قهوه خانه ها در گذر زمان همان گونه که با شاهنامه خوانی، داستان سرایی، مدیحه سرایی، نقالی، غزلخوانی، سخنرانی و مشاعره در ترویج تاریخ و فرهنگ و ادب و نیز تبادل افکار و معرفی آثار در ایامی خاص نقش مهمی را ایفا کرده اند، از بهترین و جذاب ترین اماکن عمومی شهرها برای گذراندن اوقات فراغت بودند.

نخستین قهوه خانه ها در ایران، در دوره صفویان، و به احتمال زیاد در زمان سلطنت شاه تهماسب (۹۳۰-۹۸۴ق)، در شهر قزوین پدید آمد و بعد در زمان شاه عباس اول (۹۹۶-۱۰۳۸ق) در شهر اصفهان توسعه یافت.

در دوران ناصرالدین شاه باز هم تعداد قهوه خانه ها افزایش یافت و آنها که ابتدا در بازارها و محله ها و در کنار مجموعه ای از واحدهای صنفی مهم مانند نانوایی، قصابی، بقالی و سبزی فروشی، حمام و... بازارچه ای را با هم به وجود آورده بودند. قهوه خانه دامنه فعالیت خود را به خیابان ها و محله های شهر، مراکز تجمع پیشه ها، کارگاه های صنعتی، کارخانه ها، مسافرخانه ها، مراکز حمل و نقل مسافر، مدخل شهرها، پیرامون دروازه ها و منزلگاه های میان شهر گسترش دادند و تعداد زیادی قهوه خانه با فاصله های دور و نزدیک از یکدیگر ساخته شد.

در نهاد قهوه خانه دو مکتب مهم از هنرهای کلامی و تجسمی، یعنی نقالی و سخنوری (هنر کلامی) و نقاشی (هنر تجسمی) رشد و بالندگی یافت و در هریک از این هنرها هنرمندان بزرگی تربیت شدند.

گروه نقالان و سخنوران و نقاشان تا بودند همچون یک وسیله ارتباطی نیرومند در جامعه سنتی ما عمل می کردند و با توش و توان خود رشته های پیوند تاریخی- فرهنگی را از راه ابلاغ معارف قومی و مذهبی به صورتهای گوناگون در میان نسلها، استوار و محفوظ نگه می داشتند. از زمان توسعه داد و ستد های تجاری و صنعتی و فرهنگی ایران با کشورهای خارج و گسترش نظام ارتباطات سمعی و بصری در جامعه های شهری، و ورود رادیو و تلویزیون به قهوه خانه ها، این نهاد اجتماعی و فرهنگی اندک اندک خلوت و منزوی گردیدند، تا اینکه عده ای از صاحبان ذوق وسلیقه به فکر بازسازی، احیا و مرمت این مکانهای قدیمی و سنتی افتادند تا شاید این اماکن تاریخی به کانونهای فرهنگی و اجتماعی تبدیل گردد.

این تفکر اهدافی از جمله آشنایی جوانان و جهانگردانی که قصد آشنایی با فرهنگ اصیل و سنتی را دارند در برداشت.

اما امروز قهوه خانه‌ها به نوعی تغییر کاربری داده‌اند و موارد استفاده جدیدی دارند.

اخیرا سفره‌خانه‌ها و قهوه خانه هایی شروع به کار کرده که این اماکن در حال حاضر تبدیل به پاتوقی برای تجمع دانشجویان و جوانان و حتی دانش‌آموزان شده است.

برخی از این اماکن علاوه بر ارائه قلیان به صورت مختلط و حتی به شکل انفرادی به دختران، به نوعی مکانی برای پرکردن اوقات فراغت در ساعت های خالی جوانان و دانشجویان و دانش‌آموزان قبل و بعد از کلاس ها شده است.

این اماکن علاوه براینکه دارای تعداد زیادی از دوربین های مداربسته هستند، دارای مجوز کافی شاپ اند و فاقد مجوز لازم برای ارائه قلیان آن هم به دختران و پسران هستند.

برخی شنیده هاحکایت از این دارد که تعدادی از این اماکن هم تبدیل به پاتوقی برای برخی جلسات سیاسی برای گروه های اصلاح طلب در دانشگاه ها هم شده است.

علاوه بر مواردی که به آن‌ها اشاره شد این اماکن به عنوان محلی برای قرارهای حضوری کاربران شبکه‌های فضای مجازی به ویژه فیس بوک هم تبدیل شده است.

به هر حال با توجه به برخی اعتراض‌ها به فعالیت این اماکن شاهد هستیم که تا کنون  اقدام موثری در زمینه رفع این معضل  و پلمپ و لغو مجوز این قهوه خانه ها و کافی شاپ ها صورت نگرفته ست.