه)؛ بنابراین باب موضوعات برای فقه مفتوح است، هر مساله که بر فقه عرضه گردد بر اساس آن موضوع جدید می تواند گزاره جدیدی بسازد، انبوه این گزاره ها که از دنیای پرتحول و پرشتاب امروز موضوعات آن اخذ می گردد فقه را در مسیر توسعه پذیری پرشتابی قرار می دهد.
رییس دانشگاه مذاهب اسلامی ادامه داد: اگر فقه در جامعه ای در حد ایستا قرار گیرد و از حیث توسعه ای و ساختاری به پیش حرکت نکند، قطعا آن جامعه در قبال فقه در یک وضعیت نارسا، پر از کاستی و ضعف قرار می گیرد؛ البته پیداست قبل از آن که نوبت به جامعه برسد خود فقه و فقیهان باید روش علمی پرداختن به مسائل نو را منقح و کارآمد سازند.
حجت الاسلام والمسلمین مبلغی یادآور شد: فقه در وضع فعلی آن، حجم کمی در قبال دنیای پررمز و راز و پر مساله تمدن، دارد که لازم است فقیهان با گستردن دامنه های فقه به مسائل مهم رفتاری انسان ها، فقه را توسعه ای در خور بدهند.
وی یادآور شد: اگر چه فقه نیرومند است و منابع آن از غنا و عمقی بی نظیر برخوردار می باشد، ولی به دلیل آن که ساختار فقه، قرن هاست، تغییر پیدا نکرده است، فقه به صورت عینی و عملی چتر خود را بر سر بسیاری از تحولات نگسترده است و به تعبیری اکثر مسائل نوپیدای جامعه، خارج از چارچوب ساختاری فقه قرار گرفته اند و سهم و حظی از بررسی فقهی به خود ندیده اند؛ از این رو لازم است فقیهان به ساختار فقه قابلیت پوشش دهی در قبال مسائل نوپیدا ببخشند.
استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: فقه واجد شأن توسعه پذیر است، بر این اساس اگر بخواهیم فقه را در خدمت تمدن قرار دهیم باید ابتدا به مطالعات عمیق تمدنی در فقه بپردازیم و آن گاه تعریفی از توسعه ساختاری فقه در قبال تمدن را ارائه دهیم.
ساختار، فرصت توسعه کمی و کیفی ایجاد می کند
حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به این که ساختار فقه و هم روش علم باید دستخوش تنقیح و تعمیق قرار گیرد، ابراز داشت: ساختار در صورت بازسازی جهت توسعه کمی و کیفی، فرصت لازم را برای فرآوری فقیهان ایجاد می کند و توسعه علم بدون بازسازی ساختار فقه، امری نشدنی و یا کم موفقیت است.
وی همچنین گفت: ساختار فقه باید عقلانی، فضادهنده و فرصت دهنده باشد و ایده آن نیز از دل مبانی فقه و فلسفه آن بجوشد و با هویت فقه نیز سازگاری داشته باشد.
وی، لازمه توسعه کمی را تحول در ساختار فقه و پیش شرط توسعه کیفی را نیز توسعه منهجی و تنقیح منهج فقه دانسته و افزود: فقه ما یک فقه عام نیست که در همه حوزه ها عناصر منهجی فقه را یکسان بدون کم و زیاد شدن ببینیم، بلکه به لحاظ تخصصی بودن فقه لازم است شعبه شعبه و رشته رشته شود و در هر رشته و شعبه ای به فراخور آن، روش فقه بازسازی و بازتنظیم گردد، از این رو باید اجتهاد معطوف به تمدن، اجتهاد معطوف به فرهنگ واجتهاد معطوف به تقنین داشته باشیم و همه این اجتهادها از حیث منهجی عناصر مشترکی را دارا هستند، ولی بحث در عناصر مشترک روش اجتهاد نیست، بلکه بحث در این است که در هر شعبه و رشته باید عناصری که متناسب با متعلق آن اجتهاد است شناسایی کرد و آن را در روش آن اجتهاد به کار گرفت. تبعا این عناصر باید در علم اصول به اثبات برسند.
حجت الاسلام والمسلمین مبلغی گفت: فقه را سراسیمه وار و بدون مطالعه به سمت تمدن فرستادن روا نیست و کارآمدی ندارد و نه تنها تمدن را اصلاح نمی کند، بلکه ممکن است در آستین خود آسیب هایی را نیز داشته باشد و زیرساختهای تمدنی را نادیده بگیرد.
استاد حوزه علمیه قم گفت: تمدن به مثابه یک شبکه و مجموعه پیچیده اجتماعی است که ایجاد ارتباط بین فقه واین شبکه نیازمند مطالعات عمیق پیشینی نسبت به شناخت این تمدن از یک طرف و تنقیح روش استنباط در قبال این تمدن از طرف دیگر است.
حجت الاسلام و المسلمین مبلغی تصریح کرد: یقینا مطالعات تمدن شناسانه باید حاوی دو بخش گردد بخش اول به شناخت مختصات و شناحت تمدن خواه اسلامی و غیر اسلامی اختصاص یابد و بخش دوم به شناخت خصیصه های تمدن اسلامی به صورت عام و کلی تعلق یابد.
وی با طرح این سوال که آیا می توان فقه را بدون پشتوانه کلام، اخلاق و علوم دیگر دینی به عرصه تمدن تزریق کرد، گفت: فقه اگر از حیث عملی بخواهد روی تمدن دست بیفکند و به شکل انحصاری و اختصاصی وارد شود بدون پشتیبانی علوم دیگر اسلامی نمی تواند موفق شود ولو اینکه فقه نیرومند قوی هم باشد.
این محقق و پژوهشگر حوزوی ادامه داد: در تمدن اسلامی قبل از هر چیز، باید جامعه ایمانی باشد و حیات، کیان و موجودیت فقه مرهون این وضعیت است. اگر جامعه مومن باشد، ایمان را کلام و اعتقادات ایجاد می کند و علم تهذیب نفس، هم حفظ ایمان را تضمین می کند.
حجت الاسلام والمسلمین مبلغی خاطرنشان کرد: در پرداختن به تمدن، به تخصص به شدت نیازمند است،، از این رو می توان گفت باید جامعه مومن گردد و علوم و مختصات لازم را در تمدن ایجاد کرد و به فقه حضوری نیرومند بخشید.
رییس دانشگاه مذاهب اسلامی خاطرنشان کرد: یکی از علوم مورد نیاز در جامعه برای پی افکندن تمدن اسلامی علم تهذیب نفس است.
وی همچنین به سوالات محققان پیرامون" علم تهذیب نفس، اهمیت و چگونگی ایجاد"، " روش فقهی و تنویع اجتهاد"، " نسبت فقه با علوم دیگر"، " آسیب شناسی فقه موجود"، " نسبت بین فقه و تمدن و پیش فرض های آن" و... پاسخ داد./
