به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران قم، برای شناخت هر فرهنگ و تمدن، به کتب و دست نوشته‌هایی که از آن دوران به جا مانده است مراجعه می‌شود تا فرهنگ آنان مورد ارزیابی قرار بگیرد. دین اسلام، کامل‌ترین و جامع‌ترین دینی است که از سوی خداوند برای مردم زمین نازل شده است و در آن کتاب و کتابخانه سنگ بناى فرهنگ و تمدن اسلامى به شمار می‌رود.

نظر به اینکه مهم‌ترین معجزه نبی مکرم اسلام کتاب و نخستین پیام آن «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ» است، کتاب در میان مسلمانان از ارزش والایی برخوردار است.

برگ‌های زرین تقویم تاریخ نشان می‌دهد که علما و فرزانگان اسلامى با استفاده از کتاب نقشی اساسى در انتقال علم و فرهنگ ایفا کرده و سفارشات فراوانی داشته‌اند. در سده‌هاى نخستین، بسیارى از عالمان، فقیهان، محدثان و دانشوران مسلمان به تدوین علوم اسلامى پرداختند و رساله‌ها، کتاب‌ها و مجموعه‌هایی ارزشمند در رشته‌هاى گوناگون به نگارش در آوردند و از این رهگذر هزاران کتابخانه تاسیس شد که هر یک گنجینه‌ای از تمدن و فرهنگ به شمار می‌رود.

آیت‌الله العظمى مرعشى نجفى (ره) که یکی از بزرگترین علما و مراجع قرن اخیر در جهان تشیع به شمار می‌رود بزرگترین فرهنگبان میراث اسلامى در چهار سده اخیر به شمار مى‌آید.

این عالم برجسته از سنین جوانى در جمع‌آورى ذخایر و میراث عظیم فرهنگى علماى اسلام اهتمام داشت و به تنهایی مقابل چپاولگران فرهنگ ایستاد و آثار ارزشمند و نسخه‌های بسیار نفیس اسلامى را از چنگ آنان بیرون کشید و به جمع‌آورى ذخایر اسلامى پرداخت.

نتیجه سال‌ها تلاش و از خودگذشتگی این عالم فرزانه، تاسیس کتابخانه‌اى است که اکنون شهره آفاق شده و یکى از بزرگترین کتابخانه‌هاى جهان اسلام به شمار می‌رود.

گام‌های نخستین برای تاسیس کتابخانه

بنیان این کتابخانه بزرگ، در زمانی که آیت‌الله مرعشی‌نجفی در نجف‌ اشرف به تحصیل اشتغال داشتند شکل ‌گرفت و با توجه به اینکه در آن روزگار ارزش و اهمیت میراث اسلامى چندان روشن نبود ایشان با تهیه فهرستى از کتب ارزشمند خطى و چاپى نادر را که در کمتر کتابخانه‌اى یافت می‌شد، تهیه کرد. سپس با تلاش فراوان به مجموعه‌اى نفیس از نسخه‌هاى خطى و کتاب‌های چاپى نایاب دست یافت.

با مهاجرت ایشان از عراق به ایران که در سال ١٣٤٢ قمری صورت گرفت، مجموعه‌هاى فراهم شده به ایران انتقال یافت و ایشان این مجموعه را در منزل شخصى خویش نگه‌داری می‌کرد و به جمع‌آورى دیگر نسخه‌هاى نفیس همت گمارد.

جمع‌آورى تدریجى کتاب‌ها و استقرار آن‌ها در چند اتاق منزل شخصی، ایشان را با کمبود مکان مواجه ساخت. به همین دلیل ٢٧٨ نسخه خطى نفیس که بیشتر به فارسى بودند را به کتابخانه دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران و شمار بسیارى از نسخه‌هاى خطى و چاپى دیگر خود را به کتابخانه‌هاى آستان قدس رضوى در مشهد مقدس، آستانه حضرت معصومه (ع) در قم، آستانه حضرت شاهچراغ در شیراز، آستانه حضرت عبدالعظیم در شهر رى و مدرسه فیضیه در قم اهدا کرد که مجموعه این کتب به هزاران جلد می‌رسد.

آیت‌الله مرعشى نجفی پس از تاسیس مدرسه مرعشیه در سال ١٣٨٥ قمری با تخصیص 2 اتاق در این مدرسه به کتابخانه مجموعه‌اى از کتاب‌هاى چاپى و بخشى از نسخه‌هاى خطى جمع‌آوری شده را به این مکان انتقال داد و سپس با حضور بسیارى از علما و مدرسان حوزه علمیه قم کتابخانه جدید گشایش یافت.

بنای کتابخانه‌ای بزرگ به دلیل استقبال بسیار گذاشته شد

استقبال روزافزون پژوهشگران و محققان این کتابخانه را با کمبود جدى فضا مواجه کرد و این موضوع موجب شد چهار سال بعد زمینى به مساحت یک‌هزار مترمربع، روبه‌روى مدرسه مرعشیه که در حال حاضر کتابخانه در طبقه سوم آن قرار دارد خریدارى شد و در سال ١٣٩٠ قمری به دست مبارک آیت‌الله مرعشى کلنگ بناى کتابخانه‌اى بزرگ بر زمین زده شد.

پانزدهم شعبان ١٣٩٤ قمری کتابخانه عمومى آیت‌الله مرعشى‌نجفى (ره) با بیش از 16 هزار جلد کتاب خطى و چاپى و با حضور تعداد بسیارى از استادان و محققان و طلاب حوزه علمیه قم افتتاح شد.

با بزرگ شدن کتابخانه و اطلاع یافتن دانشمندان برای استفاده از این منابع ارزشمند حضور علاقه‌مندان و مشتاقان بیشتر شد به همین دلیل در سال ١٣٥٨شمسی 500 مترمربع دیگر از زمین‌های سمت غربى کتابخانه خریداری و به قسمت قدیمی این کتابخانه اضافه شد و این مجموعه ارزشمند با زیربنای چهار هزار و 500 متر در پنج طبقه به محفلی برای مشتاقان و علاقه‌مندان تبدیل شد.

فرمان امام خمینی (ره) به گسترش کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی

استقبال بى‌نظیر حوزویان و دانشگاهیان کتابخانه را برای چندمین بار با کمبود فضا رو به رو کرد. به همین دلیل امام خمینى (ره) طى حکمى که در تاریخ ٢٤ اسفند سال 67 صادر شد دولت را به تسریع در گسترش این مجموعه بزرگ موظف کرد.

در پى این حکم، ساختمان قدیمى شرکت بیمه ایران از سوى دولت به کتابخانه اهدا شد و تولیت کتابخانه نیز تعدادى از خانه‌هاى پیرامون کتابخانه را خریدارى کرد و در مجموع، غیر از ساختمان قدیمى کتابخانه، زمین آن به بیش از 2 هزار و 400 متر وسعت یافت.

پس از بررسى کارشناسان و سفر به کشورهای گوناگون برای دستیابی به نقشه‌ای جامع، طى مراسمى که در 13 تیر سال 69 برگزار شد کلنگ ساختمان جدید به زمین زده شد.

در این مراسم تنى چند از شخصیت‌های برجسته مذهبى، سیاسى، علمى و فرهنگى حضور داشتند ولی در نهایت اندوه، ٤٧ روز بعد این عالم برجسته چشم از جهان فرو بست و پایان کار ساختمان جدید را مشاهده نکرد.

وجود 60 هزار عنوان نسخه خطی در کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی

هم‌اکنون شمار نسخه‌های خطی کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی به 60 هزار عنوان می‌رسد که این شمار مشتمل بر بیش از ٣١ هزار جلد است.

٦٥ درصد این نسخه‌های خطی به زبان عربى و بقیه آن به زبان فارسى و اندکى به زبان ترکى، اردو، تاتارى، حبشى، پهلوى و لاتین است که این شمار نسخه خطى هیچ‌گاه ثابت نیست و به طور متوسط هر سال بیش از ٧٥٠ تا یک‌هزار نسخه خطى نفیس گزینش، خریدارى و یا به صورت هدیه به این گنجینه افزوده مى‌شود.

فقه و اصول، کلام و عقاید، منطق و فلسفه، عرفان و تصوف، حدیث، تفسیر و علوم قرآن، ادبیات، اخلاق، طبیعیات، تراجم و رجال و درایه، انساب، علوم غریبه و اعداد، فیزیک، شیمى، ریاضى، جغرافى، هیئت و نجوم، طب و موسیقى از جمله موضوعات این نسخ خطی ارزشمند است.

در این مجموعه نسخ خطی ارزشمندی از علما به چشم می‌خورد که بر زیبایی و شگفتی این مجموعه نفیس می‌افزاید.

کهن‌ترین نسخه این گنجینه بخشى از قرآن کریم است که به خط کوفى نوشته شده که می‌شود قدمت آن را به اواخر سده دوم و سوم هجرى منتسب کرد.

از دیگر نسخ خطی کهن ارزشمند در این کتابخانه می‌توان به 2 جزء از قرآن کریم به خط کوفی على بن هلال، مشهور به ابن‌بواب که سال ٣٩٢ قمری در بغداد به کتابت در آمده است، اشاره کرد.

همچنین 2 جلد تفسیر التبیان شیخ طوسى که بر خود او خوانده شده مورخ ٤٥٥ قمری و نهج‌البلاغه شریف رضى سال ٤٦٩ قمری از اصلی‌ترین و کهن‌ترین نسخه موجود در جهان و اعراب القرآن فرّاء مورخ سال ٤٤٦ قمری و چند نسخه نفیس و کهن دیگر مربوط به ادیان و مذاهب گوناگون نیز در این کتابخانه وجود دارد که در نوع خود بسیار نفیس هستند.

دعاهایى مانند انجیل به خط لاتین در قطع بسیار بزرگ که در هفت سده قبل بر روى پوست نوشته شده و نیز نسخه‌هایى از اوستا به خط پهلوى از دیگر نسخ خطی نفیس این کتابخانه به شمار می‌رود.

نسخه‌هاى فراوان بسیار کهن و نفیس دیگرى در این گنجینه وجود دارد که در سده‌هاى ششم هجرى به بعد کتابت شده و تعداد بى‌شمارى از آن‌ها نسخه اصل بوده و تاکنون به چاپ نرسیده است.

این گنجینه مهمترین و بزرگترین بخش کتابخانه است که آن را از دیگر کتابخانه‌ها متمایز ساخته و شهرت و اعتبار و جایگاه ویژه‌اى دارد.

بیش از 12 هزار نسخه خطی به چاپ رسیده است

با توجه به نایاب بودن نسخ خطی موجود در این گنجینه تاکنون 30 جلد کتاب شامل 12 هزار و 200 نسخه خطى چاپ و منتشر شده است و بیش از 60 جلد دیگر نیز به وسیله گروه فهرست‌نگاران به سرپرستى آیت‌الله سید محمود مرعشی‌نجفی به تدریخ چاپ و منتشر خواهد شد.

بخش دیگری از این کتابخانه بزرگ به گنجینه مکتوب اختصاص دارد که شامل بیش از 100 هزار سند دست‌نویس از پنج سده قبل تاکنون است.

احکام شاهان و امیران و حاکمان، اجازات حدیث به خطوط علماى بزرگ، عقدنامه‌ها، اسناد تملیکى نامه‌هایى به خطوط علما و مراجع بزرگ در این کتابخانه موجود است./س